בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|פסח}} | |||
[[טעקע:1739 Joseph ben David of Leipnik Illustration Passover Haggadah, Altona, page 009.jpg|קליין]] | [[טעקע:1739 Joseph ben David of Leipnik Illustration Passover Haggadah, Altona, page 009.jpg|קליין]] | ||
{{מערערע בילדער | {{מערערע בילדער | ||
| שורה 5: | שורה 6: | ||
| סיומת = די לעצטע צוויי זייטן פונעם ראטשילד הגדה. די ענדע פון אדיר במלוכה, לשנה הבאה, און די בורא פרי הגפן אויפ'ן פערטן כוס. "נו טרינק אויס". | | סיומת = די לעצטע צוויי זייטן פונעם ראטשילד הגדה. די ענדע פון אדיר במלוכה, לשנה הבאה, און די בורא פרי הגפן אויפ'ן פערטן כוס. "נו טרינק אויס". | ||
}} | }} | ||
'''נרצה''' ("באוויליגט") איז דער סימן פון דער לעצטער טייל פון דער [[סדר נאכט|סדר]] פון פסח. עס קומט נאך הלל און דעם פערטן כוס וויין. דער טייל באשטייט פון פילע פיוטים און תפילות, און ענדיגט זיך מיט דער האפענונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. | '''נרצה''' ("באוויליגט") איז דער סימן פון דער לעצטער טייל פון דער [[סדר נאכט|סדר]] פון פסח. עס קומט נאך הלל און דעם פערטן כוס וויין. דער טייל באשטייט פון פילע פיוטים און תפילות, און ענדיגט זיך מיט דער האפענונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. | ||
| שורה 13: | שורה 12: | ||
אין א צאל עלטערע הגדות הייבט זיך די נרצה טייל אָן מיט'ן פסוק ({{תנ"ך|קהלת|ט|ז}}) "כי כבר רצה האלהים את מעשיך", וואס טייטשט "ווארום ג-ט האט שוין באוויליגט דיינע מעשׂים"{{הערה|[https://books.google.co.il/books?id=I4pDAAAAcAAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false Haggada, ou cérémoniel des deux premieres soirées de paque: a l'usage des ... - David-Paul Drach, Metz, 1818, p. 114]; [https://books.google.co.il/books?id=qNlRAAAAcAAJ&pg=PT10#v=onepage&q&f=false סדר ההגדה לליל שמורים: מפורש במאמר אפיקומין למורינו ורבינו הגאון הגדול הרשב"ץ], רעדלהיים תקפ"ב, דף לח; [https://books.google.co.il/books?id=s9lRAAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false סדר ההגדה לליל שמורים: מדויק היטיב ומסודר יפה - וואלף היידנהיים], רעדלהיים תקפ"ה, דף מז; {{היברובוקס|2=הגדה של פסח|3=4969|page=71|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרנ"ח|עמ=69}}; זעט {{ספריא|[[רבי חיים יוסף דוד אזולאי]]|שמחת הרגל על הגדה של פסח , סימני הסדר|Simchat_HaRegel_on_Pesach_Haggadah%2C_The_Simanim.22|ד"ה ולדעת הרבנים}}}}. | אין א צאל עלטערע הגדות הייבט זיך די נרצה טייל אָן מיט'ן פסוק ({{תנ"ך|קהלת|ט|ז}}) "כי כבר רצה האלהים את מעשיך", וואס טייטשט "ווארום ג-ט האט שוין באוויליגט דיינע מעשׂים"{{הערה|[https://books.google.co.il/books?id=I4pDAAAAcAAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false Haggada, ou cérémoniel des deux premieres soirées de paque: a l'usage des ... - David-Paul Drach, Metz, 1818, p. 114]; [https://books.google.co.il/books?id=qNlRAAAAcAAJ&pg=PT10#v=onepage&q&f=false סדר ההגדה לליל שמורים: מפורש במאמר אפיקומין למורינו ורבינו הגאון הגדול הרשב"ץ], רעדלהיים תקפ"ב, דף לח; [https://books.google.co.il/books?id=s9lRAAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false סדר ההגדה לליל שמורים: מדויק היטיב ומסודר יפה - וואלף היידנהיים], רעדלהיים תקפ"ה, דף מז; {{היברובוקס|2=הגדה של פסח|3=4969|page=71|מקום הוצאה=פראנקפורט|שנת הוצאה=תרנ"ח|עמ=69}}; זעט {{ספריא|[[רבי חיים יוסף דוד אזולאי]]|שמחת הרגל על הגדה של פסח , סימני הסדר|Simchat_HaRegel_on_Pesach_Haggadah%2C_The_Simanim.22|ד"ה ולדעת הרבנים}}}}. | ||
