אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:שליסל חלה"

'''שליסל חלה''' איז א מנהג ביי אשכנזישע אידן צו באקן א חלה אין א פארעם פון א שליסל אדער אריינצולייגן א שליסל אין טייג פון דער חלה, געווענליך דעם שבת נאך פסח. עס זענען פאראן פארשידענע וועגן וויאזוי מען פירט אויס דעם מנהג, אריינגערעכנט באקן די גאנצע חלה אין א שליסל פארעם, לייגן א קליין שטיקל טייג אין א שליסל פארעם אויף דער חלה, אדער מאכן א שליסל פארעם פון שומשום אויבן אויף דער חלה. א פאפולערע גלויבן איז אז דאס באקן א שליסל חלה ברענגט ברכה און פרנסה טובה אין שטוב אריין. עס איז אויך פארהאן א לעצטנסדיגער מנהג צו באקן שליסל חלה אין זכות פון א קראנקען צו העלפן פאר זיין רפואה שלימה{{הערה|Shelomo Alfassa, [https://www.mesora.org/Shlissel.html The Origins of the Non-Jewish Custom Of ‗Shlissel ""Challah‘ (Key Bread)].}}.

די פריהסטע באוואוסטע דערמאנונג פון א פארבינדונג צווישן א שליסל און חלה דעם שבת נאך פסח שטאמט פון רבי פנחס שפירא פון קארעץ (1726-1791), א תלמיד פון בעל שם טוב. זיינע תלמידים האבן איבערגעגעבן אז ער האט געזאגט אין נאמען פון זיין זון אז "אויפן שבת נאך פסח מאכן מיר [די חלה] ווי מצה, א רמז צו די מצות וואס מען עסט פסח שני. און מיר מאכן שניטן (מנקבין) אין דער חלה מיט א שליסל, א רמז אז די טויערן זענען אפן ביז פסח שני". דאס ווייזט אז דער אריגינעלער מנהג האט געהאט א פארבינדונג מיט פסח שני און די מצה וואס מען עסט דעמאלסט, און עס האט זיך באנוצט מיט א שליסל צו מאכן שניטן אדער טונקען אין דער חלה, וואס האט געגעבן דער חלה אן אויסזען ענלעך צו מצה{{הערה|ZVI RON, "[https://hakirah.org/Vol35RonSchlissel.pdf The Origin and Development of Schlissel Ḥallah]", ''Ḥakirah'' 35, 2024}}.

 

עס איז פאראן א בארימטע מעשה וועגן מהר"ל פון פראג וואס ווערט פארציילט אלס אן אנדערע מעגליכע סיבה פאר דעם מנהג, אבער דאס איז א שפעטערע ערקלערונג. נאך ליל הסדר, האט דער שליסל פון דער שול דריי מאל געפאלן, וואס האט אים געגעבן א סימן אז עפעס גייט פאר. ער האט געפונען א פלעשל בלוט אין ארון קודש, וואס גוים האבן פרובירט אריינצולייגן פאר א בלוט-בילבול. דורך א נס האט זיך דאס פלעשל פארוואנדלט אין וויין. צו קאמעמארירן דעם נס, האט דער מהר"ל געזאגט זיין רביצין צו באקן חלות אין דער פארעם פון א שליסל. דאס איז שפעטער געווארן א טייל פון זייער קהילה. די מעשה האט אויך פארבונדן די שליסל חלה מיט פרנסה, ווי דער ספר התודה דערמאנט.

 

דער מנהג פון באקן חלה אין דער פארעם פון א שליסל ווערט באטראכט אלס א חסידישער מנהג. מען טרעפט דערמאנונגען דערפון אין פילע חסידישע ספרים געשריבן דורך ערליכע תלמידי חכמים. רביים ווי דער קלויזענבורגער רבי, דער סאטמארער רבי, דער בעלזער רבי, און רבי משה אריה פריינד האבן אלע פינקטליך היט געגעבן אויף דעם מנהג. דער בעלזער רבי האט געגעבן די ערקלערונג אז כאטש די גאולה האט נאך נישט פאסירט ווי עס איז געפלאנט געווען צו פאסירן אין ניסן, איז כאטש דער שליסל צו השם'ס אוצר פון פרנסה און שפע אפען געווארן.

