אספקלריה רעדאקטארן
3,079
רעדאגירונגען
רעדאגירונג, פארברייטערט
(רעדאגירונג, פארברייטערט) |
|||
| (4 מיטלסטע ווערסיעס פון איין אנדער באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 12: | שורה 12: | ||
|תקופת התרחשות = [[שיבת ציון]] | |תקופת התרחשות = [[שיבת ציון]] | ||
}} | }} | ||
'''{{מנוקד|מְגִילַּת אֶסְתֵּר}} | '''{{מנוקד|מְגִילַּת אֶסְתֵּר}}''', איז איינס פון די [[פינף מגילות]] אין טייל פון די [[כתובים]]. מגילת אסתר דערציילט די געשיכטע פון דער ישועה פון די אידן פון דער [[פּערסישער אימפעריע]] דורך מרדכי היהודי און אסתר המלכה. צום סוף פון די מגילה ווערט דערציילט, אז לזכר די נס איז באשטימט געווארן דעם טאג י"ד (און אויך ט"ו ביי די שטעט וואס איז בארינגלט מיט א חומה פון די צייטן פון [[יהושע בן נון]]) אדר אלס דער יום-טוב [[פורים]] אין וועלכע די מגילה ווערט געליינט אין שול און נאך מצוות. בלויז מגילת אסתר ווערט גערופן אין חז"ל "מגילה"{{הערה|{{בבלי|בבא בתרא|יד|ב}}}}. | ||
== אינהאלט == | == אינהאלט == | ||
[[טעקע:Maurycy Gottlieb - Ahasuerus wandering - 1876.jpg| | [[טעקע:Maurycy Gottlieb - Ahasuerus wandering - 1876.jpg|קליין|אחשורוש [[שיכור]] ביים סעודה. מאלעריי דורך מאוריצי גאטליב]] | ||
[[טעקע:Bigthana and Teresh by Caron.jpg|קליין|שמאל|שילדערונג פון בגתן און תרש פון אנטואן קאַראָן]] | [[טעקע:Bigthana and Teresh by Caron.jpg|קליין|שמאל|שילדערונג פון בגתן און תרש פון אנטואן קאַראָן]] | ||
[[טעקע:Megillat Esther (1).jpg|קליין|מגילה ליינען]] | [[טעקע:Megillat Esther (1).jpg|קליין|מגילה ליינען]] | ||
| שורה 27: | שורה 27: | ||
אחשורוש העכערט דעם ראנג פון זיין מיניסטער [[המן האגגי]] (אפּשטאמלינג פון [[אגג]] קעניג פון עמלק; {{תנ"ך|שמואל א|טו}}) העכער זיינע אנדערע שרים, און אויפ'ן באפעל פון קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן. מרדכי האט זיך אבער, צוליב זיין אידישקייט, נישט געקניט אדער געביקט. אין כעס אויף די חוצפה מאכט המן אפ צו פארטיליגן מרדכי און דאס גאנצע אידישע פאלק אלס נקמה. המן ווארפט [[גורל]] אויף וועלכע טאג דאס זאל ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצנטן פון חודש אדר. | אחשורוש העכערט דעם ראנג פון זיין מיניסטער [[המן האגגי]] (אפּשטאמלינג פון [[אגג]] קעניג פון עמלק; {{תנ"ך|שמואל א|טו}}) העכער זיינע אנדערע שרים, און אויפ'ן באפעל פון קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן. מרדכי האט זיך אבער, צוליב זיין אידישקייט, נישט געקניט אדער געביקט. אין כעס אויף די חוצפה מאכט המן אפ צו פארטיליגן מרדכי און דאס גאנצע אידישע פאלק אלס נקמה. המן ווארפט [[גורל]] אויף וועלכע טאג דאס זאל ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצנטן פון חודש אדר. | ||