דער נרצה טייל ווערט פארשטאנען ווי אַן אויסדרוק פון האפענונג אז ג-ט האט אנגענומען אונזער סדר דינסט{{הערה|{{אוצר החכמה|יהושע סטארט|הגדה של פסח מתורתו של רבי נחמן מברסלב|182264|page=128|שנת הוצאה=תשנ"ט|עמ=קכד}}}}. די לידער פון נרצה זענען א פייערליכע וואונטש פאר א ווייטערדיגער פארבינדונג מיט השי"ת. אזוי ווי דאס אידישע פאלק נאך דעם יציאת מצרים האט געזונגען, אזוי ענדיגט זיך אונזער פסח סדר אויך מיט געזאנג{{הערה|דוד באַשעווקין, “Just One: The Hoffman Family Haggadah” (published by NCSY)}}. | דער נרצה טייל ווערט פארשטאנען ווי אַן אויסדרוק פון האפענונג אז ג-ט האט אנגענומען אונזער סדר דינסט{{הערה|{{אוצר החכמה|יהושע סטארט|הגדה של פסח מתורתו של רבי נחמן מברסלב|182264|page=128|שנת הוצאה=תשנ"ט|עמ=קכד}}}}. די לידער פון נרצה זענען א פייערליכע וואונטש פאר א ווייטערדיגער פארבינדונג מיט השי"ת{{הערה|שם=לאוו|Rabbi Naphtali Lavenda, “[https://pub-118b5aaf6ae949ac8f59a93faec8a3da.r2.dev/2019/1053/922736.pdf The Power of Moments Through Nirtzah and the Steps of the Seder]” (YU To-Go series, Pesach 5779)}}. אזוי ווי דאס אידישע פאלק נאך דעם יציאת מצרים האט געזונגען, אזוי ענדיגט זיך אונזער פסח סדר אויך מיט געזאנג{{הערה|דוד באַשעווקין, “Just One: The Hoffman Family Haggadah” (published by NCSY)}}. | ||
נישט-אשכנז'ישע הגדות האבן טראדיציאנעל נישט געהאט א באזונדערן נרצה טייל נאך הלל און דעם לעצטן כוס ביז די לעצטע יארן, אבער האבן פונדעסטוועגן געזאגט "נרצה" ביים סוף פון די סימנים. ווען אשכנזים האבן אנגעהויבן צולייגן פיוטים, האבן זיי צוגעטיילט דאס ווארט צו זיי{{הערה|1=[https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/#comment-47250 April 9, 2025 at 5:56 am]}}. עס זענען דא וואס זאגן אז דער טערמין "נרצה" באציט זיך אויף הלל, און "הלל נרצה" מיינט "א גינסטיגער הלל"{{הערה|{{ספריא|ר' יודל ראזנבערג|הגדה דברי נגידים|Divrei_Negidim_on_Pesach_Haggadah%2C_Barech%2C_Pour_Out_Thy_Wrath.1}}}}. | נישט-אשכנז'ישע הגדות האבן טראדיציאנעל נישט געהאט א באזונדערן נרצה טייל נאך הלל און דעם לעצטן כוס ביז די לעצטע יארן, אבער האבן פונדעסטוועגן געזאגט "נרצה" ביים סוף פון די סימנים. ווען אשכנזים האבן אנגעהויבן צולייגן פיוטים, האבן זיי צוגעטיילט דאס ווארט צו זיי{{הערה|1=[https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/#comment-47250 April 9, 2025 at 5:56 am]}}. עס זענען דא וואס זאגן אז דער טערמין "נרצה" באציט זיך אויף הלל, און "הלל נרצה" מיינט "א גינסטיגער הלל"{{הערה|{{ספריא|ר' יודל ראזנבערג|הגדה דברי נגידים|Divrei_Negidim_on_Pesach_Haggadah%2C_Barech%2C_Pour_Out_Thy_Wrath.1}}}}. | ||
| שורה 20: | שורה 19: | ||
לויט פילע מפרשים, איז דער נרצה טייל נישט נאר דער שטיקל "חסל סידור פסח כהלכתו..." נאר אויך אלע לידער וואס געפינען זיך אין סוף פון דער הגדה. [[רבי שניאור זלמן פון לאדי]] האט נישט אריינגענומען "חסל סידור פסח" אין זיין הגדה, ווייל ער האט געהאלטן אז דער סדר ענדיגט זיך קיינמאל נישט, און זיין מעסעדזש בלייבט דורכאויס דעם גאנצן יאר{{הערה|[https://www.chabad.org/holidays/passover/pesach_cdo/aid/269921/jewish/Nirtzah.htm Nirtzah - Acceptance - Chabad.org]}}. | לויט פילע מפרשים, איז דער נרצה טייל נישט נאר דער שטיקל "חסל סידור פסח כהלכתו..." נאר אויך אלע לידער וואס געפינען זיך אין סוף פון דער הגדה. [[רבי שניאור זלמן פון לאדי]] האט נישט אריינגענומען "חסל סידור פסח" אין זיין הגדה, ווייל ער האט געהאלטן אז דער סדר ענדיגט זיך קיינמאל נישט, און זיין מעסעדזש בלייבט דורכאויס דעם גאנצן יאר{{הערה|[https://www.chabad.org/holidays/passover/pesach_cdo/aid/269921/jewish/Nirtzah.htm Nirtzah - Acceptance - Chabad.org]}}. | ||
