רוי:רבנישע קאמיסיע

די רבנישע קאמיסיע (רוסיש: Раввинская комиссия) איז געווען א קאנסולטאטיווער קערפערשאפט וואס איז געגרינדעט געווארן דורך דער רוסישער רעגירונג אין 1848 און האט עקזיסטירט ביז 1910. זי איז געווען אונטער דער אויפזיכט פון דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים, ספעציעל די דעפארטמענט פון גייסטיקע ענינים פאר פרעמדע רעליגיעס. די גרינדונג פון דער קאמיסיע האט געקאנפארמירט צו דער אלגעמיינער שטאַטס פאליטיק פון צענטראליזירן די רעליגיעזע אדמיניסטראציע פון "פרעמדע קאנפעסיעס" אין איין דעפארטמענט.

די הויפט אויפגאבעס פון דער ראבינישער קאמיסיע זענען געווען צו ענטפערן שטאטס פראגן וועגן אידישע געזעצן און מנהגים, צו סופערווייזן די אקטיוויטעטן פון רבנים, און צו עקזאמינירן קאנטראווערסיעלע יידישע גט-קלאגעס. כאטש די רעגירונג האט געשאפן די אינסטיטוציע כדי צו זאמלען אינפארמאציע וועגן אינערלעכן יידישן לעבן, האט די קאמיסיע ביסלעכווייז פארוואנדלט זיך אין א העכערן אפעלאציע-געריכט פאר פריוואטע גט-קייסעס (וואס זענען געבליבן אונטער ראבינישער יוריסדיקציע ביז 1917) און א מיטל צו אפהיטן טראדיציאנעלע רעליגיעזע און פאמיליע-ווערטן.

הינטערגרונט

אונטער ניקאָלאַי דער ערשטער (1825–1855) האָט זיך די לאַגע פון די אידן אין דער רוסישער אימפּעריע באַדייטנד פאַרערגערט. די רעגירונג האָט אויפגעטראָטן מיט אַ ריי נייע פּאָליטיקן, אַריינגערעכנט די קאַנטאָניסטן־דעקרעטן פון 1827, וואָס האָבן געצוואונגען אידישע קינדער שוין פון פינף יאָר אַלט אין 25 יאָר מיליטערישע דינסט. אין 1835 איז אויסגעגעבן געוואָרן אַ שטאטוט וועגן אידן, וואָס האָט איינגעפירט נייע באַגרעניצונגען און קאָדיפיצירט פריערדיגע געזעצן. אין די יאָרן דערנאָך איז פאַרשאַרפט געוואָרן די קאָנטראָל איבער דער אידישער קהילה: די פאַרעפנטלעכונג פון אידישער ליטעראַטור איז געווען שטאַרק באַגרעניצט און די טראַדיציאָנעלע אידישע קליידונג איז פאַרבאָטן געוואָרן.

אין 1840 האָט די רוסישע רעגירונג אָנגענומען אַ נייעם צוגאַנג צו דער "אידישער פראַגע", אויסאַרבעטנדיג פאָרשלאָגן פאַר קולטורעלע רעפאָרם (איינשליסנדיג בילדונג), אָפּשאַפונג פון די קהל־סיסטעמען און פאַרשאַרפטע פאַרפאָלגונג פון "נישט־נוצבארע" אידן. די רעגירונג האָט געוואָלט איינפירן שטאַטס־שולעס, כּדי אונטערצוגראָבן דעם טראַדיציאָנעלן חדר, און געהאָפט אַז דורך גויים לערערס וועלן אידישע סטודענטן זיך באַאיינפלונגען און זיך שמד'ן.

די 1843 קאָנפערענץ אין פעטערבורג

אין 1843 האָט די רוסישע רעגירונג אָרגאַניזירט אַ רבנישע קאָנפערענץ אין פעטערבורג, וואו פּראָמינענטע רבנים, אַריינגערעכנט חסידישע פירער, האָבן זיך באַטייליגט. דער עיקר טעמע איז געווען דער פאָרשלאג צו איינפירן וועלטליכע שטודיעס אין ישיבות.

