רוי:צעל
א צעל איז דער קלענסטער לעבעדיקער איינס, מיט וואָס יעדער לעבעדיקער אָרגאַניזם איז צונויפגעשטעלט. דאָס וואָרט צעל שטאַמט פון לאטיין cellula, אַ קעמערל. עס הייסט אַזוי, ווייל גענוי אַזוי קוקט דאָס אויס ווי קליינע קעמערלעך. די צעל איז אַזוי ווי אַ ציגל פאַר אַ בנין מיט וואָס דער קערפּער איז געבויט. די שטודיע פון צעלן ווערט גערופן צעל-ביאלאגיע.
א צעל באשטייט פון ציטאפלאזם איינגעהילט אין א מעמבראנע, וואס אנטהאלט פיל ביאמאלעקולן ווי פראטעינען און נוקלעאין-זייערסן.[1] אן ארגאניזם קען זיין איינצעליק (וואס באשטייט פון אן איינצלן צעל; כולל באקטעריע) אדער פילצעליק (כולל פלאנצן און בעלי חיים).[2] די צאל צעלן אין פלאנצן און בעלי חיים טוישט זיך צווישן די זגאלן; עס ווערט גערעכנט אז מענטשן אנטהאלטן עטלעכע 40 טריליאן (4×1013) צעלן.[lower-alpha 1][3] די רוב צעלן פון פלאנצן און בעלי חיים קען מען זען נאר מיט א מיקראסקאפ, מיט דימענסיעס צווישן 1 און 100 מיקראמעטער.[4]
ראבערט הוק האט אנטפלעקט צעלן אין יאר 1665.
דער קערפער פון א מענטש איז געגליכן צו א קאר. עס איז א קאמפליצירטע מאשין, וואס איז צוזאמגעשטעלט פון פיל באזונדערע חלקים, וואס ווען אלע חלקים ווערן צונויפגעשטעלט פונקאציאנירט די קאר מייסטערהאפטיג. אזוי אויך דער מענטש, איז א מייסטערהאפטיגע מאשין וואס אלע איברים ארבעטן מיט א הארמאניע צו מאכן זיכער אז אלע קערפערליכע פונקציעס ווערן אויסגעפירט. יעדער אבר שטעלט צו צום מאשין זיין חלק וואס דער אבר ברויך צוצושטעלן, ווי למשל דער לונג מאכט זיכער אז די לופט זאל אריינקומען און ארויסגיין, אריין צו פיטערן זויערשטאף (דאס איז אקסיגען) צו די הונדערט טריליאן צעלן פונעם קערפער, און צוריק ארויסצושפייען די אויסגענוצטע לופט.
יעדער אבר, נישט קיין חילוק אויב עס איז די לונג, ניר, קישקע, צו האר, אלעס איז צוזאמגעשטעלט פון צעלן. אלע צעלן האבן בערך די זעלבע באשטאנדטיילן, נאר זיי האבן בעזונדערע תפקידים. אבער דער יסוד איז אלעמאל די זעלבע, למשל אן איינצעלנער לונג צעל ארבעט מיט הארמאניע מיט א גאנצער ארמיי פון לונג צעלן, צו פארמירן אן אבר וואס טוט די פונקציעס פון א לונג. דאס זעלבע איז מיט די לעבער א.א.וו. עס איז דא א מייסטערהאפטע קאמוניקאציע סיסטעם ווי אלעס קאמוניקירט דורך כעמיקאלע זענדונגען מיט די גוטהייסונג פונעם מח.
צעל מאָרפאָלאָגיע
(1) נוקלעאָלוס
(2) צעלקערן
(3) ריבאָזאָמען
(4) וועזיקל
(5) גראַנולאַרעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום
(6) גאָלדזשי אַפּאַראַט
(7) ציטאָסקעלעט
(8) גלאַטעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום
(9) מיטאָכאָנדריעס
(10) וואַקואָלע
(11) ציטאָזאָל
(12) ליזאָזאָם
(13) צענטריאָלעס
יעדע צעל האָט אַן איינהיל וואָס מען רופט אים צעל מעמבראַנע וואָס אָפּצוטיילט די צעל פון אויסערליכע סביבה. אינעווייניק איז די צעל פאַרפולט מיט ציטאָפּלאַזם, אַ געל וואָס שליסט איין פאַרשיידענע צעלולאַרע עלעמענטן. די דאָזיקע עלעמענטן וואָס האָבן אייגענע מעמבראַנעס הייסן "אָרגאַנעלעס" און זענען קאָמפּאַרטמענטס, די שפּילן וואָס מאַכן אייגענע אלא קאָניוגירטע ראָלעס.