דאן איבערצייגט ער דעם קעניג אז די אידן זענען א | דאן איבערצייגט ער דעם קעניג אז די אידן זענען א ווידערשפּעניג פאלק וואס מען דארף פארטיליגן, און ער איז גרייט צו געבן 10,000 שטיק (טאלענטן) זילבער פאר'ן קעניג'ס שאצקאמערן. אחשורוש שטימט צו און געט איבער זיין רינג פאר המן צו אפשטעמפלען א קעניגליכן באפעל צו הרג'ען אלע אידן און זאגט אויך אפ דאס נעמען די פארגעשלאגענע געלט. אין י"ג ניסן ווערט געשריבן בריוון אין אלע שפראכן, געשטעמפלט, און געשיקט מיט לויפערס צו אלע פעלקער זיך צו גרייטן צום דרייצענטן פון חודש אדר צו הרג'ען און באראבעווען אלע אידן וואס זענען אינעם [[פערסישע אימפעריע|פערסישן אימפעריע]] (קאפיטל ג). | ||
ווען מרדכי דערוויסט זיך פונעם גזירה, צערייסט ער זיינע קליידער, טוט אָן א זאַק און לייגט אש אויפ'ן קאפ, און גייט ארום אין די גאסן מיט א געוואלד ביזן קעניגליכן טויער. די גזירה קומט דערווייל אן צו די איבריגע אידן אין די פערסישן אימפעריע, און זיי הייבן אויך אָן פאסטן און טרויערן. די באדינערקעס דערציילן אסתר און זי שיקט קליידער צו איבערטון מרדכי, אבער מרדכי זאגט אפ. אסתר באפעלט הֲתָך, איינער פון קעניג'ס הערן, צו נאכפרעגן וואס גייט פאָר. מרדכי דערציילט אים אלעס און געט אים איבער דעם אפיציעלן דאקומענט וואס רופט צו הרג'ענען די אידן ער זאל עס ווייזן פאר אסתר, און גלייכצייטיג איר באפעלן צו גיין זיך איינבעטן ביי אחשורוש צו אפזאגן די גזירה. צום ערשט וויל אסתר נישט, ווייל פאר'ן גיין צום קעניג אָן אַן איינלאדונג, ווייסט יעדער, באקומט מען טויט שטראף, אבער נאך אסאך בעטן און סטראַשן שטימט אסתר צו, און בעט צו איינזאמלען אלע שושן'ע אידן צו פאסטן פאר דריי טעג און נעכט, צוזאמען מיט איר און אירע מוידן (קאפיטל ד). | ווען מרדכי דערוויסט זיך פונעם גזירה, צערייסט ער זיינע קליידער, טוט אָן א זאַק און לייגט אש אויפ'ן קאפ, און גייט ארום אין די גאסן מיט א געוואלד ביזן קעניגליכן טויער. די גזירה קומט דערווייל אן צו די איבריגע אידן אין די פערסישן אימפעריע, און זיי הייבן אויך אָן פאסטן און טרויערן. די באדינערקעס דערציילן אסתר און זי שיקט קליידער צו איבערטון מרדכי, אבער מרדכי זאגט אפ. אסתר באפעלט הֲתָך, איינער פון קעניג'ס הערן, צו נאכפרעגן וואס גייט פאָר. מרדכי דערציילט אים אלעס און געט אים איבער דעם אפיציעלן דאקומענט וואס רופט צו הרג'ענען די אידן ער זאל עס ווייזן פאר אסתר, און גלייכצייטיג איר באפעלן צו גיין זיך איינבעטן ביי אחשורוש צו אפזאגן די גזירה. צום ערשט וויל אסתר נישט, ווייל פאר'ן גיין צום קעניג אָן אַן איינלאדונג, ווייסט יעדער, באקומט מען טויט שטראף, אבער נאך אסאך בעטן און סטראַשן שטימט אסתר צו, און בעט צו איינזאמלען אלע שושן'ע אידן צו פאסטן פאר דריי טעג און נעכט, צוזאמען מיט איר און אירע מוידן (קאפיטל ד). | ||
| שורה 47: | שורה 47: | ||
