מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
ק
←אין ספרי קודש: הגהה
אין תקציר עריכה |
ק (←אין ספרי קודש: הגהה) |
||
| (16 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|קעניג פון אֶלָּסָר דערמאנט אין בראשית פרק יד}} | {{דעסקריפציע|קעניג פון אֶלָּסָר דערמאנט אין בראשית פרק יד}} | ||
[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px| | [[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|קליין|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון אנטאניא טעמפעסטא, יאר 1613]] | ||
'''אַרְיוֹךְ מלך | {{מנוקד|'''אַרְיוֹךְ מלך אֶלָּסָר'''}} ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד}} אלס איינער פון די פיר קעניגן וואס האבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן [[אויפשטאנד]] קעגן [[כדרלעמר]] אין די צייטן פון [[אברהם אבינו]]. | ||
== אין ספרי קודש == | |||
אין {{תנ"ך|בראשית|יד}} ווערט דערציילט אז אריוך מלך אלסר צוזאמען מיט [[אמרפל]] מלך שנער און [[תדעל]] מלך גוים האבן באגלייט [[כדרלעומר]] מלך עילם, וועלכער איז געפארן צו אונטערדריקן די פינף קעניגן פון כיכר הירדן וועלכע האבן ווידערגעשפעניגט אין אים נאך צוועלף יאר זיין אונטערטעניג. אונטערוועגנס האט די קאאליצע איינגענומען און באזיגט א צאל פעלקער, די רפאים, זוזים, אימים, און חורים, ווי אויך די [[עמלק]]ים און אמוריים. | |||
די קאאליציע פון פיר קעניגן האט זיך אנגעטראפן אין די ווידערשפעניגע אין עמק השידים, און זיי באזיגט אין קריג. כדרלעומר מיט זיינע לייט האבן בארויבט די שטעט, אריינגערעכנט [[לוט]] און זיין פארמעגן. | |||
ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינע קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט זיי באזיגט ביי חובה וואס איז צולינקס פון [[דמשק]], און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב. | |||
אין מדרש שטייט אז אין בבל האט מען געלערנט אז אן "איסר" ווערט גערופן נאך אלסר{{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ד}}.}}, ווייל אריוך האט איינגעשטעלט די מטבע{{הערה|נזר הקודש אויף בראשית רבה.}}. דער תרגום יונתן שרייבט אז ער האט געהייסן אריוך "ווייל ער איז געווען הויך (אריך) צווישן די גיבורים"{{הערה|שם=תיונתן|תרגום יונתן אויף {{תנ"ך|בראשית|יד|א}}.}} אדער מיינט יונתן צו רעדן בגנותו אז "היה אריך בית זכרותו ואבר התשמיש"{{הערה|{{תא שמע|19043|אגרא דכלה|ביאורי תרגום יונתן|פרק יד|פסוק א}}.}}. דער אלשיך זאגט אז אריוך איז געווען גרעסער ווי כדרלעומר{{הערה|{{תא שמע|1059|אלשיך|בראשית|יד|א}}}}. | |||
דער מדרש שטעלט די פיר קעניגן קעגן די פיר מלכיות, און זאגט אז אריוך איז מרמז אויף אנטיוכוס (מלכות יון){{הערה|{{רבה|בראשית|מב|ב}} און ד'; {{ילקוט שמעוני|תורה|עב}}. זעט פירוש מהרז"ו אויף בראשית רבה.}}. לויט אן אנדער גירסא איז אריוך קעגן מלכות מדי{{הערה|רמב"ן און אברבנאל, בראשית יד, א.}}. דער ישמח משה זאגט אז אלסר איז געווען א שטאט אין מדי{{הערה|{{תא שמע|19002|ישמח משה|לך לך|טו}}.}}. | |||
דער אמורא [[שמואל]] ווערט אנגערופן אין תלמוד בבלי מיטן כינוי "אריוך", ווייל הילכתא כוותיה בדינא{{הערה|{{בבלי|חולין|עו|ב|מפרש=רש"י}}.}}. תוספות ערקלערט אז וויבאלד שמואל איז גערעכנט געווארן ווי א מלך, האבן זיי אים גערופן "אריוך" וואס איז דער נאמען פון א מלך וואס ווערט דערמאנט אין די תורה און דערמאנט אויך א לייב{{הערה|{{בבלי|שבת|נג|א}}}}, און מלך אלסר איז מרמז אז די הלכה איז ווי אים אויסער ביי איסורי{{הערה|{{תא שמע|1003|דעת זקנים|בראשית|יד|א}}.}}. פארהאן וואס זעען דערין אויך א רמז אויף רב{{הערה|רבי יחיאל מיכל שטערן, {{תא שמע|21010|תולדות האמוראים|אמוראי בבל|רב}}.}}. דער רמ"ע מפאנו שרייבט אז אריוך מלך אלסר איז נתגלגל געווארן אין רב און שמואל, אריוך אין שמואל און מלך אלסר אין רב וואס איז הילכתא כוותיה ב'''א'''י'''ס'''ו'''ר'''א{{הערה|רמ"ע מפאנו, {{תא שמע|14015|גלגולי נשמות|א|ג}}. זעט אויך {{תא שמע|14015|גלגולי נשמות|ליקוטים|ב}}.}}. רבי חיים וויטאל שרייבט אז אריוך איז קעגן בינה{{הערה|{{תא שמע|14115|שער הפסוקים|בראשית|יד|א}}; {{תא שמע|14155|לקוטי תורה|בראשית|פרשת לך לך}}.}}. | |||
