רבי בנימין בן שמואל
רבי בנימין בן שמואל הלוי פון קוסטאַנץ איז געווען א בארימטער תּלמיד־חכם און א פראנצויזישער ליטורגישער פּאָעט (פון דער ערשטער העלפט פונעם עלפטן יארהונדערט). מען האט אים גערופן מיטן ערן־טיטל "פּייטן", ווייל ער איז געווען איינער פון די פּראָדוקטיווסטע און טאלאנטירטסטע פּייטנים. אין די פארשידענע ריטואלע זאַמלונגען זענען איין־און־דרייסיג פון זיינע ליטורגישע שטיקער פארבליבן[1].
זיין לעבן און אפּשטאם
ר' בנימין האט געוואוינט אין קוטאַץ (Coutances) (מאַנש דעפּאַרטמענט, נאָרמאַנדי), וועלכע איז פריער געווען באקאנט אלס קוסטאַנץ. כאטש ער ווערט גערופן "פון קוסטאַנץ", האבן עטליכע געלערנטע פארגעלייגט אז ער קען האבן געשטאמט פון ביזאַנטין און נישט פון פראנקרייך[2].
אבער, אנדערע געלערנטע ווייזן אויף זיין באצייכענונג אין "ספר הפרדס" (צוגעשריבן צו רש"י) ווי "עיר וקדיש זקננו"[3], און אז ער ווערט דערמאנט אין א תשובה פון רבי שלמה לוריא אלס א בן־דור פון רש"י און רבי מאיר שליח ציבור פון ווירמייזא, וואס שטעלט אים צווישן די אשכנזים[4]. רוב פון זיינע פּיוטים געפינען זיך אין דעם פראנצויזישן נוסח, וואס שטיצט א פראנצויזישן אפּשטאם[1].
זיין אַרבעט אלס פּייטן
ר' בנימין האט געשריבן פּיוטים בעיקר פאר די דריי רגלים (פסח, שבועות, סוכות) און ראש השנה, און איינצלנע פאר יום כיפור. עס איז צווייפלהאפטיג צי געוויסע ליטורגיעס וואס אנטהאלטן "בנימין" אין אַקראָסטיך זענען צו אים צוגעשריבן אדער צו זיין יונגערן בן־דור, רבי בנימין בן זרח[1].
זיינע פּיוטים זענען קאָמפּאָנירט אין דעם סטיל פון די אלטע פּייטנים און זענען צומאל פון באדייטנדער קינסטלערישער חשיבות. א טייל פון זיינע פּיוטים זענען אריינגענומען אין "מחזור רומניא"[5].
לעאָפּאָלד צונץ האט ריכטיג באמערקט אז ר' בנימין איז געווען זייער קאַליריש אין זיין שפּראך און סטיל, אַן עפּיגאָן פון קליר וואס האט נאכגעפאלגט אדער אימיטירט קלאסישע מוסטערן[6]. אבער, זיינע ווערק הייבן זיך נישט זעלטן צו דיכטערישער שיינקייט. איינע פון ר' בנימין'ס קאמפּאזיציעס איז א לאנגע קרובה פאר שבועות וואס איז געווען באקאנט צו צונץ און רעקאנסטרואירט געווארן דורך ישראל דייווידזאן אין זיין "אוצר השירה והפיוט". די קרובה הייסט "ארוכה מארץ". עס ווערן אויך דערמאנט אנדערע פון זיינע פּיוטים מיט אַקראָסטיכן ווי "בנימן בר שמואל סופר". בנימין'ס בעפארצוגן רבי עקיבא'ס "אלף־בית", וואָס ער נוצט אין זיינע פּיוטים, ווייזט אויף א געוויסן נייגונג צו מיסטיק.
