רוי:סטעפאן טשארנעצקי

סטעפאַן טשאַרנעצקי (Stefan Czarniecki; 1599–1665) איז געווען אַ פּוילישער נאָבלמאַן, גענעראַל און פעלד־העטמאַן, וואָס ווערט פאַררעכנט אין דער פּוילישער געשיכטע פאַר אַ נאַציאָנאַלן העלד, אָבער אין דער אידישער געשיכטע פאַר אַ גרויזאַמען צורר און מערדער.

ביאָגראַפיע און מיליטערישע קאַריערע

טשאַרנעצקי איז געבוירן געוואָרן אין 1599 אין דעם דאָרף טשאַרנצאַ אין אַ משפּחה פון נידעריקן אָדעל. צוליב דעם וואָס זיין משפּחה איז נישט געווען רייך, האָט ער אָנגעהויבן זיין קאַריערע אַלס זעלנער אין די רייען פון די "ליסאָווטשיצי" (Lisowczycy), אַן אומפאָרמעלע גרופּע פון רייטער־מערצענערן וואָס זענען געווען באַקאַנט מיט זייער מאָביליטעט און גרויזאַמע מעטאָדן פון מלחמה.

ער האָט זיך אויסגעצייכנט אין פיל מלחמות פונעם פּויליש־ליטווינישן קאָמאָנוועלט, אַריינגערעכנט:

די קעמף קעגן דעם כמעלניצקי־אויפשטאַנד (פון 1648), וואו ער איז גענומען געוואָרן אין געפאַנגענשאַפט דורך די קאָזאַקן און טאָטערן.
די מלחמות קעגן מאָסקווע.
דער שוועדישער "מבול" (The Deluge, 1655–1660). אין דער צייט פון דער שוועדישער אינוואַזיע האָט טשאַרנעצקי אָרגאַניזירט אַ גערילאַ־מלחמה (wojna szarpana), וואָס האָט צוגעברענגט צום ענדגילטיגן נצחון פון פוילן איבער די שוועדן.

אויף זיין עלטער האָט ער באַקומען די העכסטע טיטלען, אַריינגערעכנט קייעווער וואָיעוואָדע און פעלד־העטמאַן פון דער קרוין.

רדיפות און פּאָגראָמען קעגן אידן

בשעת טשאַרנעצקי ווערט באַוואונדערט דורך די פּאָליאַקן פאַר זיין פּאַטריאָטיזם, ווערט זיין נאָמען דערמאנט אין אידישע מקורות מיט שרעק און שנאה. אידישע היסטאָריקער רופן אים אָפט אַ "רשע", אַ "תליין" (הענגער) אָדער דער "צורר" פון פוילן.

אין דער צייט פון דער שוועדישער מלחמה (1656), האָבן טשאַרנעצקי'ס חיל באַשולדיגט די אידן אין זיין פריינדליך צו די שוועדן. זיי האָבן דורכגעפירט גרויזאַמע מאַסן־מערדערייען אין פילע קהילות:

אין קראָקע זענען הונדערטער משפּחות אויסגעראָטן געוואָרן.
פּאָגראָמען זענען פאָרגעקומען אין שטעט ווי קאַליש, פּאָזן, פּיעטריקאָוו, און לובלין, וואו הונדערטער אידן זענען דערמאָרדעט געוואָרן.
אין קוזמיר (Kazimierz Dolny) האָבן זיינע חיל אומגעברענגט 50 פון די אָנגעזעענסטע אידישע משפּחות און פאַרוואַנדלט די שול אין אַ קירכע.

טשאַרנעצקי'ס סאָלדאַטן האָבן פאַרניכטעט שולן און געריסן ספרי־תורה מיט הנאה. די דאָזיגע רדיפות האָבן גורם געווען אַ גרויסע עמיגראַציע פון אידן פון פוילן צו מערב־אייראָפּע.

לעגאט און אנדענק

פאַר די פּאָליאַקן איז טשאַרנעצקי אַזאַ גרויסער העלד, אַז זיין נאָמען ווערט דערמאנט אינעם פּוילישן נאַציאָנאַלן הימען ("מאַזורעק דאָמבראָווסקיעגאָ"), וואו מען זינגט וועגן זיין צוריקקער קיין פוילן נאָך דער שוועדישער אָקופּאַציע.

אין קעגנזאַץ צו דעם, איז אין די פּנקסים פון פילע אידישע קהילות זיין נאָמען פאַרצייכנט געוואָרן צוזאַמען מיט די נעמען פון די קדושים וואָס זענען געפאַלן פון זיין שווערד.