דער נרצה טייל באשטייט געווענליך פון די פאלגנדע | דער נרצה טייל באשטייט געווענליך פון די פאלגנדע טיילן: | ||
*חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים. | *חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים. | ||
*[[לשנה הבאה בירושלים]] – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה". אסאך זאגן עס איין מאל, אבער אנדערע זאגן עס דריי מאל{{הערה|שם=נטעי|{{היברובוקס|רבי גבריאל צינער|נטעי גבריאל|46448|page=564|באנד=הלכות פסח חלק ב|שנת הוצאה=תשס"ב|עמ=תקסח–תקעא}}}}. | *[[לשנה הבאה בירושלים]] – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה". אסאך זאגן עס איין מאל, אבער אנדערע זאגן עס דריי מאל{{הערה|שם=נטעי|{{היברובוקס|רבי גבריאל צינער|נטעי גבריאל|46448|page=564|באנד=הלכות פסח חלק ב|שנת הוצאה=תשס"ב|עמ=תקסח–תקעא}}}}. | ||
| שורה 30: | שורה 29: | ||
==היסטארישע אנטוויקלונג== | ==היסטארישע אנטוויקלונג== | ||
נרצה איז נישט געווען א טייל פון די הגדות פון די גאונים{{הערה|צום ביישפיל: רב עמרם גאון, רב סעדיה גאון, רב נטרונאי גאון.}} אדער די פריע ראשונים{{הערה|צום ביישפיל: רש"י, מחזור ויטרי, רמב"ם.}}. עס האט ערשט אנגעהויבן צו ערשיינען אין די הגדות פון שפּעטערע אשכנז'ישע ראשונים ווי דער [[מהר"ם מרוטנבורג]] און דער [[תרומת הדשן]]{{הערה|{{אוצר החכמה|יוסף צבירימון|הגדה שירת מרים|170024|page=361|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"א|עמ=368|הגדה ממקורה}}}}. שפּעטערע מנהיגי ישראל האבן מסתמא געזען א נויט פאר א פארמעלן ענדע צום סדר און אויך פאר דעם לעצטן "טעם" פון דער סדר נאכט צו זיין פון פרייליכע געזאנג{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Harry Glazer|קעפל=A Thought for Your Seder, on Nirtzah|זייטל=The Jewish Link|דאטום=אפריל 18, 2024|אדרעס=https://jewishlink.news/a-thought-for-your-seder-on-nirtzah/}}}}. | |||
עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל{{הערה|{{היברובוקס|רבי יוסף בן משה|לקט יושר|8860|page=154|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרס"ד|עמ=106–107}}}}. אבער דער [[מהרש"ל]] האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס{{הערה|[[שית:Teshuvot_Maharshal.88|שו"ת מהרש"ל סי' פח]]}}. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח{{הערה|שם=ששון|Yaacov Sasson, [https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/ On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog], April 7, 2025}}. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל{{הערה|רבי יוזפא שמש, {{כתיב|לקוטי יוסף|990001671700205171-1|דף צד, ב|15383415}}; {{היברובוקס|2=סידור יעב"ץ|3=22619|page=92|באנד=חלק ב|מקום הוצאה=אלטונא|שנת הוצאה=תק"ז}}}}, און אין סקווירא זאגט מען אויך די אנדערע פיוטים פאר חסל{{הערה|שם=נטעי}}. | עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל{{הערה|{{היברובוקס|רבי יוסף בן משה|לקט יושר|8860|page=154|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרס"ד|עמ=106–107}}}}. אבער דער [[מהרש"ל]] האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס{{הערה|[[שית:Teshuvot_Maharshal.88|שו"ת מהרש"ל סי' פח]]}}. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח{{הערה|שם=ששון|Yaacov Sasson, [https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/ On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog], April 7, 2025}}. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל{{הערה|רבי יוזפא שמש, {{כתיב|לקוטי יוסף|990001671700205171-1|דף צד, ב|15383415}}; {{היברובוקס|2=סידור יעב"ץ|3=22619|page=92|באנד=חלק ב|מקום הוצאה=אלטונא|שנת הוצאה=תק"ז}}}}, און אין סקווירא זאגט מען אויך די אנדערע פיוטים פאר חסל{{הערה|שם=נטעי}}. | ||