רוי:במוצאי מנוחה

במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה (אויך באַקאַנט ווי במוצאי מנוחה אין דער קירצערער פאָרעם) איז אַ פּיוט פונעם סאָרט "סליחה", געבויט אין דער סטרוקטור פון אַ "פזמון" (וואָס מיינט אַ פּיוט מיט אַ איבערחזרנדיקן רעפרען). דער פּיוט ווערט געזאָגט אין דער ערשטער נאַכט פון די סליחות אינעם אשכנזישן מנהג, וואָס פאַלט אַלץ אין מוצאי שבת, ד"ה ביי דער ענדיקונג פון רוה-טאָג ("מוצאי מנוחה").

דער פּיוט איז באַקאַנט אין אַלע אשכנזישע קהילות, סיי אין מזרח-אייראָפּע סיי אין מערב-אייראָפּע. אַפילו אין ערטער וואו עס איז נישט געווען קיין פעסטער סדר פון סליחות פאַר יעדן טאָג, איז דער זאָגן פון "במוצאי מנוחה" אין דער ערשטער נאַכט געווען פעסטגעשטעלט. אין דער טאָגטעגלעכער שפּראַך ווערט דער נאָמען פונעם פּיוט "במוצאי מנוחה" גענוצט צו רעפּרעזענטירן דעם גאַנצן זאָגן פון די סליחות אין יענער נאַכט [88, 94, 13נלעך ליד מיט דעם נאָמען "במוצאי יום מנוחה", וואָס איז אַ טייל פון די טראַדיציאָנעלע געזאַנגען פאַר דער ענדיקונג פון שבת. זיין מחבר איז דער ליטורגיסט יעקב דע לונעל ("יעקב מן יריחו").

גלילות (קאָנטעקסט)

דער פּיוט "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה" איז אַ טייל פונעם סליחות-דינסט וואָס גייט פאָרויס ראש השנה. דער אשכנזישער מנהג איז צו אָנהייבן די סליחות דווקא אין מוצאי שבת. די סיבה פאַר דעם מנהג קען ליגן אין דעם קשר צווישן מנוחה און סליחה. שבת ווערט באַטראַכט ווי אַ טאָג פון אָפּרו, וואו דער נאָמען פונעם באַשעפער ווערט געהייליקט נישט דורך מענטשליכע טוּונגען, נאָר דורך שטילקייט און נישט אַריינמישונג. דער פּיוט שפּיגלט אָפּ דעם דאָזיקן מנהג צו זאָגן סליחות אין די נאַכט-שעהן.

דער אויסדרוק "קדמנוך תחילה" ביים אָנהייב פון די סליחות קען האָבן עטליכע באַדייטונגען. איינער איז צו קומען פאַר גאָט מיט אַ מתּנה, ווי דער פּסוק אין מיכה 6:6 זאָגט. אַן אַנדער באַדייטונג איז אויפצושטיין פרי פאַר סליחות. נאָך אַ באַדייטונג קען זיין צו גרייטן זיך פאָרויס צו די ימים נוראים, נישט וואַרטנדיג אויף ראש השנה גופא. דאָס פאָרויס-זאָגן סליחות דרוקט אויס אַ וויכטיקן יסוד אין דעם באַציונג צווישן אידן און דעם אייבערשטן.

אין מערב-אשכנזישן מנהג ווערט דער פּיוט, אָדער נאָר זיין ערשטע סטאַנצע, אויך געזאָגט אין די פזמונים פון די סליחות וואָס ווערן געזאָגט אין דער תפילת נעילה פון יום כיפּור.

דער פּיוט אַדרעסירט אויך דעם מנהג פון זאָגן "אָבער מיר און אונזערע עלטערן האָבן געזינדיקט" ביים אָנהייב פונעם וידוי (התוודה) אין די סליחות. דאָס סימבאָליזירט די גרייטקייט צוצוגעבן אַ שולד, וואָס איז דער ערשטער וויכטיקער שריט צו תּשובה.

סטרוקטור

דער פּיוט "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה" איז געבויט פון אַן עפענונגס-סטאַנצע און זיבן ווייטערדיקע סטאַנצעס. יעדער סטאַנצע באַשטייט פון דריי שורות. די אָנהייב-ווערטער פון די שורות פון די זיבן סטאַנצעס שאַפן אַן אַלפאַבעטישן אַקראָסטיכאָן.