 

עס איז אבער קיין דערמאנונג פון דעם מנהג נישט געפונען אין די כתבי הראשונים אדער פריערע מקורות, וויבאלד די חסידישע באוועגונג האט זיך ערשט אנגעהויבן אין 1740. די ערשטע געשריבענע דערמאנונגען זענען געווען אין ספרים ווי אוהב ישראל פון רבי אברהם יהושע העשיל (דער "אפטער רב") און אין ספר טעמי המנהגים.

 

מיט דער צייט האט זיך דער אריגינעלער מנהג פון מאכן שניטן מיט א שליסל אנטוויקלט צו באקן די חלה אין דער פארעם פון א שליסל אדער צו לייגן א שליסל-געפארעמטע שטיקל טייג אויף דער חלה. דאס קען זיין געקומען פון דער פאפולאריטעט פון געפלעכטענע חלות, וואו דאס טונקען איז נישט געווען אזוי פראקטיש. אין געוויסע געגענטער אין פוילן זענען געפארעמטע טייגן אויף חלות געווען א רעגיאנאלע זאך, אריינגערעכנט פארמען ווי א לייטער און א שליסל.

 

דער הויפט סימבאליזם פון שליסל חלה איז דער שליסל צו פרנסה. מען האפט אז דורך דעם מנהג וועט מען זוכה זיין צו א גוט יאר פון פרנסה און וואוילטאג, אן קיין אומנויטיגע שוועריקייטן. דער שליסל ווערט אויך פארשטאנען אלס א סימבאל פון עפענען די טויערן פון הימל פאר ברכות.

 

די באנוץ פון שומשום אויף דער חלה ווערט געגעבן אלס א רמז צום מן וואס איז געפאלן אין מדבר, וואס איז געווען קליין און ווייס און האט געשמעקט ווי האניג.

 

דער אריגינעלער מנהג פון מאכן א חלה ענליך צו מצה מיט שניטן פונעם שליסל האט געהאט א פארבינדונג מיט פסח שני, א צווייטע געלעגנהייט צו ברענגען א קרבן פסח פאר די וואס האבן דאס נישט געקענט טאן אויפן ערשטן פסח. די שניטן האבן סימבאליזירט אז די טויערן זענען נאך אפן ביז פסח שני.

 

א שפעטערע פאפולערע ערקלערונג ביי פאלקס-מענטשן איז אז דער שליסל רעפרעזענטירט דעם שליסל צו וואו די חמץ איז געהאלטן געווארן, וואס איז יעצט ערלויבט צו נוצן נאך פסח.

 

*באקן די גאנצע חלה אין דער פארעם פון א שליסל: דאס איז א פאפולערע וואריאנט וואו מען פארעמט דעם טייג צו זען אויס ווי א שליסל. עס זענען פאראן פארשידענע טעכניקן וויאזוי דאס צו טאן.

*אריינבאקן אן עכטן שליסל אין דער חלה: טייל האבן דעם מנהג אריינצולייגן אן איינגעוויקלטן שליסל (געווענליך אין פאפיר) אינעווייניג אין טייג פארן באקן. צוליב געזונטהייטס-באזארגנישן ווערט רעקאמענדירט דאס גוט איינצופאקן.

*דעקארירן מיט א שליסל-געפארעמטן טייג: אנשטאט די גאנצע חלה, לייגן טייל א קליין שטיקל טייג אין דער פארעם פון א שליסל אויבן אויף א געווענליכע חלה.

*מאכן א פארעם פון א שליסל מיט שומשום: טייל צעשפרייטן שומשום אויבן אויף דער חלה אין א פארעם פון א שליסל.

*מאכן שניטן אדער טונקען מיט א שליסל: דער אריגינעלער מנהג איז געווען צו מאכן קליינע שניטן אדער טונקען אין דער חלה מיט א שליסל נאך פארן באקן.