מרדכי שרייבט אפ די אלע געשעענישן און שיקט עס צו אלע אידן אין קעניג אחשורוש'ס מדינות און באפעלט צו מאכן די טעג י"ד און ט"ו אדר אויך יעדעס יאר ימי משתה ושמחה. די אידן האבן אנגענומען וואס מרדכי האט זיי געשריבן, און מ'האט גערופן דאס יום טוב "פורים" נאכ'ן פּוּר, דער גורל וואס המן האט געווארפן זיי צו פארלענדן. אויך אסתר האט באשטעטיגט די אגרת הפורים מיט צווייטע בריוון צוזאמען מיט מרדכי. זיין נאמען ווערן געדענקט צום גוטן צווישן די אידן אלס משנה למלך, און די געשיכטע פון זיין מאכט ווערט באשריבן אין די היסטאריע בוכער פון די מלכי פרס ומדי (קאפּיטל ט–י). | מרדכי שרייבט אפ די אלע געשעענישן און שיקט עס צו אלע אידן אין קעניג אחשורוש'ס מדינות און באפעלט צו מאכן די טעג י"ד און ט"ו אדר אויך יעדעס יאר ימי משתה ושמחה. די אידן האבן אנגענומען וואס מרדכי האט זיי געשריבן, און מ'האט גערופן דאס יום טוב "פורים" נאכ'ן פּוּר, דער גורל וואס המן האט געווארפן זיי צו פארלענדן. אויך אסתר האט באשטעטיגט די אגרת הפורים מיט צווייטע בריוון צוזאמען מיט מרדכי. זיין נאמען ווערן געדענקט צום גוטן צווישן די אידן אלס משנה למלך, און די געשיכטע פון זיין מאכט ווערט באשריבן אין די היסטאריע בוכער פון די מלכי פרס ומדי (קאפּיטל ט–י). | ||
==צייט פון דער געשיכטע== | |||
די מעשה פון דער מגילה איז געשען אין די 12טע ביז 14טע יארן פון מלכות [[אחשורוש]], און אינעם לעצטן יאר, {{לינק צו אידיש יאר|3406}} (368 בצ"ר){{הבהרה}}, האט אסתר געשריבן דעם צווייטן פורים בריוו. דער ערשטער בריוו האט מרדכי געשריבן אין די 13טע יאר פון די מלכות אחשורוש. אין "[[סדר עולם]]" שטייט אז די עשרת בני המן זענען אויפגעהאנגען געווארן פאר'ן "שרייבן אַן אנקלאג אויף די איינוואוינער פון יהודה און ירושלים"{{הערה|{{סדר עולם|רבא|כט}}, לויט {{תנ"ך|עזרא|ד|ו}}}}, צו מבטל זיין די עולים פון גלות אין די טעג פון כורש וואס האבן אנגעהויבן בויען דעם בית המקדש{{הערה|1=זעט {{תנ"ך|אסתר|ט|י|מפרש=רש"י}}}}. | |||
== פאַרפּאַסער == | == פאַרפּאַסער == | ||
{{להשלים|נושא=אידישקייט|נושא2=ליטעראטור}} | {{להשלים|נושא=אידישקייט|נושא2=ליטעראטור}} | ||
"און אסתר'ס באפעל האט באפעסטיגט די דאזיגע אנזאגן וועגן פּורים; און עס איז פארשריבן געווארן אין '''דעם''' ספר" (אסתר ט, לב), דייט אָן לויט'ן אבן עזרא (בפי' שם) אז דער ספר איז געווען באקאנט יענע צייט, אבער עס איז פארלוירן געווארן פונקט ווי מיר האבן נישט היינט דעם מדרש עדו, ספרי שלמה, ספרי דברי הימים למלכי ישראל, ספר מלחמות ה' און ספר הישר. | |||
חז"ל זאגן ({{בבלי|בבא בתרא|טו|א}}), אז די מגילה איז געשריבן געווארן דורך די [[אנשי כנסת הגדולה]], וואס האבן באשטימט וועלכע ספרים וואס זענען אריין אין די תנ"ך און אין וועלכע סדר. עס איז דא וואס האלטן<ref>אבן עזרא און נאך.</ref> לויט וואס איז געשריבן אין דער מגילה, אז עס איז געווען געשריבן דורך אסתר אדער מרדכי, אדער ביידע. | חז"ל זאגן ({{בבלי|בבא בתרא|טו|א}}), אז די מגילה איז געשריבן געווארן דורך די [[אנשי כנסת הגדולה]], וואס האבן באשטימט וועלכע ספרים וואס זענען אריין אין די תנ"ך און אין וועלכע סדר. עס איז דא וואס האלטן<ref>אבן עזרא און נאך.</ref> לויט וואס איז געשריבן אין דער מגילה, אז עס איז געווען געשריבן דורך אסתר אדער מרדכי, אדער ביידע. | ||
