תקופת שמואל

תקופת שמואל איז די שיטה פון דער אמורא שמואל אנבאלאנגט די לענג פון די פיר תקופות. דאס אנהייבן זאגן "ותן טל ומטר", און די צייט פון מאכן ברכת החמה ווענדן זיך ביידע אין תקופת שמואל. די שיטה איז געבויעט בעיקר אויף א מימרא פון שמואל אין מסכת עירובין, וואו עס איז מבואר איז א יאר 365 און 6 שעה, און יעדער פון די פיר תקופות איז 91 טעג און 7.5 שעה.

די שיטה איז אפיציעל אומפונקטליך, ווייל עס איז בעיקר געמאכט פאר די המון עם וואס קען נישט דערהייבן שווערערע חשבונות; די סנהדרין האט געהאט א באזונדערע פונקטליכערע חשבון, "תקופת רב אדא", וואס מען האט נישט ארויס געגעבן פארן ברייטן המון. די חשבון אויסצורעכענען ווען א געוויסע תקופה וועט זיין ווערט געברענגט אין די ראשונים.

די שיטה נעמט אן אז די ערשטע תקופת ניסן וואס איז געווען מיטוואך אנהייב מעת לעת, דאס מיינט דינסטאג נאכט 6:00, און די מולד פון חודש ניסן איז געווען 7 טעג, 9 שעה און 642 חלקים שפעטער, מיטוואך פארטאגס. פארשידענע הסברים זענען געזאגט געווארן דערויף, און עס זענען דא ראשונים וואס האלטן אז דער שיטה גייט נאר לויט די דעה אז בתשרי נברא העולם, ווען די חילוק צווישן די תקופה און מולד איז געווען קלענער.

זייענדיג אנגענומען אויך ביי אנדערע פעלקער, איז תקופת שמואל גלייך צו די אסראנאטמישע באזיס צום יוליאנער קאלנעדער, אזוי אז די תקופת פאלן כמעט אלעמאל אויס אין די זעלבע יוליאנער דאטומען. דאס ווערט געניצט דורך די פוסקים אלץ א סימן ווען מען הייבט אן זאגן "ותן טל ומטר".

די חשבון און הלכה'דיגע נפקא מינה'ס

אין א צאל פלעצער אין חז"ל זעט מען אז זיי האבן געהאלטן אז א יאר איז 365.25 טעג לאנג, א שיטה וואס איז באקאנט אלץ "תקופת שמואל". דער שיטה איז אויך געווען אנגענומען ביי געלערנטער פון אנדערע פעלקער. געוויסע פארשער טענה'ן אז דער חשבון שטאמט פון איין דור איידער שמואל, ביי חנניה בן אחי רבי יהושע, וועלכע האט געטון אין עיבור השנים, און שמואל פסק'נט ווי זיינס א מימרא בשייכות צו תקופות. אין זיינער צייטן איז תקופת תשרי לויט די חשבון פון תקופת שמואל אויסגעקומען אויפן זעלבע טאג ווי לויט די אסטראנאמישע רעכענונגען. שיטת שמואל ווערט אויך געברענגט אין "ברייתא דשמואל הקטן".

די זייגער פון תקופת ניסן רוקט זיך יעדן יאר מיט א פערטל טאג, צוריקקומענדיג יעדער פיר יאר, א "מחזור קטן", צום זעלבן צייט אין טאג, אבער אין אן אנדערע טאג אין די וואך. עס גייט פון איין טאג אין די וואך צום צווייטן אין די סדר פון דב"ז הגא"ו, און נאך 7 מחזורים קטנים קומט עס צוריק אן צו מיטוואך צונאכטס, וואו עס האט אנגעהויבן ביי ששת ימי בראשית. דאס געדויערט 28 יאר, א "מחזור גדול", און דאן איז דער צייט פון ברכת החמה.

אין חוץ לארץ הייבט מען אן זאגן "ותן טל ומטר" ביים זעכציגסטן טאג נאך תקופת תשרי לויט תקופת שמואל.

