רוי:גולם
דאָס וואָרט גולם איז דער טייטש "אַ קערפּער אָן אַ פאָרם" און אין דער משנה אין כלים פי"ב איז פאראן "גולמי כלי מתכת" (נישט־געפאָרמטע מעטאל־כלים). מען האָט עס אויך גענוצט צו באַצייכענען אַ מענטש, וואָס האָט נישט קיין שכל, און די משנה אין פּרקי אבות פּ"ה רעכנט אויס די מידות פון אַ חכם און גיט צו "וחילופיהן בגולם" (פּונקט פאַרקערט איז ביים גולם, ביים נישט־קלוגן). שפּעטער האָט מען באַנוצט דאָס וואָרט פאַר אַ מענטשן־קערפּער אָן אַ נשמה. אין מדרש רבה ויקרא כ"ט ווערט געזאָגט, אַז צוערשט האָט גאָט באַשאַפן אדם הראשון אַ "גולם", נאָר דערנאָך האָט ער אין אים אַריינגעבלאָזן אַ נשמה.
אין דער אידישער לעגענדע ווערן געבראַכט פיל סיפורים וועגן פאַרשידענע אידישע פּערזענלעכקייטן, וואָס האָבן געשאַפן אַ גולם, זיי האָבן צונויפגעשטעלט אַ טויטן קערפּער פון ליים צי אַנדערע מאַטעריאַלן און מיט אַ שם המפורש אים געמאַכט לעבעדיק, און ער האָט געטאָן וואָס זיין באַשעפער האָט אים געהייסן (זעט "דער פראגער גולם"). שוין אין דער גמרא (סנהדרין ס"ה ,ר' חנינא, רבא) ווערט דערציילט וועגן אמוראים וואָס האָבן געשאַפן לעבעדיקע באַשעפענישן. נאַכער איז עס דערציילט געוואָרן וועגן רבי שלמה אבן גבירול און אַנדערע. אָמפאַרשפּרייטסטן איז די לעגענדע וועגן גולם פון מהר"ל (רבי ליווא) פון פּראָג (אין 16טן יאָרהונדערט).
די "גולם"־לעגענדע איז באַאַרבעט געוואָרן אין בעלעטריסטישע ווערק דורך מייערינק, לייוויק. זייערע גולם־פּאָעמעס האָט מען אויסגעפירט אויף דער בינע.
קוואַלן
- דער דאָזיקער אַרטיקל נעמט אַריין דעם טעקסט וואָס געפינט זיך אונטערן זוכוואָרט „גולם” אין דער ייִדישער פאָלקס־ענציקלאָפּעדיע (באַנד 1) (1949), וואָס איז היינט אינעם רשות־הרבים.
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!