אַ באַזונדערע אייגנשאַפט אין דער סטרוקטור איז ווי די אותיות נו"ן (נ) און סמ"ך (ס) ווערן אַריינגעלייגט צוזאַמען. דאָס geschieht אין דעם אויסדרוק "נא שׂגבם", וואו דער לינקס-ווייזנדיקער שי"ן (שׂ) דינט ווי אַ סמ"ך, כדי צו דערגרייכן אַ סך-הכּל פון 21 שורות פאַרן אַקראָסטיכאָן. רבי פינחס פון קאָריץ האָט דערקלערט דעם צונויפפאָר פון די אותיות נו"ן און סמ"ך, אַז דאָס איז אַ רמז צו דער דערמאָנונג פון אַ נס, וואָס געפינט זיך אויך אין אַנדערע ערטער פונעם סליחה (ווי "תראם נסיך", "ויודו פלאיך", "מפליא פלאות"). דער ערשטער סטאַנצע פונעם ליד איז נישט אַריינגערעכנט אינעם אַקראָסטיכאָן.

דער רעפרען פונעם פּיוט איז "לשמוע אל הרינה ואל התפילה" (צו הערן צו דער לויב-ליד און צו דער תפילה), וואָס ווערט געזאָגט נאָך יעדן סטאַנצע. די דאָזיקע ווערטער זענען גענומען פון דער תפילה פונעם קעניג שלמה נאָכן בויען דעם בית המקדש. אַן אַנדער באַשטימטע שפּראַך-ציר אינעם פּיוט איז דער "צימוד".

אינהאַלט

דער פּיוט ווענדט זיך צום אייבערשטן און בעט אים ער זאָל צוהערן צו דער תפילה פון כלל ישראל, זיי מוחל זיין און זיי ראַטעווען פון זייערע צרות, טראָץ זייערע זינד. דער פּייטן בעט נישט אויף זכות, נאָר פאַר גאָטס רחמנות און חסד.

אַ צענטראַלער באַגריף אינעם פּיוט איז די אידעע פון תּשובה (חזרה בתשובה) וואָס איז געווען פאַר דער בריאה פונעם וועלט, וואָס לאָזט צו טוישן און מעקן פאַרגאַנגענע מעשׂים. דאָס גיט אַ מעגלעכקייט פון אַ צוריקקער צום פאַרגאַנגענעם און פאַרריכטן וואָס איז געטון געוואָרן.

דער פּיוט דערמאָנט אויך די אימה פונעם נאָענטן יום הדין (ראש השנה) פון איין זייט, און די זכות פון עקדת יצחק פון דער אַנדערער זייט. די וואָרט "נא" (ביטע) ווערט איבערגעחזרט זיבן מאָל אינעם פּיוט, וואָס אונטערשטרייכט די ערנסטקייט פון דער בקשה.

באַדייטונג פון שליסל-פראַזעס

בְּמוֹצָאֵי מְנוּחָה: ביי דער ענדיקונג פון שבת, דער רוה-טאָג, וואָס איז די צייט ווען די סליחה ווערט געזאָגט.

קִדַּמְנוּךָ תְּחִלָּה: מיר קומען צו דיר פאָרויס מיט סליחות, דאָס איז דער ערשטער טאָג פון די סליחות.

הַט אָזְנְךָ מִמָּרוֹם יוֹשֵׁב תְּהִלָּה: בייג איין דיין אויער פון הויכן הימל, דו וואָס זיצט צווישן לויב-געזאַנגען, אַ כינוי פאַר גאָט.

לִשְׁמֹעַ אֶל הָרִנָּה וְאֶל הַתְּפִלָּה: דער רעפרען, גענומען פון קעניג שלמה'ס תפילה ביי דער חנוכת בית המקדש, ווי אַ בקשה צו גאָט צו צוהערן צו אונזערע געבעטן.

אֶת יְמִין עֹז עוֹרְרָה לַעֲשׂוֹת חָיִל: וועק אויף דיין שטאַרקע רעכטע האַנט צו טוּן גוואַלדיקע מעשׂים, אַ בקשה אַז גאָט זאָל אַקטיווירן זיין מאַכט צום גוּטן פונעם בעטן.

בְּצֶדֶק נֶעֱקַד וְנִשְׁחַט תְּמוּרוֹ אַיִל: יצחק אבינו איז געבונדן געוואָרן בצדק, און אַ ווידער איז געשחטן געוואָרן אַנשטאָט אים, רעפערירט צו דער זכות פון דער עקדה.

גְּנוֹן נָא גִזְעוֹ בְּזַעֲקָתָם בְּעוֹד לָיִל: באַשיץ זיין זוימען (כלל ישראל) אין זייער געשריי, ווען עס איז נאָך נאַכט, וואָס קען מיינען די צייט פון די סליחות אָדער די צייט פון גלות.

דְּרוֹשׁ נָא דוֹרְשֶׁיךָ בְּדָרְשָׁם פָּנֶיךָ: זוך די וואָס זוכן דיין פּנים, אַ בקשה פאַר רעסיפּראָקאַלע דרישה.