== | == די מגילה צווישן די תנ"ך ספרים == | ||
כאטש די מגילת אסתר איז אריינגערעכנט אין תנ"ך, זעען מיר אין חז"ל ({{בבלי|מגילה|ז|א}}) אז די חכמים האבן אין אנהייב דעבאטירט צו דאס אריינשטעלן צווישן די כתבי קודש. | כאטש די מגילת אסתר איז אריינגערעכנט אין תנ"ך, זעען מיר אין חז"ל ({{בבלי|מגילה|ז|א}}) אז די חכמים האבן אין אנהייב דעבאטירט צו דאס אריינשטעלן צווישן די כתבי קודש. | ||
{{ציטוט|[[רב שמואל בר יהודה]] האט געזאגט: | {{ציטוט|[[רב שמואל בר יהודה]] האט געזאגט: | ||
| שורה 60: | שורה 65: | ||
האט אסתר געשיקט אז מען זאל עס שרייבן פאר אלע דורות.{{ש}} | האט אסתר געשיקט אז מען זאל עס שרייבן פאר אלע דורות.{{ש}} | ||
האבן זיי געשיקט 'הלא כתבתי לך שלישים' (משלי כב, כ) - דריי און נישט פיר (אין אנדערע ווערטער חומש, נביאים און כתובים), ביז זיי האבן געטראפן די פסוק 'כתב זאת זכרון בספר' (שמות יז, יד), כתב זאת - שרייב וואס עס שטייט דא און אין משנה תורה. זכרון - וואס עס שטייט אין נביאים. בספר - וואס עס שטייט אין מגילה.}} | האבן זיי געשיקט 'הלא כתבתי לך שלישים' (משלי כב, כ) - דריי און נישט פיר (אין אנדערע ווערטער חומש, נביאים און כתובים), ביז זיי האבן געטראפן די פסוק 'כתב זאת זכרון בספר' (שמות יז, יד), כתב זאת - שרייב וואס עס שטייט דא און אין משנה תורה. זכרון - וואס עס שטייט אין נביאים. בספר - וואס עס שטייט אין מגילה.}} | ||
<!-- | |||
אנשי כנסת הגדולה כתבו מגלת אסתר, ר"ל שערכו וסדרו אותה בין כתבי הקדש אשר מענו לעשות זאת בתחלה. ומסופר כי שלחה להם אסתר לחכמים: "כתבוני לדורות", שלחו לה: הלא כתבתי לך שלישים (תורה, נביאים וכתובים) ולא רבעים (המגילות)? עד שמצאו מקרא כתוב בתורה: כתוב זאת זכרון בספר וגו', "בספר" מה שכתוב במגילה (מגילה ז'.). | |||
בירושלמי מביא הדבר באריכות ר' שמואל בר נחמן בשם ר' יונתן, כי שמונים וחמשה זקנים ומהם שלושים וששה נביאים היו מצטערין על הדבר הזה, אמרו: כתיב "אלה המצות אשר צוה ה' את משה", אלה המצות שנצטוינו מפי משה וכך אמר לנו משה: "אין נביא אחר רשאי לחדש לכם דבר מעתה" ומרדכי ואסתר מבקשים לחדש לנו דבר! לא זזו משם נושאין ונותנים בדבר עד שהאיר הקב"ה את עיניהם ומצאו אותה כתובה בתנ"ך וגו' (ירוש' מגילה פ"א ה'). רבי חלבו ר' יסא בשם ר' לעזר למדו ממה שנאמר במגלת אסתר "שלום ואמת" (ט' ל') ונאמר להלן "אמת קנה ואל תמכור" (משלי כ"ג כ"ג), הרי היא כאמיתה של תורה, מה זו צריכה סירטוט, אף זו צריכה סירטוט וכו' (ירושלמי שם פ"א א'; מגילה ט"ז:; סופרים פי"ג). גם בזהר (פ' כי תשא פ"ד) נאמר: "בההוא שעתא דנחית משה וקבל אורייתא בלחודי כללא דכל ישראל ואיהו קביל אורייתא בעלמא אפילו מגלת אסתר, דכתיב וקבל היהודים, כללא דיהודאי". --> | |||