זיין ארבעט אלס תּלמודישער אויטאָריטעט
בנימין איז אויך באַטראַכט געוואָרן ווי אַ גרויסער תּלמודישער אויטאָריטעט און איז אָפט געצוטירט געוואָרן דורך צייטגענאָסע תּלמידים. איינע פון זיינע פּסקים, ציטירט דורך יצחק הלוי, ראַשי'ס רבי, איז פון עטלעכער חשיבות. אין דעם פּסק ווייזט ער די פאַרבינדונג צווישן מדרש און פּיוט, און דערקלערט אַז ביידע האָבן זייער אָריגין אין ציבורישע לייענונגען, און ציט דעם אויספיר אַז די אָפּאָזיציע צו דער אַריינלייגונג פון פּיוטים אין די תּפילות איז אומבאַגרינדעט.
זיין פאַרבינדונג מיט "ליבער קרובות"
עס ווערט דערמאָנט אַ מאַנוסקריפּט אין דער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק פון פראַנקרייך, MS Lat 16558, וואָס אַנטהאַלט לאַטיינישע אויסצוגן פון העברעיִשע הימען אונטערן טיטל "De Libro Krúbot" (פון בוך קרובות). עס ווערט פאָרגעלייגט אַז דאָס קען זיין אַ זאַמלונג פון העברעיִשע תּפילות און פּאָעמען וואָס זענען געווען צוטריטלעך פאַר דעם איבערזעצער/קאָפּיִסט. עטלעכע פון די הימען אין "ליבער קרובות" ווערן אידענטיפיצירט ווי קומענדיק פון בנימין בר שמואל. די איבערזעצונגען זענען פּראָזאַאיש און פאָקוסירן זיך אָפט אויף טיילן וואָס האָבן געזאָלט ווייזן אויף ייִדישע "אומזיניקייט" אָדער "פאַלשע גלויבונגען". אָבער, טייל מאָל זענען אויך גרעסערע טיילן פון זיינע קאָמפּאָזיציעס פאָרגעשטעלט געוואָרן. די קאָמפּילאַטאָרן פון "ליבער קרובות" זענען מסתמא געווען איבערראַשט פון דער רייכער פאַנטאַזיע פון בנימין'ס פּאָעזיע.
לעגאַט
בנימין בן שמואל פון קוסטאַנץ ווערט גערעכנט צווישן די וויכטיקסטע סינאַגאָגע־פּאָעטן אין דער פּאָסט־קאַלירישער תקופה. זיינע ליטורגישע ווערק זענען רעציטירט געוואָרן אין קהילות אין פראַנקרייך, רוים, טורין, אַסטי, פאָסאַנאָ און מאָנטקאַלוואָ (אַפּאַם־נוסח), פּוילן, קאָרפו, גריכנלאַנד, אַנאַטאָליע און די באַלקאַנען. זיין השפּעה אויף דער ליטורגישער פּאָעזיע איז געווען באַדייטנדיק, און זיינע ווערק בלייבן אַ וויכטיקער טייל פון דער ייִדישער ליטורגישער געשיכטע.
ביבליאגראפיע
- שמעון גרשון ברנשטיין, פיוטים ופיטנים חדשים מהתקופה הביצנטינית, תש"א, עמ' 44–57 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
- עזרא פליישר, "אזהרות לר' בנימן (בן שמואל) פייטן", קבץ על יד, יא (כא, תשמ"ה), א, עמ' 75-1
- https://refubium.fu-berlin.de/bitstream/handle/fub188/31875/freifest_BV015085387.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Louis Ginzberg, "Benjamin b. Samuel of Coutances", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).
- ↑ Weinberger, Leon J. “On the Provenance of Benjamin B. Samuel Quštani.” The Jewish Quarterly Review 68, no. 1 (1977): 46–60.
- ↑ ספר הפרדס, בודאפעסט: הרב עהרנרייך, תרפ"ד, עמ' רכט–רל.
- ↑ א.מ. הברמן, תולדות הפיוט והשירה, חלק ב', עמ' 226–227.
- ↑ "Benjamin ben Samuel Ha-Levi", Encyclopaedia Judaica, 2007.
- ↑ Zunz, Literaturgeschichte der synagogalen Poesie, pp 115-120.