צעלן מיט א צעלקערן זענען אייקאריאטן (כולל פראטיסטן, שוואמען, פלאנצן און בעלי חיים); צעלן אן א צעלקערן זענען פראקאריאטן (כולל ארכעען און באקטעריע). פראקאריאטן האבן נאר אן איינצלען צעל; אייקאריאטן אבער קענען האבן אדער איין צעל אדער מערערע צעלן.
צעל קאמפאנענטן
אלע צעלן, סיי פראקאַריאטן סיי אייקאַריאטן, האבן א הייטל וואס הילט איין דעם צעל, קאנטראלירט וואס באוועגט זיך אריין און ארויס, און האַלט דעם עלעקטרישן פאטענץ פונעם צעל. אינעגרהאלב דעם הייטל, נעמט דער ציטאפלאזם דעם גרעסטן טייל פון דעם צעל'ס פאַרנעם. אלע צעלן (אויסער רויטע בלוטצעלן, וואס האבן נישט קיין צעלקערן כדי צו לאזן פלאץ פאר העמאגלאבין) פארמאָגן DNA, דעם ירושה'דיקן מאטריאל פון גענעס, און RNA, וואס אנטהאלט די נייטיגע אינפארמאציע צו בויען פארשידענע פראטעינען ווי למשל ענזימען, דעם צעל'ס ערשטיקע מאשינעריע.
צעל-פראצעסן
רעפליקאציע
צעל צעטיילונג איז ווען אן איינצעלער צעל (גערופן א מוטער־צעל) צעטיילט זיך אין צוויי טעכטער צעלן. דאס פירט צו א וואוקס אין מולטיצעל־ארגאניזמען (די וואוקס פון געוועב) און צו פרוכפערונג (וועגעטאטיווע רעפראדוקציע) אין איינצעל־ארגאניזמען. פראקאריאטישע צעל צעטיילן זיך דורך בינארישער שפאלטונג, אייקאריאטישע צעלן אבער גייען אדורך א פראצעס פון נוקלעארישער צעטיילונג, גערופן מיטאז, און דערנאך צעטיילט זיך דער צעל, גערופן ציטאקינעז.
וואוקס אין מעטאבאליזם
צווישן די צייטן ווען א צעל צעטיילט זיך, טוט דער וואקסן דורך דעם פונקציאנירן פון צעלולערישן מעטאבאליזם. צעל־מעטאבאליזם איז דער פראצעס דורך וואס איינצעלע צעלן פראצעסירן נערשטאף מאלעקולן. מעטאבאליזם האט צוויי באזונדערע אפטיילן: קאטאבאליזם, וואו דער צעל צעברעכט קאמפלעקסע מאלעקולן צו פראדוצירן ענערגיע, און אנאבאליזם, וואו דער צעל ניצט ענערגיע אויפצובויען קאמפלעקסע מאלעקולן און אויספירן אנדערע ביאלאגישע פונקציעס. קאמפלעקסע צוקערן וואס ווערן פארניצט דורך דעם ארגאניזם קענען ווערן איינגעבראכן אויף מער פשוטע מאלעקולן גערופן מאנאסאכארידן ווי גלוקאז. אינערהאלב דעם צעל ווערט גלוקאז איינגעבראכן צו מאכן אדענאסין טריפאספאט, א מאלעקול וואס האט ענערגיע ארויסצוגעבן, אין צוויי פארשידענע וועגן.
פראטעאין סינטעז
צעלן האבן די מעגלעכקייט צו סינטעזירן נייע פראטעינען, וואָס זענען לעבנס־נייטיק פאַר די מאדולאַציע און אויפהאַלטונג פון צעלולארישע טעטיקייטן. אין דעם דאָזיקן פראצעס ווערן נייע פראטעין מאלעקולן פארמירט פון פארשידענע אמינאזייערסן לויט דער אינפארמאציע איינקאדירט אין DNA/RNA. פראטעין־סינטעז באשטייט פון צוויי הויפט שריט: טראנסקריפציע און טראנסלאציע.
