רוי:חגא

די וואָרט חגא (כאָגע; לשון רבים: חגאות) איז אַ אידיש וואָרט וואָס באַטייט אַ גוישער האלידעי.

היסטאָריש, פאַר די מאָדערנע צייטן אין אידיש-רעדנדיקן מזרח-אייראָפּע, איז אַ חגא געווען ביי דעפיניציע אַ קריסטליכער האָלידעי, ווייל עס זענען דעמאָלט נישט געווען קיין ציווילע חגאות. אַ אידישער שפּריכוואָרט, "אז מ'קלינגט איז א חגא אדער א שריפה" (דהיינו ווען די קירכע גלאָק קלינגט, איז אָדער אַ יום-טוב אָדער אַ פייער), באַווייזט די פאַרבינדונג צו קריסטליכע פּראַקטיקן.

עטימאָלאָגיע און באַדייטונג

וואָרטשפּיל אויף שרעק

די באַדייטונג פון חגא ווי אַ גוישער האלידעי שפּרייזט פון אַ ווערטערטשפּיל אויף ביבלישע שפּראַך. דאָס אידישע וואָרט איז פאַרבונדן מיט דער העברעאישער וואָרט חָגָּא, וואָס געפינט זיך אין ישעיהו קאַפּיטל י"ט און איז באַטייט אַלס "שרעק" אָדער "טעראר".

דער טערמין איז דאָס ערשטע מאָל דאָקומענטירט אין אַ ווערק פונעם רב יעקב בן משה מעלין (1360–1427), באַקאַנט ווי דער מהרי"ל, וואו ער האָט באַצייכנט Easter Sunday אַלס אַ חגא. די אַסאָציאַציע פון שרעק מיט קריסטליכע חגאות איז געווען נאַטירליך, ווייל פּאָגראָמען, ווי דער פּראָגער פּסח-מאַסאַקער פון 1389, זענען אָפט געשען אין דער צייט פון אַזעלכע חגאות.

אַ ביישפּיל פון אַזאַ דיספעמיזם (dysphemism) איז דער אידישער נאָמען פאַר Pentecost, וואָס ווערט גערופן "די גרין-חגא" (the green terror).

תּלמודישע פּרעצעדענטן

דער וואָרטשפּיל פון חגא האָט אַן אַלטן פּרעצעדענט אין דער תּלמודישער צייט. די אַראַמיש-רעדנדע רבנים האָבן גענוצט די וואָרט "עיד" וואָס באַדייט האלידעי אין אראמיש און האָבן עס געשריבן מיט אַן א' אַלס 'איד'. די שרייבונג "איד" באַדייט אין דער תורה "אומגליק" אָדער "כּלומרשט" (calamity or disaster).

די רבנים נוצן די טערמין איד כּדי צו באַצייכענען די חגאות פון גויים, און די טערמין ווערט קיינמאָל נישט גענוצט צו באַשרייבן אַ אידישן יום-טוב. אין דעם בבלי, ווערט די אויסלייג דעבאַטירט, און די וואָרט איד (מיט אַן א') ווערט געניצט אַלס פּראָף פאַר "יום אידם" ("דער טאָג פון זייער אומגליק").

רבנישע רעגולאַציעס

די הלכה האָט פאַרבאָטן האַנדל מיט גויים אויף זייערע חגאות, אַן איסור וואָס געפינט זיך אין דער משנה (עבודה זרה). די אַלגעמיינע פאַרבאָט איז חוקות עכו"ם, וואָס באַדייט נאָכמאַכן די מנהגים פון גוים.

אין דער משנה זענען אַ ריי רוימישע חגאות אויסגערעכנט: די קאַלענדס (Kalends, רוימיש ניו יאָר), סאַטורנאַליאַ (Saturnalia), און קראַטעסיס (Kratesis). די תּלמודים ניצן די אָריגינס (origins) פון די יום-טובים פּאָלעמיש (polemically) צו באַצייכענען רוים (Rome) אַלס "דער פּאַראַדיגמאַטישער אַנדערער פון ישׂראל" (paradigmatic Other of Israel).

• קאַלענדס און סאַטורנאַליאַ: דער בבלי האָט געניצט די צייטונג (timing) פון די ווינטער-יום-טובים כּדי צו געפינען נייע מקורים פאַר דער יום-טוב חנוכּה אין דער בריאה (creation). סאַטורנאַליאַ איז אין דעם בבלי אַפילו געשריבן אויף אַן אופן וואָס פאַרבינדט עס מיט "אור" אָדער "פייער" (light or fire), דורך דער וואָרצל (nwr).