די רעגירונג האט איינגעלאַדן צוויי אָרטאָדאָקסישע רבנים, רבי מענדל שניאורסאָן און ר' יצחק יצחקי, ווי אויך אַנדערע פיגורן ווי בערדיטשעווער באַנקיר האַלפּערן און אָדעסער שולע דירעקטאָר בצלאל שטערן. רבי איציקל וואָלאָזשינער (1780–1849) איז געווען גענייגט צו באַטראַכטן די איינפירונג פון וועלטליכע שטודיעס, ווי די רעגירונג האָט פאָרגעשלאָגן, בשעת רבי מנחם מענדל שניאורסאָן (1789–1866), דער "צמח צדק", האָט זיך דערקעגן געשטעלט. דער משׂכּיל מאַקס ליליענטאַל איז געווען אַ באַדייטנדער רעגירונגס-פאָרשטייער.

די אָרטאָדאָקסן האָבן זיך שטאַרק איינגעשטעלט פאַרן חדר און קעגן דער רעגירונגס "השגחה". רבי מנחם מענדל שניאורסאָן, דער צמח צדק, איז אונטער דרוק געווען געצוואוּנגען זיך צו באַטייליגן אין דער קאָמיסיע. ער האָט זיך דאָרטן קעגן זיין ווילן באַשעפטיגט מיטן פּראָיעקט פון דער שולע־רעפאָרם. ער האָט געהאַלטן אַז קאַזיאָנע אידישע שולעס זענען אַן אומגליק, נישט נאָר ווייל זיי זענען קרוינישע, נאָר ווייל זיי האָבן אַ בילדונגס־פּראָגראַם.

דער צמח צדק, ווי אויך אַנדערע טראַדיציאָנעלע רבנים, האָט זיך קעגן געשטעלט די פאָרשלאגן פון די משׂכּילים. כאָטש עס זענען געווען פאָרשלאגן צו פאָרמולירן א נייע סטראַטעגיע פאַר דער אידישער חינוך און איינפירן רעגירונגס-קאָנטראָל איבער אידישע שולעס, האָבן די באַמיאונגען פונעם צמח צדק געפירט דערצו, אַז די רעגירונג זאָל נישט מאַנדאַטירן ענדערונגען אין די חדרים און ישיבות, און זיי האָבן געשטיצט דעם פרייהייט צו לערנען תורה אויפן טראַדיציאָנעלן אופן.

די קאנפערענץ פון 1848

אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער מאי 1848.

די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, אידישע מנהגים, באציאונגען צווישן אידן און גוים, געשעפטס- און עקאנאמישע ענינים פארבונדן מיט רעליגיע, און עטישע ענינים. די אקטיוויטעטן פון אויפגעקלערטע אידן (משכילים) וואס האבן געוואלט אבאלירן אידישע מנהגים און אנטאן ספעציעלע שטייערן אויף פרום-רעליגיעזע אידן, האבן פראוואקירט שטארקע אפאזיציע פון טראדיציאנעלע קרייזן. דער צדיק רבי מנחם מענדל שניאורסון (דער "צמח צדק" פון ליובאוויטש) האט ארגאניזירט א קאמפיין קעגן אויסקלויבן משכילים און אומרעליגיעזע מענטשן, און צו פארשפרייטן בריוו און פאמפלעטן וועגן די כוונות פון די משכילים.

די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, הרב אליעזר ליפשיץ (וועלכער איז געווען אויפגעקלערט אבער א גרויסער תורה-קענער), און עטליכע געלערנטע און סוחרים, פון וועלכע פילע זענען געווען אומרעליגיעז. דאס האט געפירט צו א קאנפליקט ביז די פרום-רעליגיעזע סוחרים, גאלדבערג פון ביאליסטאק און באשקאוויטש פון וויטעבסק, האבן פראטעסטירט קעגן די אומרעליגיעזע דעלעגאטן און זיך אפגעזאגט פון זייערע פאזיציעס. זיי האבן אנגעוויזן אז זיי רעפרעזענטירן 95% פון די אידן וואס היטן תורה און רעליגיע, בשעת די אנדערע רעפרעזענטירן נאר 5%.

אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע

די טוישנדיקע פראפיל פון די מיטגלידער פון דער קאמיסיע האט אפגעשפיגלט די פארוואנדלונג אין איר מיסיע און אידענטיטעט.