חָלִים כְּמַבְכִּירָה מֵעֶבְרַת מַשָּׂאֶךָ: ליידנדיג און ציטערנדיג ווי אַ פרוי ביי איר ערשטער געבורט, פון דער לאַסט פון גאָטס כּעס איבער מענטשליכע זינד.

טִנּוּפָם מְחֵה נָא: מעק אויס זייער אומבאַשטימטקייט (זינד), וואָס ווערן פאַרגלייכט צו שמוץ.

כּוֹנַנְתָּ מֵאָז תֶּרֶף לְחַלְּצָם מִמֵּצָר: דו האָסט צוגעגרייט אַ היילונג פון פאָרויס צו ראַטעווען זיי פון נויט; דאָס רעפערירט צו דער תּשובה וואָס איז געווען פאַר דער בריאה פונעם וועלט.

לְחוֹנְנָם חִנָּם מֵאוֹצָר הַמְּנוּצָּר: שענק זיי חן אומזיסט פון דעם באַהאַלטענעם אוצר, וואָס איז די מתּנה פון תּשובה.

מָרוֹם אִם עָצְמוּ פִשְׁעֵי קְהָלֶךָ: אַפילו אויב די זינד פון דיין קהילה האָבן זיך פאַרמערט ביזן העכסטן הימל.

נָא שַׂגְּבֵם מֵאוֹצָר הַמּוּכָן בִּזְבוּלֶךָ: דערהייב זיי פון דעם אוצר וואָס איז צוגעגרייט אין דיין העכסטער וואוינונג ("זבול" איז איינער פון די זיבן הימלען און אַנטהאַלט ירושלים, בית המקדש, און אוצרות פון חיים, שלום, און ברכות).

פְּנֵה נָא אֶל הַתְּלָאוֹת וְאַל לַחֲטָאוֹת: ווענד זיך צו זייערע צרות, און נישט צו זייערע זינד, אַ בקשה פאַר אַ משפּט אויף דער יסוד פון ליידן אלא נישט אויף זינד.

רְצֵה עֲתִירָתָם בְּעָמְדָם בַּלֵּילוֹת: אָננעם זייער תפילה ווען זיי שטייען ביי נאַכט (אין די צייט פון סליחות).

שְׁעֵה נָא בְרָצוֹן כְּקָרְבַּן כָּלִיל וְעוֹלוֹת: אָננעם מיט רצון זייער תפילה ווי אַ גאַנצן קורבן עולה, ווייל תפילה איז אַ פאַרבייט פאַר קורבנות.

ניגונים (מעלאָדיעס)

עס עקזיסטירן אַ סך ניגונים פאַר דעם סליחה, אַ גרויסער טייל פון זיי אין חזנות-סטיל, און טייל פון חסידישער מוזיק. צווישן די באַקאַנטע חזנים און קאָמפּאָזיטאָרן וואָס האָבן געמאַכט ניגונים צום פּיוט זענען: בנימין אונגער, לייב גלאַנץ, משה שטערן, בנימין מוללער, חיים אליעזר הערשטיק, אהרן שלמה ווייסמאַן, און שלמה קאַרליבאַך. עס זענען דאָ ספּעציפישע ניגונים פאַר יחידדיקע סטאַנצעס פונעם פּיוט.

דער זינגער משולם גרינבערגער האָט קאָמפּאָזירט אַ ליד אויף טייל ווערטער פונעם פּיוט, ווי "פנה נא אל התלאות ואל לחטאות…". עס זענען אויך פאַראַן רעקאָרדירונגען פונעם צאַנז-קלויזנבורגער רבי זצ"ל וואָס זאָגט די ערשטע סליחות פון "במוצאי מנוחה" מיט בכיות און גרויס התעוררות.

ביבליאָגראַפיע

• English translation in Seliḥot, published by the Rabbinical Assembly, N.Y. (1964), 33–35.
• I.G. Glickstein and S. Braslavsky, Midnight Service (1931), 15ff.
• A.J. Rosenfeld, Authorized Selichot (1957), 13.
• Text and melody in A. Nadel, Zemirot Shabbat, Die haeuslichen Sabbatgesaenge (1937), 44 (Hebrew part 16).
• Meir Ydit, Encyclopaedia Judaica.
• Rav Menachem Froman, On Seliḥah and Menuḥah: Be-Moẓa'ei Menuḥah, The National Library of Israel.
• Online Hebrew Wikipedia article for "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה".
• Online Hebrew Wikitext article for "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה".
• Online Hebrew HaMichlol article for "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה".
• Online Hebrew National Library of Israel website for "במוצאי מנוחה".
• Online Hebrew article "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה".
• Online Hebrew article "הרבי הקדוש באמירת הסליחות הראשונות בהשתפכות הנפש".