די מימרא פון שמואל

די הויפט מקור פאר תקופת שמואל איז א גמרא מסכת עירובין וואו עס ווערט ווערט געברענגט א מימרא פון דעם אמורא שמואל, מיט די פאלגענדע כללים איבער די תקופות:

• תקופת ניסן געפאלט אלעמאל ביי די אנהייב אדער חצות פון די טאג אדער די נאכט: 0:00, 6:00, 12:00 אדער 18:00. ביי בריאת העולם איז די זון געהאנגען געווארן אין הימל אנהייב מיטוואך, וואס איז דינסטאג 18:00, און פון איין יאר צום צווייטן רוקט זיך די תקופה מיט א פערטל טאג.
• תקופת תמוז געפאלט אלעמאל ביי 1.5 אדער 7.5 שעה אין די טאג אדער די נאכט: 1:30, 7:30, 13:30 אדער 19:30. די צייט אין טאג פון איין תקופה צום צווייטן איז גערוקט מיט 7.5 שעה פון די צייט אין טאג. אלזא, איז דער ערשטער תקופת תמוז געווען 1:30, און יעדער יאר רוקט זיך עס א פערטל טאג.
• תקופת תשרי געפאלט אלעמאל ביי 3 אדער 9 שעה אין די טאג אדער די נאכט: 3:00, 9:00, 15:00 אדער 21:00.
• תקופת תמוז געפאלט אלעמאל ביי 4.5 אדער 10.5 שעה אין די טאג אדער די נאכט: 4:30, 10:30, 16:30 אדער 22:30.
• פון איין תקופה צום צווייטן איז דא 91 טעג און 7.5 שעה. געדרינגן פון דער כלל איז די לענג פון די יאר לויט שמואל: 365 טעג און 6 שעה.
• איין תקופה איז בלויז א האלבע שעה שפעטער פון צווייטן אין די ציקל פון די 7 שעה'דיגע מזלות (שצ"ם חנכ"ל). 91 טעג און 7 שעה זענען 313 ציקלען, און די רעשט איז בלויז איין האלבע שעה.

רש"י ברענגט א סימן פאר די תקופות: "אזג"י ואט"ד". ווען תקופת ניסן פאלט אויס אנהייב טאג/נאכט (=א), וועט תקופת תמוז אויספאלן ביי 7.5 שעה אין טאג/נאכט (=ז), תשרי ביי 3 (=ג) און טבת ביי 10.5 (=י). ווען ניסן פאלט אויס ביי 6 שעה (=ו), וועט תמוז וועט אויספאלן ביי 1.5 (=א), תשרי ביי 9 (=ט) און טבת ביי 4.5 (=ד). אויב א"ז איז בייטאג איז ג"י ביינאכט, און אזוי אויך פארקערט און לגבי ואט"ד.

די תקופה אין די מולד

די ערשטע תקופת ניסן לויט שמואל איז געווען מיטוואך אנהייב נאכט, דאס הייסט דינסטאג אווענט 6:00. די מולד פון יענער ניסן איז לויט אים געווען א וואך דערויף, 9 שעה און 642 חלקים אין טאג.

דער סמ"ג איז מסביר אז די לבנה האט זיך פארזוימט א וואך צוליב די סכסוך מיט די זון וואס האט געפירט צו דעם אז זי זאל קלענער ווערן. תוספות לערנט אז שמואל האלט ווי רבי אליעזר אז בתשרי נברא העולם, און די ערשטע מולד (תשרי שנת ב') איז מולד איז געווען פרייטאג פון בריאת העולם, און די נומער פון 7 טעג, 9 שעה און 642 חלקים איז געבויעט אויך א חשבון צוריק צו וועגס. אנדערע האלטן אז די די מולד איז געווען מיטוואך פון ששת ימי בראשית, און די זון איז באשאפן געווארן אינמיטן זיין גאנג, אויסזעענדיג ווי די תקופה האט געווען א וואך פריער.

די פונקטליכקייט פון דער חשבון

תקופת שמואל איז אפיציעל אומפונקטליך; א יאר לויט דעם איז ארום 11 מינוט לענגער ווי די נומערן פון די רמב"ם און היינטיגע וויסנשפאליכער, און ארום 4.6 מינוט לענגער ווי לויט רב אדא. פילע ראשונים זענען מסביר אז דאס איז אזוי צו פארגרינגערן דאס מאכן די חשבונות פארן המון עם, אינדערצייט וואס די פונקטליכערע תקופת רב אדא איז געווען באקאנט בלויז פאר די סנהדרין. א מימרא אין רב אדא'ס ברייתא לויטעט: ”תקופת רב אדא בצנעא, ותקופת שמואל בפרהסיא”. דער חזון איש שרייבט אז אזוי האט מען עס מקובל מסיני: א פונקטליכע פאר די סנהדרין, און א גרינגערע פארן המון. ער געבט צו אז אין אלגעמיין ”אינו מפסיד אם הקביעות של גבולי הצמצום יהיה בקירוב כדי שיוכלו לקיים מצוות המעשיות אף חלושי הדעת”. דער תקופה איז נויטיג פארן המון עם כדי צו וויסן ווען אנצוהייבן זאגן "ותן טל ומטר".