טראנסקריפציע איז דער פראצעס וואו גענעטישע אינפארמאציע אין DNA ווערט גענוצט צו פראדוצירן א דערגאנציק RNA שנירל. דאס דאזיקע RNA שנירל ווערט פראצעסירט צו שאפן "שליח RNA (mRNA), וואס קען וואנדערן פריי אדורך דעם צעל. mRNA מאלעקולן פארבינדן זיך צו פראטעין-RNA קאמפלעקסן גערופן ריבאסאמען פלאצירט אין דעם ציטאסאל, וואו זיי ווערן טראנסלאטירט אין פאליפעפטיד נאכאנאנדקייטן. דער ריבאסאם פאַרמיטלן דאס פארמירן פון א פאליפעפטיד נאכאנאנדקייט לויט דער mRNA נאכאנאנדקייט. דער נייער פאליפעפטיד ווערט איינגעוויקלט אין א פונקציאנאלן דריי-דימענסיאנעלן פראטעין מאלעקול.
באוועגונגס-קראפט
איינצעליקע ארגאניזמען קענען באוועגן זיך כדי צו געפינען עסן אדער צו אנטלויפן פון פארצוק־ארגאניזמען.
אין פילצעליקע ארגאניזמען קענען צעל זיך באוועגן ווערנד פראצעסן ווי וואונד־היילן, דער אימונע־אפרוף און קענסער־מעטאסטאזיס. למשל, ביי וואונד־היילן אין בעלי חיים, באוועגן זיך ווייסע בלוט צעל צום ארט פונעם וואונד כדי צו הרג'ענען די מיקראארגאַניזמען וואס זענען גורם אינפעקציע. דער פראצעס פון צעל־באוועגונג ווערט צעטיילט אין דריי טריט – ארויסשטארצן פון דעם פאדערשטן עק פונעם צעל, אנהענגען פונעם פאדערשטן עק און אפהענגען ביים צעל־קערפער און הינטערשטן טייל, און ציטא־סקעלעטאלישע איינציען צו שלעפן דעם צעל פארויס. יעדער טריט ווערט געפירט דורך פיזישע קראפטן גענערירט דורך איינציגע סעגמענטן פונעם ציטאסקעלעט.[5][6]
מענטשישע צעלן
אַלץ צוזאַמען זענען פאַרהאַן 100 טריליאָן צעלן אין דעם מענטש. דער קלענסטער צעל איז אין דער זרע פון אַ מאַן. און דער גרעסטער צעל איז אין אַ איי פון אַ פרוי.
היסטאריע פון צעל פארשונג
- 1632–1723: אנטאני וואן ליוונהוק האט זיך אויסגעלערנט וויאזוי צו מאכן לינדזן, ער האט קאנסטרוקטירט אפטישע מיקראסקאפן און האט געמאלט פראטאזאא , ווי למשל Vorticella פון רעגנוואסער, און באקטעריעס פון זיין אייגענעם מויל.
- 1665: ראבערט הוק האט אנטפלעקט צעלן אין קאריק, דערנאך אין לעבעדיגן פלאנצן־געוועב, ניצנדיק א פריערדיגן מיקראסקאפ. ער האט געשאפן דאס ווארט צעל (פון לאטיין cella, צעלא טייטש "א קליין קאמערל"[7]) אין זיין בוך מיקראגראַפיאַ (1665).[8]
- 1839: טעאדאר שוואן און מאטיאס יאקאב שליידן האבן מסביר געווען דעם פרינציפ אז פלאנצן און בעלי חיים זענען צוזאמענגעשטעלט פון צעלן. זיי האבן מדייק געווען אז צעלן זענען אן אלגעמיינער איינץ פון סטרוקטור און אנטוויקלונג, און מיט דעם האבן זיי געגרינדעט די צעל טעאריע
- 1855: רודאלף ווירכאוו האט אוועקגעשטעלט אז נייע צעלן קומען פון פריערדיגע צעלן דורך צעל-טיילונג (omnis cellula ex cellula).