דער אברבנאל שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט אריוך, "האבן געקעניגט אין געגנטער פון [[אשור]]"{{הערה|אברבנאל, בראשית יד, א.}}. ענליך שרייבט שוין [[יוסף בן מתתיהו]] אז די פיר קעניגן זענען געווען אשורישער גענערעלער{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}.}}. | |||
דאס לאנד אֶלָּסָר ווערט געטייטשט אין תרגום יונתן אלס 'תַלְסַר', די זעלבע ווי "רֶסֶן" ({{תנ"ך|בראשית|י|יב}}) און "תְּלַאשָּׂר" ({{תנ"ך|מלכים ב|יט}}). תלאשר ווערט אידענטיפיצירט מיט טיל-אַשורי וואס איז געווען צו מזרח דעם חדקל, און טייל פארשער האלטן אז דאס איז אלסר{{הערה|שם=מייזלסר|[[#מייזלר|מייזלר]], אלסר}}. | |||
==אין פארשונג== | |||
עס פלעגט זיין אנגענומען צו אידענטיפיצירן אריוך מיט וואראד-סין אדער מיט רים-סין די קעניגן פון לאַרסאַ, א מאכטפולע שטאט איז די 18'טע יארהונדערט פצ"ר. לאַרסאַ האט געוועלטיגט איבער פילע ארומיגע שטעט, ביז כאַמוראַבי, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט [[אמרפל]], האט עס איינגענומען אין יאר 1764 פצ"ר. איינער פון די קעניגן פון לאַרסאַ ווערט דערמאנט מיט'ן צונאמען 'עריאַקו' (Eri-aku) אין געוויסע קיילשריפט דאקומענטן, און "לאַרסאַ" קלינגט ענליך צו "אלסר"{{הערה|כיוון=שמאל|Pinches, Theophilus (1908). [https://archive.org/details/cu31924005788256/page/218/mode/1up?view=theater The Old Testament In the Light of The Historical Records and Legends of Assyria and Babylonia] (third ed.). London: Society for Promoting Christian Knowledge. pp. 218–220.}}{{הערה|{{אוצר החכמה|לייבל רוזניק|התנ"ך מן השטח|613422|באנד=א|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"א|עמ=77–81}}}}. היינטיגער פארשער ווארפן אבער אפ דעם פארשלאג{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך}}. | |||
טייל האלטן אז אריוך אין אַריאוק (Arriuk) פון אילאַנסוראַ וואס ווערט דערמאנט אין די בריוו פון מארי אן אלס אונטערטאַנער פון זימרי-לים דער קעניג פון מאַרי, מיט וועלכער כאַמוראַבי איז געווען אליאירט{{הערה|כיוון=שמאל|Walton, John H., and Craig S. Keener. ''NRSV Cultural Backgrounds Study Bible: Bringing to Life the Ancient World of Scripture''. Zondervan, 2019. p. 39; K.A. Kitchen, ''On the Reliability of the Old Testament'' [OROT], William B. Eerdmans Publishing, 2003. p. 320; {{cite book |title=Memoriae Igor M. Diakonoff |last=Durand |first=Jean-Marie |publisher=Eisenbrauns |year=2005 |isbn=978-1-57506-123-8 |pages=59–69 |language=fr |editor-last=Kogan |editor-first=Leonid Efimovich |series=Babel und Bibel |volume=2 |chapter=De l’époque amorrite à la Bible: le cas d’Arriyuk |chapter-url=https://books.google.com/books?id=GQKCcOTftfwC&pg=PA59}}; {{cite book |title=The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116 |last=Dalley |first=Stephanie |publisher=Cambridge University Press |year=2021 |isbn=9781107136274 |pages=319–320 |url=https://books.google.com/books?id=TMsvEAAAQBAJ&pg=PA319}} (פון ענגלישער וויקיפעדיע)}}{{הערה|שם=מייזלסר}}. אויך ווערט פארגעשלאגן אז ער איז אריוואוק (Arriwuk) דער זון פון זימרי-לים{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], זייט 804}}. | |||
אלנפאלס ווערט דער נאמען 'אַרְיוֹךְ' געזען אלס א [[חורים|חורי]]שער, לינגוויסטיש פאראלעל צו די אויבנדערמאנטע 'אַריוואוק' און 'אַריאוק'. די נעמען זענען זעלטן אין קיילשריפט אויפשריפטן, און ערשיינען נישט נאכאמאל נאך דער צווייטער יאר-טויזנט פצ"ר{{הערה|[[#ארצי|ארצי]], 1993}}. אנדערע האלטן עס אלס אן אינדיאנער-איראנער נאמען 'אַריאַאוקאַ', האבנדיג די 'אַריאַ' שטאם דערין{{הערה|[[#מייזלר|מייזלר]], אריוך; רן צדוק, '''עולם התנ"ך: דניאל''', תל אביב, דוידזון עתי, [[1997]], עמ' 33.}}. | |||
==ביבליאגראפיע== | |||
* צבי אדר, '''ספר בראשית: מבוא לעולם המקראי''', תל אביב, 1971, עמ' 44–47. | |||
*{{אנקער|ארצי|פנחס ארצי, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, תשמ"ג, עמ' 103–104.}} | |||
*{{אנקער|מייזלר|בנימין מייזלר, '''אנציקלופדיה מקראית''' א, תש"י, עמ' 367 ("אלסר"), 564 ("אריוך"), און 804.}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||