דער סיבה פארן פארהוילן תקופת רב אדא, ברענגט רבי אברהם בן חייא הנשיא בשם "אחד מספרי הקדמונים" אז עס איז ווייל מכשפים וואלטן געקענט חרוב מאכן דער וועלט מיט דעם. די אבן עזרא זאגט אז מען האט עס באהאלטן צו פארשווערן פאראויסצושאצן עתידות מיט די מזלות. דער בני יששכר דרוקט זיך אויס דערוועגן "מטעם הכמוס אתם".

דער רמ"ע מפאנו שרייבט אז שמואל האט זיך גערעכנט אז שפעטערע סנהדרין'ס וועלן כסדר צוריק רוקן די תקופה לויט ווי מען דארף, אבער גענוג חשוב'ע בתי דינים דערפאר זענען נישט נאכגעקומען. שמואל האט מעגליך אויך מייסד געווען א סדר וויאזוי אראפצורעכענען א טאג יעדעס יאר צוויי צי וויפיל, כדי צו פאררעכטן דעם חשבון, און די פרטים זענען פארגעסן געווארן דורכאויס די יארן.

אין שמואל'ס צייטן (ארום שנת ד' אלפים) איז תקופת ניסן געווען איבער 5 טעג גערוקט פון תקופת רב אדא, און 4 פון די אבזערוויטע גלייכנאכט. טייל האבן מחדש געווען אז די חשבון איז געבויעט אויף תקופת תשרי וואס האט יענע צייטן יא אויסגעפאלן נאנט צום אסטראנאמישן, ווייל מען וואלט נישט אנגענומען א חשבון וואס איז קענטיג נישט ריכטיג. רבי משה חיים רימיני האט גערעכנט לויט די אסטראנאמיע פון זיין צייט, און געטראפן אז אז די אסראנאמישע תקופה האט זיך געטראפן מיט שמואל'ס אום שנת 244 למספרם (ד' אלפים ד'). ער שרייבט אז שמואל האט גערעכנט פון תשרי ווייל ער פסק'נט ווי רבי אליעזר אז בתשרי נברא העולם. יעקב לעווינגער האט איבערגעמאכט די חשבונות לויט די היינטיגע וויסנשאפט, און געטראפן אז דאס האט פארסירט איבסל איידער שמואל'ס צייטן, נעמליך אין יאר 158, (ג'תתקי"ח), אין די צייטן פון חנניה בן אחי רבי יהושע. ער האלט אז די חשבון איז געבויט אויף תקופת תשרי ווייל מען האט עס צוערשט געניצט לגבי דאס זאגן "ותן טל ומטר", וואס ווענד זיך אויף תקופת תשרי.

די יוליאנער קאלענדער

די יוליאנער קאלענדער איז געבויט אויף אן אסטראנעמישע שיטה אז די זון יאר איז גענוי 365.25 טעג לאנג, גענוי ווי שיטת שמואל. א יאר אין די יוליאנער קאלנעדער האט 365 טעג, און יעדע פערדע יאר ווען די פערטלעך טעג קלייבן זיך צוזאם צו איין גאנצע, איז אן "עיבור יאר", א יאר מיט איין איבריגע 366'סטע טאג. דאס מאכט אז די תקופות זאלן כמעט אלעמאל אויספאלן אין די זלעבע דאטום אויף די יוליאנער קאלענדער.