ווייטער אין גמרא ווערט געברענגט שמואל'ס מיינונג אז "מגילת אסתר איז נישט געזאגט געווארן ברוח הקודש" (דאס מיינט אז עס איז געזאגט געווארן צו ליינען און נישט צו שרייבן{{הבהרה}}), קעגן די מיינונג פון די תנאים רבי אליעזר, רבי עקיבא און רבי מאיר אז די מגילה איז יא געשריבן געווארן ברוח הקודש. אין תלמוד ירושלמי שטייט: "רבי יוחנן האט געזאגט 'נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין צונקופט און די פינף ספרי תורה וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט', רבי שמעון בן לקיש האט געזאגט 'אויך מגילת אסתר און הלכות וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט'"{{הערה|{{ירושלמי|מגילה|א|ה}}}}. דער רמב"ם שרייבט אזוי ווי ריש לקיש: "אלע נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין די צייטן פון משיח אויסער מגילת אסתר, עס ווערט גערעכענט אזוי ווי די חמשה ספרי תורה און ווי די הלכות פון תורה שבעל פה וואס ווערט קיינמאל נישט בטל"{{הערה|{{רמב"ם|מגילה וחנוכה|ב|יח}}}}. אבער אין די נושאי כלים פון רמב"ם איז מבואר אז די כוונה פונעם רמב"ם איז נישט אז עס וועט אינגאנצן בטל ווערן אזוי ווי דער ראב"ד האט פארשטאנען, נאר אז מען וועט נישט ליינען נביאים און כתובים בציבור נאר מגילת אסתר. | ווייטער אין גמרא ווערט געברענגט שמואל'ס מיינונג אז "מגילת אסתר איז נישט געזאגט געווארן ברוח הקודש" (דאס מיינט אז עס איז געזאגט געווארן צו ליינען און נישט צו שרייבן{{הבהרה}}), קעגן די מיינונג פון די תנאים רבי אליעזר, רבי עקיבא און רבי מאיר אז די מגילה איז יא געשריבן געווארן ברוח הקודש. אין תלמוד ירושלמי שטייט: "רבי יוחנן האט געזאגט 'נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין צונקופט און די פינף ספרי תורה וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט', רבי שמעון בן לקיש האט געזאגט 'אויך מגילת אסתר און הלכות וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט'"{{הערה|{{ירושלמי|מגילה|א|ה}}}}. דער רמב"ם שרייבט אזוי ווי ריש לקיש: "אלע נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין די צייטן פון משיח אויסער מגילת אסתר, עס ווערט גערעכענט אזוי ווי די חמשה ספרי תורה און ווי די הלכות פון תורה שבעל פה וואס ווערט קיינמאל נישט בטל"{{הערה|{{רמב"ם|מגילה וחנוכה|ב|יח}}}}. אבער אין די נושאי כלים פון רמב"ם איז מבואר אז די כוונה פונעם רמב"ם איז נישט אז עס וועט אינגאנצן בטל ווערן אזוי ווי דער ראב"ד האט פארשטאנען, נאר אז מען וועט נישט ליינען נביאים און כתובים בציבור נאר מגילת אסתר. | ||
== | == איבערזעצונגען== | ||
אסתר איז איבערגעזעצט געווארן אין גריכיש דורך ליסימאַכוס זון פון תלמי פון ירושלים. זיין איבערזעצונג איז געברענגט געווארן צו מצרים אין די "פערטע יאָר פון די מלכות פון תלמי און קלעאָפּאַטראַ", לויט די קאָלאָפאָן ביים סוף פון די גריכישע ווערסיע. פון די דריי תלמיס פארבונדן מיט א קלעאפּאטרא אינעם פערטן יאר פון זייער ממשלה, איז די ווארשיינליכסטע אין דעם פאל תלמי דער צוועלפטער און זיין שוועסטער און פרוי קלעאָפּאַטראַ די פינפטע. דאקומענטן וועגן תלמי דער צוועלפטער און קלעאפּאטרא די פינפטע זענען די איינציגסטע וואס אילוסטרירן אין דער זעלבער קעניגליכער סטיל ווי די קאלאפאן. די איבערזעצונג איז לויט דעם געברענגט געווארן קיין מצרים אין יאר 78/77 בצ"ר. | |||