די ראבינישע קאמיסיע האט, כאטש זי האט זיך געטראפן נאר זעקס מאל, אדרעסירט שליסל-רעליגיעזע און פאמיליע-ענינים וואס האבן געפלאגט רוסישן יידנטום. דער שינוי אין איינפלוס פון דעם אויפגעקלערטן צו דעם ארטאדאקסישן לאגער האט געברענגט א רעאסערציע פון טראדיציאנעלע ווערטן, אריינגערעכנט דעם אפזאג צו מאדיפיצירן אידישע געזעץ צו פאסן מאדערנע ערווארטונגען.

ערשטע סעסיעס

די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער.

ערשטע זיצונג (1852)

די ערשטע זיצונג האט געהאט 4 מיטגלידער, וועלכע זענען נישט געווען גוט באהאוונט אין דער רוסישער שפראך אדער אין יידישן געזעץ: דער סוחר בערנשטיין (אדעס), ד. אָרשאַנסקי (פאלטאווא), שימל מערקל (קאוונער גובערניע) און דר. טשערלזאן (אשזעיסקי גובערניע). זיי האבן עקזאמינירט פראגן וועגן צענזור פון ספרים, חסידישע סעקטעס, די אידישע שבועה, רעגיסטראציע, און חתונה פון אידישע סאלדאטן.

צווייטע זיצונג (1857)

די צווייטע זיצונג האט שוין באטייליגט מער פראמינענטע אידן, אריינגערעכנט דר. אברהם ניימאן (ריגע, פאָרזיצער), דער סוחר יקותיאל-זיסל ראפאפארט (מינסק), דער סוחר כלענאוו (קרעמענטשוג), און רבי יעקב באריט (ווילנע). צווישן אנדערע טעמעס, האבן זיי דעבאטירט די גרינדונג פון רעגירונגס שולעס פאר אידישע מיידלעך. די קאמיסיע פון 1857 האט אנערקענט אז אידישע רעליגיע פארבאט נישט די אינטעלעקטועלע אנטוויקלונג פון פרויען.

דריטע זיצונג (1861-1862)

ביי דער דריטער זיצונג זענען צוגעקומען איציק אליהו לאנדא (קיעוו), הערמאן באַראַץ (ווילנע), און א. מיידעווסקי (פאלטאווא), יוסף עווזל גינזבורג, און צוויי געלערנטע אידן פון דער מיניסטעריום פון פאלקסבילדונג — יוסף זייבערלינג (סט. פעטערסבורג) און שמואל יוסף פין (ווילנע). די קאמיסיע האט עקזאמינירט צען פעלער וועגן אידישן רעליגיעזן לעבן און איר ערשטע גט-פּראָצעס.

פערטע זיצונג (1879)

די פערטע זיצונג איז באשריבן געווארן אלס א "פארזאמלונג פון רבנים אן רבנים". אויסער דעם שטאַטס-רב הערמאן פאדעיעוויטש בלומענפעלד (אדעס) און דר. אברהם הרכבי (האַרקאַווי; אַן אריענטאליסט), זענען די אנדערע געווען סעקולארע פראפעסיאנאלן: הירש שאפירא (קאוונא), זעלמאן ליוביטש (מינסק), מאיר לעווין (פינסק), באראן האראצי גינזבורג (קיעוו), און י. י. קויפמאן (אדעס). זיי האבן עקזאמינירט אכט קייסעס פון גט און ביגאמיע. איין באַקאַנטער פאַל איז געווען דער גט פון באַגראָוו, וועלכער האָט געוואָרנט אַז ער וועט זיך שמד'ן אויב זיי וועלן פּסל'ען דעם גט. די קאָמיסיע האָט דעריבער געזוכט אַ סמך צו אַנערקענען דעם גט. די קאָמיסיע האָט אויך באַשלאָסן אַז גט־פּראָצעסן זאָלן בלייבן אונטער רבנישער יוריסדיקציע, און האָט פעסטגעשטעלט איינהייטליכע פאָרמעס פאַר אידישע שבועות.