די פיר יעריגע ציקל שטימט מיט די יאר ציילונג, דאס מיינט יאר 1 איז דער ערשטע אין די ציקל, 2 דער צווייטער, און אזוי ווייטער. וויסנדיג וואו מען האלט דערין, קען מען באלד וויסן דער גענוי דאטום אין צייט פון די תקופה, ווי פאלגענד:

תקופת שמואל אויף די יוליאנער קאלענדער

יאר	ניסן	תמוז	תשרי	טבת
מערץ 25°, 18:00|יוני 25, 1:30|סעפטעמבער 24, 9:00|דעצעמבער 24, 16:30
מערץ 26, 0:00|יוני 25, 7:30|סעפטעמבער 24, 15:00|דעצעמבער 24°, 22:30
מערץ 26, 6:00|יוני 25, 12:30|סעפטעמבער 24°, 21:00|דעצעמבער 25, 4:30
מערץ 25, 12:00|יוני 24°, 19:30|סעפטעמבער 24, 3:00|דעצעמבער 24, 10:30

די צייכן °, מיינט אז די תקופה איז צווישן זעקסער אווענט און צוועלעפער ביינאכט, ווען די אידישער טאג האט זיך שוין געטוישט און דער יוליאנער נאכנישט.

די ראשונים ניצן דאס אלץ סימן צו וויסן ווען מען הייבט אן זאגן "ותן טל ומטר", וואס איז זעכציג טעג נאך תקופת תשרי: אויב די קומענדיגע פעברואר וועט האבן 29 טעג (וואס מיינט אז היי יאר איז די 3'טע אין ציקל), וועט מען אנהייבן זאגן דער 23'סטע, און אויב נישט אין דער 22'טע.

די יוליאנער קאלענדער איז הונטערשטעליג פון דער גרעגאריאנער וואס איז אין באניץ זינט 1582. עס האט זיך אנגעהויבן מיט בלויז 11 טעג הונטערשטעליג, און עס שטייגט מיט א טאג יעדער 100'סטע יאר וואס איז נישט קיין 400'סטע. אין די 20'סטע און 21'סטע יארהונדערט האלט עס ביי 13 טעג, און דערפאר מען הייבט זאגן "ותן טל ומטר" דער 4'טע/5'טע אין דעצעמבער.

די חשבון פון די תקופה

די ראשונים ברענגן א חשבון וויאזוי אויסצורעכענען די צייט פון א תקופה. די חשבון געבט די צייט אפשניט ווילאנג נאך די רעלעוונאטע מולד די תקופה וועט חל זיין. די חשבון איז ווי פאלגענד:

1. צוערשט דארף מען וויסן וויפיל גאנצע מחזורים פון 19 יאר זענען פאריבער זייט בריאת העולם ביז היי יאר, ולא עד בכלל. פאר תקופת תשרי און תקופת טבת דארף מען רעכענען ביז פאראיאר ולא עד בכלל.
2. דערנאך, וויפיל יאר עס זענען אדורך פון אנהייב מחזור ביז היי יאר;
3. דערנאך וויפיל דערפון זענען געווען עיבור יארן, ווען אין יעדער מחזור פון 19 יאר זענען די 3'טע, 6טע, 8'טע, 11'טע, 14'טע, 17'טע און 19'טע יארן עיבור יארן; וסימנך גו"ח אדז"ט.
4. דערנאך, רעכענט מען צוזאמען:
   • 22 טעג, 3 שעה און 151 חלקים;
   • 1 שעה און 485 חלקים (1/1080 פון א שעה) פאר יעדער מחזור פאריבער;
   • 10 טעג, 21 שעה און 204 חלקים פאר יעדער יאר פאריבער אין די יעצטיגע מחזור;
   • דערפון רעכענט מען אראפ 29 טעג, 12 שעה און 793 חלקים פאר יעדער עיבור יאר פאריבער אין די יעצטיגע מחזור.

די סך הכל איז די צייט אפשניט צווישן די מולד פון חודש אדר (ב' – אין אן עיבור יאר) ביז תקופת ניסן.

• פאר די צייט פון מולד חודש סיון צו תקופת תמוז לייגט מען צו 2 טעג, 17 שעה און 321 חלקים;
• פאר די צייט צווישן מולד חודש אלול ביז תקופת תשרי: 5 טעג, 10 שעה און 642 חלקים;
• און פאר די צייט פון מולד חודש כסלו צו תקופת טבת: 8 טעג, 3 שעה און 963 חלקים.

א סימן זיכער צו מאכן אז מען האט גוט גערעכנט, איז צו זען אויב עס שטימט מיט די אויבנדערמאנטע כללים אין די מימרא פון שמואל.