דרעפט:נעגל וואסער

נעגל וואסער (אדער נטילת ידים שחרית - "וואשן הענט אינדערפרי") איז א תקנת חז"ל, לויט וואס א מענטש וואס ערוועקט זיך פון שלאף אינדערפרי איז מחויב צו וואשן די הענט, און מען זאגט דערויף א ברכה. דאס וואסער ווערט ארויסגעגאסן פון א כלי דריי מאל, בסירוגין, איבער יעדע האנט.

די טעם פאַר דעם וואַשן זענען פארשידענע: צו באַזייטיגן אַ בייזן גייסט פון די פינגער, אָדער אלס הכנה צו שחרית, אָדער צו מאַכן די הענט פיזיש ריין איידער מאכן ברכות און לערנען תורה. דאס ווערט געטאן ביים זיך ערוועקן פון אַ גאַנצע נאַכט'ס שלאָף, אָדער אפילו נאָך אַ לאַנגע דרימל.

מקור און טעם

אין גמרא צווישן די סעריע ברכות השחר וואס די חכמים האבן מתקן געווען אויפ'ן סדר העולם און זיין הנהגה ווען א מענטש ערוועקט זיך פון שלאף, שטייט אז ווען מען וואשט זיך די הענט, מאכט מען א ברכה: "ברוך אתה ה’ אלקינו מלך העולם אשר קדשנו במצוותיו וצונו על נטילת ידים". דריי טעמים האבן די גאונים און ראשונים געגעבן אויף די נטילה:

א) ווייל א רוח הטומאה רוט אויף די הענט, און מען וואשט זיך די הענט נישט געשעדיגט צו ווערן. און אזוי זעט מען אין אן אנדער פלאץ אין א ברייתא אז 'בת חורין' איז מקפיד ביז מען וואשט זיך די הענט דריי מאל, און די ראשונים זענען מסביר אז דאס איז די בייזע גייסט וואס רוט אויף די הענט פאר'ן וואשן. אין אן אנדערע ברייתא זעט מען: יד לעין תיקצץ וכו', און די ראשונים זענען מסביר אז דאס מיינט צופרי, איידער'ן וואשן די הענט, אז ס'איז ענדערש פאר'ן האנט צו ווערן אפגעשניטן, און זי זאל מער נישט אנרירן דעם אויג פאר'ן וואשן, ווייל א רוח רעה רוט אויף די הענט און מאכט בלינד די אויגן. און אזוי שטייט אין מדרש, אינעם טעם אז עס איז אסור צו וואשן די הענט אינדערפרי דורך א צווייטער וואס האט זיך נישט געוואשן, ווייל א רוח הטומאה רוט אין די הענט. און אזוי איז אין זוהר, אז ס'איז נישטא קיין מענטש אויף דער וועלט וואס איז נישט טועם א טעם מיתה ביים שלאפן און א רוח הטומאה רוט אויף יענער קערפער - אויב איז ער א איד - ווייל די הייליגע נשמה טוט זיך אפ פונעם מענטש און גייט ארויס פון אים, און דעריבער רוט א גייסט פון טומאה אויף יענער קערפער און ער ווערט טמא, און ווען די נשמה קערט זיך אום צום גוף גייט אוועק יענע זוהמה, אויסער פונעם מענטש'נס הענט, און זי רוט אויף זיי ביז ער וואשט זיי. די אחרונים זענען מסביר אז די טומאה וויל און גארט זיך צו אנקלעבן אינעם איד אים צו פארזינדיגן, אבער ווי לאנג דער מענט איז אויף און זיין גייסט און נשמה איז אין אים, קען עס זיך נישט אזוי שטארק אנקלעבן, נאר אויב ער טוט אינגאנצן אפ פון זיך דעם יראת ה', אבער בשעת'ן שלאפן וואס די רוח און נשמה טוען זיך אפ פונעם מענטש און עס בלייבט נאר דער לעבעדיגער זעל, דאן רוט אויף אים א רוח הטומאה, און ווען ער ערוועקט זיך און זיין נשמה קערט זיך צוריק, דאן טוט דער טמא'נער גייסט אוועקגיין געצווינגענערהייט, נאר אויף די פינגער וואס זענען די די עקן פונעם קערפער, פון דארט גייט זי נישט אוועק נאר דורך זיך וואשן. אויך זענען דא גאונים און ראשונים וואס זענען מפרש די ברייתא אז א פרוי מעג אפשווענקן איר איין האנט מיט וואסער - אין יום כיפור, וואס עס איז אסור זיך צו וואשן - און געבן פאר'ן קינד ברויט, און זי דארף נישט חושש זיין, און די גמרא איז מסביר אז מ'האט איר מתיר געווען דעם שווענקונג צוליב "שיבתא", וואס איז א רוח רעה וואס רוט אויף די הענט אין די נעכט, ביז מ'וואשט זיי נישט אינדערפרי.

ב) וויבאלד די הענט פון א מענטש זענען עסקניות, און ער טאפט זיין קערפער, און ס'איז נישט מעגליך אז ער זאל נישט האבן אנגערירט אין די בשר מטונף ביינאכט, דעריבער ווען ער שטייט אויף קען ער נישט מאכן א ברכה און נישט ליינען קריאת שמע אדער דאווענען ביז ער וואשט זיך די הענט, ווי עס שטייט: הכון לקראת אלקיך ישראל, צוליב דעם האט מען מתקן געווען אז פאר ליינט קריאת שמע און דאוונט זאל ער וואשן די הענט און מאכן א ברכה. און אזוי שטייט אין גמרא: הרוצה שיקבל עליו עול מלכות שמים שלימה, יפנה ויטול ידיו ויניח תפילין ויקרא קריאת שמע ויתפלל, און כל הנפנה ונוטל ידיו ומניח תפילין וקורא קריאת שמע ומתפלל מעלה עליו הכתוב כאלו בנה מזבח והקריב עליו קרבן, שנאמר: ארחץ בניקיון כפָּי ואסֹבבה את מזבחך ה'. ואף שלא תיקנו ברכה כשנוטל משום שנגע במקום מטונף[935], וכן כשנוטל ידיו לשאר תפילות - לסוברים כן - אף שהטעם הוא משום שייתכן שידיו מטונפות[937] - לסוברים כן[938] - מכל מקום כאן כיון שהוא דבר תמידי, שתמיד ידיו מטונפות, תיקנו נטילה בברכה[939].

ג) וויבאלד אינדערפרי ווערט מען ווי א נייע בריה, ווי ס'שטייט: חדשים לבקרים רבה אמונתך, וצריכים אנו להודות לו יתברך על שבראנו לכבודו ולשרתו ולברך בשמו, ולכן תיקנו בשחרית כל אותן ברכות של שחר[942], ולפיכך אנו צריכים להתקדש בקדושתו וליטול ידינו מן הכלי ככהן שמקדש ידיו מן הכיור קודם עבודתו. ואינו משום תפילה וקריאת שמע - בלבד - שכן אם משום תפילה וקריאת שמע נוטל ידיו, די ברחיצה או בניקיון עפר וצרורות.

די אחרונים זענען מסביר אז מ'דארף צוקומען אויך צו דער צווייטער אדער דריטער טעם, וויבאלד וועגן א רוח רעה איז מען נישט מתקן א ברכה, שכיון שהוא משום סכנה לא שייך ברכה על זה, כמו שלא תיקנו ברכה על מים אחרונים.

יש מהאחרונים שכתבו שארבעה טעמים הם, שלדעתם רוח הטומאה השורה על הידים אינו ענין אחד עם הרוח הרעה השורה על הידים.