דער קאמיסיע האט אויפגעברענט פראגן ביי די אָרטאָדאָקסיע, וואָס איז נישט געווען רעפּרעזענטירט אין דער קאָמיסיע. דער גאון ר' יצחק אלחנן ספּעקטאָר האָט געשריבן וואַרעמע בריוו צו די מיטגלידער, באַמערקנדיג זיי אויף זייער אויפגאַבע און גרויסער אחריות פאַר כלל ישׂראל. איינער פון די בריוו איז געווען צו ד״ר האַרקאַווי פון פּעטערבורג, וועלכער איז אַמאָל געווען ר' יצחק אלחנן'ס תּלמיד. דער בריף איז פאָרגעלייענט געוואָרן אויף דער קאָמיסיע, און צוליב דעם זענען איינגעלאַדן געוואָרן גרויסע רבנים ווי ר' ראובן פון דווינסק, ר' ליפּא פון מיר, און ר' אלי' לייזער פון ווילנא. ר' יצחק אלחנן האָט באַטאָנט אַז די רעגירונג וויל נישט באַראַטן וועגן געבן אידן רעכט, נאָר וועגן אידישע רעליגיעזע פראַגן, און אַז אומקאָמפּעטענטע מענטשן קענען מאַכן אַ מכשול אין דת. ער האָט געוואָרנט אַז די רבנישע פירערשאַפט וועט נישט אַנערקענט ווערן, און האָט פאָרגעשלאָגן דריי ענינים וואָס די קאָמיסיע זאָל באַהאַנדלען: די סטאטוס פון די דוכאוונע רבנים, כשרע מאכלים פאַר אידישע סאָלדאַטן און די אויפגאַבע פון מלמדים.

פינפטע זיצונג (1893-1894)

די פינפטע זיצונג האט אפגעשפיגלט די אגרעסיווע קאמפיין פון דער אידישער ארטאדאקסישער פירערשאפט צו באַשטעטיגן איר אויטאריטעט און אפהיטן טראדיציע. זי איז באַשטאַנען פון דריי פראמינענטע ארטאדאקסישע פירער: רב צבי ראבינאוויטש (ווילנע, וועלכער איז געווארן דער פארזיצער), רב שמואל מאהילעווער (ביאליסטאק/גראָדנאָ), און דער טעאלאג יוריא מילעקאווסקי (מאהילעוו) און פיר אויפגעקלערטע אידן (הערמאן באראץ, יעקב גאטעסמאן, שמואל סימכאוויטש, אברהם קאטלאווקער). זיי האבן עקזאמינירט זיבן און צוואנציג פאַלן וועגן חתונה, גט און רעליגיעזע ריטואלן. ביי די עלעקציעס צו דער קאמיסיע אין 1893 האבן די ארטאדאקסן געמאכט גרויסע אנשטרענגונגען צו זיין ריכטיג רעפרעזענטירט. זיי האבן אויך געזוכט צו ארבעטן מיט די אויטאריטעטן אין ענינים ווי צענזור אויף ספרים.

זעקסטע (לעצטע) זיצונג (1910)

די לעצטע זיצונג אין 1910 איז געווען א נצחון פאר דעם ארטאדאקסישן לאגער, וועלכער האט צוגעזאגט אפצואוועגן אידן פון רעוואלוציאנערע אקטיוויטעטן. אויסער איין יוריסט, מויזע מאזאר (קיעוו), זענען די אנדערע געווען רבנים: רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו), רב חיים סאלאווייציק (ברעסט-ליטאווסק), רב עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב שלום שניאורסאן (ליובאוויטש), רב שמואל פאלינקאווסקי (אדעס), און רב מענדל כיין (נעזשין). זיי האבן עקזאמינירט דריי און צוואנציג קייסעס וועגן חתונה און גט, ווי אויך פראגן וועגן קבורות, בתי חיים, אויסלייגן פון יידישע נעמען, שבועות, און צענזור פון ספרים.

פאָרויסדיקע קאָנפערענצן (1909)

אַ יאָר פריער, זענען פאָרגעקומען פאָרויסדיקע קאָנפערענצן אין ווילנא און וואַרשע, אָרגאַניזירט דורך ליטווישע רבנים און דער גערער רבי. דאָס איז געווען אומלעגאַל אין דער רוסישער אימפעריע צו פאַרזאַמלען זיך אָן אַ לייסענס פון דער צאַרישער רעגירונג, וואָס האָט געמאַכט דאָס לעבן שווער.