- 1859: וואס מען האט פריער געגלייבט אז לעבעדיגע ארגאניזמען קען ווערן געשאפן פון זיך אליין (generatio spontanea) האט לואי פאסטער סותר געווען (1822–1895) (כאטש פראנצעסקא רעדי האט שוין אויסגעפירט אן עקספערימענט אין 1668 וואס האט פארגעשטעלט די זעלבע תוצאה).
- 1931: ערנסט רוסקא האט געבויט דעם ערשטן עלעקטראן טראנסמיסיע מיקראסקאפ (TEM) ביים אוניווערסיטעט פון בערלין. ביזן יאר 1935, האט ער געבויט אן עלעקטראן־מיקראסקאפ מיט צוויי מאל די רעזאלוציע פון א ליכט־מיקראסקאפ, וואס האט אנטפלעקט ארגאנעלעס וואס פריער האט מען נישט געקענט מברר זיין.
- 1953: באזירט אויף דער ארבעט פון ראזאלינד פרענקלין, האבן וואטסאן און קריק אנאנסירט צום ערשטן מאל די טאפל־העליקס סטרוקטור פון DNA.
- 1981: לין מארגוליס האט פארעפנטלעכט Symbiosis in Cell Evolution (סימביאסיס אין צעל־עוואלוציע)וואס האט אויסגעקלערט די ענדאסימביאטישע טעאריע.
הערות
- ↑ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body אין קאפיטל 21 פון Molecular Biology of the Cell פערטע אויסגאבע, רעדאגירט דורך ברוס אלבערטס (2002) פארעפנטלעכט דורך גארלאנד וויסנשאפט. דער אלבערטס טעקסט דיסקוטירט וויאזוי די "צעלולארישע געבוי קלעצלעך" באוועגן זיך צו פארמירן אנטוויקלדיגן עוברים. ס'איז אנגענומען צו באשרייבן קליינע מאלעקולן ווי אמינא-זייערסן ווי "מאלעקולארישע געבוי קלעצלעך".
- ↑ ציטירן פאנטשער: אומגילטיגער
<ref>טעג; קיין טעקסט נישט געשריבן פאַר רעפערענצן מיטן נאָמעןNCBI - ↑ 3.0 3.1 3.2 Bianconi, Eva; Piovesan, Allison; Facchin, Federica; Beraudi, Alina; Casadei, Raffaella; Frabetti, Flavia; Vitale, Lorenza; Pelleri, Maria Chiara; Tassani, Simone (November 2013). "An estimation of the number of cells in the human body". Annals of Human Biology (in ענגליש). 40 (6): 463–471. doi:10.3109/03014460.2013.807878. ISSN 0301-4460.
These partial data correspond to a total number of 3.72±0.81×1013 [cells].
- ↑ Campbell, Neil A.; Brad Williamson; Robin J. Heyden (2006). Biology: Exploring Life. Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall. ISBN 9780132508827.
- ↑ Alberts B (2002). Molecular biology of the cell (4th ed.). Garland Science. pp. 973–975. ISBN 0815340729.
- ↑ Ananthakrishnan R, Ehrlicher A (June 2007). "The forces behind cell movement". International Journal of Biological Sciences. 3 (5): 303–17. doi:10.7150/ijbs.3.303. PMC 1893118. PMID 17589565.
- ↑ ציטירן פאנטשער: אומגילטיגער
<ref>טעג; קיין טעקסט נישט געשריבן פאַר רעפערענצן מיטן נאָמעןetymonline1 - ↑ Hooke R (1665). Micrographia: ... London, England: Royal Society of London. p. 113." ... I could exceedingly plainly perceive it to be all perforated and porous, much like a Honey-comb, but that the pores of it were not regular [...] these pores, or cells, [...] were indeed the first microscopical pores I ever saw, and perhaps, that were ever seen, for I had not met with any Writer or Person, that had made any mention of them before this ... " – Hooke describing his observations on a thin slice of cork. See also: Robert Hooke
רעפערענצן
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!
ציטירן פאנטשער: ס'זענען דא <ref> טעגס פאַר א גרופע וואס הייסט "lower-alpha", אבער מ'האט נישט געטראפן קיין <references group="lower-alpha"/> טעג אנטקעגן, אדער א שליסנדיגער </ref> פעלט.