רוי:שמואל דוד לוצאטו
שמואל דוד לוצאַטא איז געווען אן איטאליענער אידישער חכם, דיכטער, און א מיטגלידער אין די "וויסנשאפט דעס אידנטומס" באוועגונג. ער איז אויך באוואוסט מיט זיינע ראשי תיבות שד"ל.
שד"ל איז געבוירן אין טריעסטע (היינט איטאליע), ראש חודש אלול תק"ס, און איז נפטר געווארן אין פאדווא, איטאליע יום כיפור תרכ"ו.
צוזאמען מיט נחמן קראכמאל (רנ"ק), שלמה יהודה ליב הכהן ראפאפארט (שי"ר) און יום טוב ליפמאן צונץ איז שד"ל געווען פון די ערשטע מיטגלידער און די חכמת ישראל באוועגונג, וואס האט עוסק געווען אין דער וויסענשאפטליכער/אקאדעמישער שטודיע פון אידישקייט.
שד"ל האט עוסק געווען אין היבש אפאר פראיעקטען במשך זיין לעבן. ער איז די מערסטע באוויסט פאר זיין פירוש אויף חמשה חומשי תורה, וואס ער האט ארויסגעגעבן צוזאמען מיט אן איבערזעצונג פון די תורה אויף איטאליעניש. אזוי אויך האט ער מחבר געווען פירושים אויף אנדערע ספרים פון די כתבי הקודש, ספרים אויף די גראמאטיק פון העברעאיש און אראמיש, אן איבערזעצונג פון דעם סידור אויף איטאליעניש, שטודיעס אין די היסטאריע פון די אידן, ווי אויך ביבליאגראפישע און ביאגראפישע ביכער.
שד"ל איז געווען א ראציאנאליסט, אבער ער איז געווען אנטקעגן דער פילאזאפיע פונעם רמב"ם און אבן עזרא, און האט ליבערשט אויסגעוועלט דעם מהלך פון רבי יהודה הלוי.
שד"ל האט נישט איבערגעלאזט קיין ערנסטע אנהענגערס פון זיין מהלך. ביי די משכילים איז ער פאררעכענט געוארן אלץ צו קאנסערוואטיוו, און ביי די פרומע אז ער פאררעכנט געווארן אלץ צו משכיל'יש. אבער און זיין שטעלע אלץ ראש בית מדרש לרבנים און פאדאווא, האט איבערגעלאזט א שטארקע רושם ביי די איטאליענישער אידן.
לעבן און שאפן
שמואל דוד לוצאטו איז געבוירן געווארן אין טריעסטע, באיטאליע, אום א' אלול ה'תק"ס (22 אין אויגוסט 1800), צו זיינע עלטערן חזקיה און רבקה מלכה, פון די באקאנטע איטאליענישע משפחה "לוצאטו". זיין טאטע חזקיה איז געווען א האלץ שניצער, און האט זיך פארנומען מיט מעכאניק. לויט שד"ל, האט זיין טאטע אפילו געהאט אויסגעארבייט א פלאן פאר א דאמף מאטאר אבער ער האט נישט געהאט די געלט איר צו ברענגען לידי מעשה. חזקיה איז אויך געווען א תלמיד חכם און א יודע ספר, ער האט אסאך עוסק געווען אין קבלה און האט אויך פרובירט שרייבן ספרים, אבער ער איז דורכגעפאלן אין דעם.
די צוויי עלטערע ברידער פון שד"ל זענען אוועק אין זייער יוגנט, דערפאר האט חזקיה געשיקט שד"ל לערנען אין א תלמוד תורה שוין ביי די דריי ווייל ער האט מורא געהאט אז ער וועט נישט עספיען מקיים צו זיין מיט אים די מצווה פון לערנען מיט אים תורה. ביי די אכט יאר האט שוין שד"ל אנגעהויבן שרייבן פאעזיע און העברעאיש און אין איטאליעניש, און שוין דאן האט ער אנגעהויבן טראכטן פון שרייבן א נייע פירוש אויף מקרא. ביז די דרייצען האט שד"ל ווייטער אנגעהאלטן מיט זיינע שטודיעס אינעם אידישען שולע, אבער דאן האט ער איר געמוזט פארלאזן צוליב א שווערע קרענק וואס האט אים דאן באטראפן.
דער נאמען לוצאטא
שמואל דוד האט געטענה'ט אז דער נאמען לוצאטא קומט פון א דייטשער איד וואס האט געשטאמט פון לוזשיץ.
זעט אויך
רעפערענצן
זיין סטודנעטן
- יעקב חי פארדו
- אברהם אליעזר אליהו הלוי איגל, ראב"ד טשערנוביץ
דרויסנדיגע לינקס
ווערק פון שד"ל אויפן אינטערנעט:
- דער פולער טעקסט פון שד"ל על התורה
- דריי יסודות צו מפרש זיין מקרא
- ימי אדם אשר חי א שיר פון שד"ל אויפן וועבזייטל "דעת"
מאמרים און ארטיקלען אין העברעאיש
- "על שד"ל... שיחה עם פרופ' שמואל ורגון", און: ד"ר לאה מזור, על מקרא הוראה וחינוך
- שד"ל - שמואל דויד לוצאטו אויפן זייטל "לקסיקון לתרבות ישראל".
- שד"ל באתר מקרא-נט
- שד"ל - ביוגרפיה מאת אפרים חמיאל באתר שלו
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!