ליסימאַכוס האלט זיך גאנץ גענוי צום אריגינאל, כאטש ער האט דאך זיך געפילט פריי צו צושרייבן און פארענדערן דעם טעקסט צוליב קלארקייט אדער ווי ער האט זיך אליין פאָרגעשטעלט. למשל, ער מאכט די מארד פון די אידישע פיינט אינעם זעלבן טאג פון דעם יום טוב און נישט אין די טאג פריער, אזוי אז פורים זאל ווערן געפייערט אויף די יארטאג פון די נצחון, ווי די העללענישע און אידישע ימים טובים. | |||
דער גריכישער איבערזעצונג, גערופן 'תרגום השבעים', לייגט צו אסאך זאכן צום מגילה. די צאל פסוקים דערין איז מער ווי די צאל אינעם אריגינעלן מיט נאנט צו א דריטל. אין די הוספות איז פארהאן אן ערציילונג אויף א חלום פון מרדכי און זיין ערשיידונג, א פולער טעקסט פון המן'ס און מרדכי'ס בריוון, און אויך א א תפילה וואס אסתר האט געדאוונט פאר זי איז אריין צום קעניג. דער סירישער תרגום, גערופן 'פשיטתא' איז א ווערטערליכער איבערזעצונג. | דער גריכישער איבערזעצונג, גערופן 'תרגום השבעים', לייגט צו אסאך זאכן צום מגילה. די צאל פסוקים דערין איז מער ווי די צאל אינעם אריגינעלן מיט נאנט צו א דריטל. אין די הוספות איז פארהאן אן ערציילונג אויף א חלום פון מרדכי און זיין ערשיידונג, א פולער טעקסט פון המן'ס און מרדכי'ס בריוון, און אויך א א תפילה וואס אסתר האט געדאוונט פאר זי איז אריין צום קעניג. דער סירישער תרגום, גערופן 'פשיטתא' איז א ווערטערליכער איבערזעצונג. | ||
| שורה 69: | שורה 81: | ||
==דרוינסדע לינקס== | ==דרוינסדע לינקס== | ||
* [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/2303b438-073b-4e0e-81b6-4955acffb6b0/surfaces/03256732-ebc1-486a-8d7d-e33bd34b0a65/ אידישע איבערזעצונג פון מגילת אסתר אין מאנוסקריפט Canonici Or. 12], [[ווענעציע]] ה'שי"ד, אין [[ | * [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/2303b438-073b-4e0e-81b6-4955acffb6b0/surfaces/03256732-ebc1-486a-8d7d-e33bd34b0a65/ אידישע איבערזעצונג פון מגילת אסתר אין מאנוסקריפט Canonici Or. 12], [[ווענעציע]] ה'שי"ד, אין [[אוניווערזיטעט פון אקספארד|אקספארד]], [[באדלעיאן ביבליאטעק]] | ||
* [https://dovidkatz.net/dovid/Bible/Book-of-Esther-single-column.pdf מגילת אסתר אין ליטווישער אידיש] ([https://defendinghistory.com/the-book-of-esther-in-lithuanian-yiddish טעקסט), איבערזעצט דורך [[הירשע דוד קאץ]] | * [https://dovidkatz.net/dovid/Bible/Book-of-Esther-single-column.pdf מגילת אסתר אין ליטווישער אידיש] ([https://defendinghistory.com/the-book-of-esther-in-lithuanian-yiddish טעקסט]), איבערזעצט דורך [[הירשע דוד קאץ]] | ||
*https://asif.co.il/wpfb-file/מגילת-אסתר-איגרת-ספר-מגילה/ | |||
*https://www.machon-y.com/wp-content/uploads/2020/02/אוצר-מפרשי-המגילה.pdf | |||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||