איינע פון די הויפט ענינים אויף דער אגענדע פון דער קאנפערענץ אין ווילנע איז געווען צו באַהאַנדלען דער צוקונפט פון דעם רבנות-אינסטיטוציע און די פראַגע פונעם "דאָפּל־רבנות". אין דער רוסישער אימפעריע זענען געווען צוויי סארטן רבנים: די "קרוינרבנים" ("רב מטעם" אדער "ראבינער"), וואס זענען געווען לייסענסירט דורך דער רעגירונג, געקענט רוסיש און געווען פאראנטווארטלעך פאר רעגיסטרירן געבוירטן, חתונות און טויטן; און די "גייסטיקע רבנים", וואס זענען געווען אויסגעקליבן דורך די קהילות און האבן געפירט דאס רעליגיעזע לעבן, און וועלכע זענען נישט אנערקענט געוואָרן פון דער רעגירונג. דער דאפעלטער רבנות-סיסטעם האט געפירט צו פיל רייבונג און עקאנאמישע בירדע. אַ הויפּט ציל איז געווען צו פאָרמולירן אַ פאָרשלאָג צו פאַרבעסערן דעם מצב.

הרב דוד קאַרלינער איז געוויילט געוואָרן אַלס אָנער-פּרעזידענט. הרב חיים עוזר גראָדזענסקי (46 יאָר אַלט) איז באַשטימט געוואָרן אַלס אַקטינג-פּרעזידענט. ער האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעראַטיווע פון פאַרשטאַרקן רוחניותדיקע לעבן און לויאַלקייט צום צאַר. פעיוול געץ, אַ נישט-רבנישער באַטייליקטער.

---

דער רב משה שמחה פון דווינסק (1843–1926), באקאנט אלס דער "אור שמח", איז געווען א פירנדיקע פערזענלעכקייט ביי דער קאנפערענץ פון 1910. ער האט געפירט דעם לאגער וואס האט געהאלטן אז רבנים זאלן לערנען די שפראך פון לאנד (רוסיש) און האבן א באזישע סעקולארע בילדונג. זיין פאזיציע איז געווען אז דאס וועט דערמעגלעכן דעם רב צו דינען סיי אלס דער גייסטיקער רב סיי אלס דער קרוינרב, און אפשאפן דעם פראבלעם פון צוויי רבנים. זעלבסט דער אור שמח, כאטש ער איז געווען זעלבסט א גאון, האט נישט געקענט רוסיש און האט געזען דעם כיסרון.

צווישן די וואס האבן געשטיצט דעם אור שמח'ס שטעלונג זענען געווען רב חיים עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו, דער פארזיצער פון דער קאמיסיע), און רב דוד פרידמאן פון קארלין (דער "קארלינער רב"). אויך רב שמריה נח שניאורסון פון באברויסק (א חב"ד רב) האט געשטיצט דעם פאדערונג פאר סעקולארע בילדונג פאר רבנים.

קעגן דעם פארשלאג זענען געשטאנען דער ליובאוויטשער רב, רב שלום דובער שניאורסון (דער "רשב" פון חב"ד), און רב חיים סאלאווייציק פון ברעסט-ליטאווסק (דער "בריסקער רב"). זיי האבן געהאלטן אז רבנים זאלן זיך נישט מישן מיט רעגירונגס-ענינים, און אז טאן דאס וועט פירן צו א דרוק פאר סעקולארע שטודיעס אין די ישיבות, וואס זיי האבן געזען אלס א סכנה פאר דער טראדיציאנעלער יידישער בילדונג.

עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם רש"ב. דער אור שמח האט אנגעבלויזט דעם רש"ב אז ער, אלס א ראש ישיבה און נישט קיין קהילה-רב, האט נישט קיין רעכט צו זיך מישן אין א קאנפערענץ פאר קהילה-רבנים, און אז ער פארשטייט נישט די בעדערפנישן פון גרויסע שטעט. דער רש"ב האט געענטפערט אז ער פארשטייט די צוקונפטיגע בעדערפנישן פון דער יוגנט און דעם אידישן פאלק.

טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט.

א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"

אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער איינציקער צייטגענאסישער רב וואס ווערט דארט דערמאנט. אבער, די לעצטע באנד פון דער משנה ברורה איז פארעפנטלעכט געווארן אין 1908, צוויי יאר פריער איידער די קאנפערענץ פון 1910 האט געהאט פלאץ, וואס מאכט די מעשה כראנאלאגיש אוממעגלעך אלס א באשטיקונג נאך דער קאנפערענץ. די דערמאנונג פון רב משה שמחה אין דער משנה ברורה איז געווען אומאפהענגיק פון דעם קאנפליקט.

רעזולטאטן און סוף

די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן.