רוי:זלמן שניאור
דער אַרטיקל איז א יתום, קיין אַרטיקל לינקט צו עס. איר זענט געלאדנט צו ביישטייערן צו המכלול און פארבינדן צו עס פון ארטיקלען וואס אנטהאלטן "זלמן שניאור".
זלמן שניאור (1887- דעם 20סטן פעברואַר 1959) איז דער פּסעוודאָנים פון שניאור זאַלקינד, אַ אידיש־העברעיִשן פּראָזאַיִקער און דיכטער. זיינע ווערק ווערן באַטראַכט ווי אַ מיילשטיין אין דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור און אין דער ייִדישער ליטעראַטור.
לעבן
שניאור איז געבוירן אין שקלאָוו אין מאָהילעווער (מאָליעווער) גובערניע, אין מזרח תּחום־המושב אין דער צאַרישער אימפּעריע (היינט: ווייסרוסלאַנד). ער האָט אָפּגעשטאַמט פון דער באַקאַנטער ליבאַוויטשער חסידישער (חב"ד) שניאורסאָן־משפּחה, איז אויסגעוואַקסן אין אַ טראַדיציאָנעלער סביבה און האָט באַקומען אַ רעליגיעזע און וועלטלעכע דערציִונג. שוין צו 8–9 יאָר אָנגעהויבן שרייבן לידער אויף ייִדיש און העברעיִש.
אין אַלטער פון 13 יאָר איז ער אַוועקגעפאָרן קיין אָדעס וואוּ חיים נחמן ביאַליק האָט אים וואַרעם אויפגענומען. דאָרטן האָט ער זיך באַקענט מיט מענדעלע מוכר־ספרים, מיט משה־לייב ליליענבלום און מיט יהושע־חנא ראַבניצקי. אין 1902 איז ער אַוועק קיין וואַרשע וואוּ ער האָט געאַרבעט אין דאָרטיקן "תּושיה־פאַרלאַג" און וואוּ דוד פרישמאַן האָט אים מקרב געווען. אַ קורצע צייט איז ער געווען דער פּערזענליכער סעקרעטאַר פון יצחק לייבוש פּרץ. אין 1903 זיך אומגעקערט קיין שקלאָוו און אין 1904 האָט ער זיך באַזעצט אין ווילנע, וואוּ ער האָט געשריבן פאַר אַ לאָקאַלער העברעישער צייטשריפט. די שטאָט ווילנע האָט ער שפּעטער באַשריבן אין דער פּאָעמע וילנה. אַ יאָר נאָך דעם איז שניאור אַוועק קיין שווייץ, שפּעטער קיין פּאַריז וואוּ ער האָט שטודירט אין דער סאָרבאָנע ליטעראַטור, פילאָסאָפיע און נאַטור־וויסנשאַפט.
צווישן 1908 און 1913 איז ער אַרומגעפאָרן איבער אייראָפּע און צפון־אַפריקע. במשך קירצערע פּעריאָדן האָט ער זיך געלערנט אין דער שווייץ און אין דייטשלאַנד.
די ערשטע וועלט־מלחמה האָט ער דורכגעמאַכט אין בערלין פון וואַנען ער האָט, ווי אַ רוסישער בירגער, נישט געטאָרט אַרויספאָרן. דאָרטן האָט ער איבערגעריסן די שריפטשטעלערישע טעטיקייט, שטודירט מעדיצין און געאַרבעט אין אַן אָרטיקן שפּיטאָל. אין 1919 איז ער געפאָרן קיין אַמעריקע, זיך שפּעטער אומגעקערט קיין בערלין. אין 1923 האָט שניאור זיך באַזעצט אין פראַנקרייך, וואוּ ער האָט געלעבט ביז 1941 מחמת דער אינוואַזיע פון די נאַציס אין 1940. ער איז אַנטלאָפן קיין שפּאַניע און פון דאָרטן קיין אַמעריקע (ניו־יאָרק). אין 1925 און אין 1936 האָט ער געפּרוּאווט זיך באַזעצן אין ארץ־ישׂראל וואוּ ער האָט נישט באַקומען די געהעריקע הילף זיך איינצואָרדענען. דאָס האָט אין אים איבערגעלאָזן אַ פאַרביטערטקייט קעגן ציוניזם. סוף 1949 האָט ער עולה געווען קיין ישׂראל, און זיך באַזעצט אין תּל־אָביב און שפּעטער אין רמת־גן. נאָך זיין עליה האָט שניאור אָנגעהויבן שרייבן פאַר די טאָגצייטונגען און אַרויסגעגעבן פאַרשיידענע ביכער. צוליב זיין פאַרדינסט פאַר דער העברעיִשער קולטור האָט שניאור באַקומען דעם "פרס ביאליק" (1951) און דעם "פרס ישראל" (1955). צוליב געזונט־טעמים צוריקגעפאָרן קיין אַמעריקע אין 1955.
זלמן שניאור איז נפטר געוואָרן אין 1959 אין ניו־יאָרק.
ווערק
שניאורס וויכטיגסטער ליטעראַריש־קינסטלערישער אויפטו איז אין דער העברעיִשער פּאָעזיע, אָבער זיינע הויפּטווערק אין פּראָזע זענען אין ייִדיש. זיינע ווערק, צווישן אַנדערע שקלאָווער ייִדן און נח פּאַנדרע, זענען איבערגעזעצט געוואָרן אין עטלעכע אייראָפּעיִשע שפּראַכן.
אין 1901 האָט ער דעביוטירט מיט לידער אין מרדכי ספּעקטאָרס "יודישע פאָלקסצייטונג". אין זיין ווילנער תּקופה האָט ער זיך אַלץ מער גענומען שרייבן אין ייִדישע אויסגאַבעס. אין "דער נייער וועג", "דאָס ייִדישע פאָלק" האָט ער פארעפנטלעכט די פאָעמעס פייער, מעשׂה בראשית, די פרייהייט און די דערציילונגען נקמה, אויף ביידע זייטן פון דניעסטער. אויכעט אין אַנדערע ייִדישע זשורנאַלן פּובליקירט לידער און דערציילונגען. ער איז געווען אַ שטענדיקער מיטאַרבעטער פון "מאָמענט", "צוקונפט" א"אַ.
שניאורס וויכטיגסטע שאַפערישע פּראָזע־תּקופה אין ייִדיש האָט זיך אָנגעהויבן אין 1927. ער איז געוואָרן אַ שטענדיקער מיטאַרבעטער פון "פאָרווערטס" און דאָרטן האָט ער פּוביליקירט קלענערע פּראָזע־ווערק און גרויספאַרנעמיקע ראָמאַנען, וואָס זענען אָפּגעדרוקט געוואָרן אין אַנדערע ייִדישע צייטונגען ("מאָמענט", "צייט", א"אַ). צו גלייך האָט ער געשריבן זכרונות און אַרטיקלען וועגן ייִדישע שריפטשטעלערס (מענדעלע מוכר ספרים, שלום־עליכם, חיים נחמן ביאַליק, א"אַ). אַ סך ווערק פון שניאורן פאַרמאָגן אַ גרויסן דראַמאַטישן שטאָף. אין די דרייסיגער יאָרן איז ביי שניאורן אויפגעקומען דער פאַרלאַנג צו זען זיינע ווערק אויף דער ייִדישער אָדער העברעיִשער בינע. מאָריץ שוואַרצעס באַאַרבעטונג פונעם ראָמאַן נח פּאַנדרע איז אויפגעפירט אונטער דעם נאָמען דאָס געזאַנג פון דניעפּער אין ייִדישן קונסט־טעאַטער. שניאור האָט נאָך אין זינען געהאַט צו דראַמאַטיזירן עטלעכע ווערק און געהאַט דריי פאַרענדיקטע דראַמעס (דער קאָפּ, דער וואַלד, דער נביא) אָבער עס איז אים מער נישט געלונגען דורכצופירן זיינע פּלענער.
פון די לידער וואָס ער האָט געשריבן זענען עטלעכע געזונגען געוואָרן פון פאָלק אויף ייִדיש: מאַרגעריטקעלעך, קאַרשן, פרילינג א"אַ.
רשימה פון די ווערק אויף ייִדיש
- נקמה: דערציילונג. ווילנאָ: די וועלט, 1906.
- געזאמעלטע שריפטן, ב' 1 און ב' 2. וואַרשע: וועלט ביבליאָטעק, 1909.
- א טוידט : שריפטען פון אַ זעלבסטמערדער א מטורף. וואַרשע: השחר, 1909.
- אַ מתּנה: פּאָעמע. וואַרשאָ: השחר, 1909.
- פּראָזאַ און לידער. אודיסאַ: [בינשטאָק], 1912.
- געזאַמעלטע שריפטען. וואַרשע: וועלט ביבליאָטעק, 1909-1911.
- געזאַמעלטע שריפטען. וואַרשע: וועלט ביבליאָטעק, 1913.
- געזאַמעלטע שריפטען. ניו־יאָרק: ליטעראַרישער פאַרלאַג, 1918.
- פון דעם זיידנס קוואַל. [וועגן מענדעלען]. בערלין: כּלל, 1922.
- שלום־עליכמס אָנדיינקען. בערלין: כּלל, 1922.
- אהין: ראָמאַן. בערלין: ילקוט, 1923.
- שקלאָווער אידן: נאָוועלן. ווילנע: ב. קלעצקין, 1929.
- פעטער זשאָמע. ווילנע: ב. קלעצקין, 1930.
- דער שקלאָווער גר. פּאַריז: פאַרלאַג פריז, 1934.
- עמי־הארצים. 1. נח פאַנדרע. 2. ביים דניעפּער. 3. צוריק פון אָסטראָג. 4. די וואַנט. 5. פּאַנדרעס אַנטלויפן. ווילנע: טאָמאָר, 1939.
- אָט אזוי איז דאָס אידישע לעבן. יאָהַענסבורג: דרום־אַפריקאַנער ארט אזע, 1939.
- פערציק יאָר: לידער און פּאָעמען 1903-1944. ניו־יאָרק: אידישער נאַציאָנאַלער אַרבעטער־פאַרבאַנד, 1945.
- קיסר און רבי: היסטאָרישער ראָמאַן. ניו־יאָרק: ציקאָ, 1944-1952. (איבערגעזעצט אויף העבר' פון זלמן שניאור: הגאון והרב)
- די משומדתטע: ראָמאַן. ניו־יאָרק: יובל־פאַרלאַג, 1948.
- אָ טאָג עולם הזה: ראָמאן. ניו־יאָרק: יובל־פאַרלאַג, 1948.
- שקלאָווער קינדער: דערציילונגען. ניו־יאָרק: ציקאָ, 1951.
- דער ממזר. ניו־יאָרק: דער קוואַל אַ. זאַוואולעק, 1957.
רשימה פון די ווערק אויף העברעיִש
- עם שקיעת החמה: שירים, 1900–1906. ורשה: תושיה, תרס"ז/ 1907.
- מן החיים והמוות: רשימות וסיפורים. ורשה: תושיה, תר"ע/ 1910.
- עם צלילי המנדולינה: שירים. תרע"ב/ 1912.
- שירים ופואימות: 1900–1913. אודסה: מוריה, תרע"ד/1914.
- גשרים: שירים ופואמות תר'ס–תרע'ב. ברלין: הספר, תרפ"ב/ 1922.
- במצר: קבץ ספורים תרס'ג–תרע'א. ברלין: הספר, תרפ"ג/ 1923.
- וילנה. ברלין: הספר, תרפ"ג/ 1923.
- חזיונות: שירים ופואמות תרע'ב–תרפ'א. ברלין: הספר, תרפ"ד/1923.
- לילדי ישראל: שירי ילדים. פריז: הוצאת ועד היובל, תר"ץ/ 1930.
- פרקי יער. תל אביב: דביר, תרצ"ג/ 1933.
- אנשי שקלוב. תל אביב: עם עובד, תש"ד/ 1944. (איבערגעזעצט פון ייִדיש שקלאָווער ייִדן.)
- פנדרי הגיבור. עם עובד, ?. (איבערגעזעצט פון ייִדיש נוח פּאַנדרע.)
- לוחות גנוזים. עם עובד, תש"ח/ 1948.
- שירי זלמן שניאור. הוצאת עם עובד, תשי"א/ 1951.
- הגאון והרב. תל אביב: עם עובד, תשי"ג/ 1953.
- ח.נ. ביאליק ובני דורו. תל אביב: עם עובד, תשי"ג/ 1953.
- דור דור ואנשיו: סיפורים. תל אביב: יבנה, תשי"ז/ 1957.
- שירים. דביר, תשי"ח/ 1958.
- כּתבי ז. שניאור. (תּש"ך)/ 1960.
- ימי הביניים מתקרבים!: מבחר שירים. קשב, תשע"א/ 2011.
דרויסנדיקע פאַרבינדונגען
- רשימת הפרסומים של זלמן שניאור אין קאַטאַלאָג הספרייה הלאומית
- זלמן שניאור אין "לקסיקון הספרות העברית החדשה"
- זלמן שניאור, אויפן אינטערנעץ־בלאַט פון המכון לתרגום ספרות עברית (אין ענגליש)
- דוד תדהר (רעדאַקטאָר), "זלמן שניאור (זלקינד "זאלי") שניאורסון)", אנציקלופדיה לחלוצי הישוב ובוניו, בד. ז (1956), ז' 2911. [רשימה פון פּובליקירטע ווערק]
- אברהם רגלסון, זלמן שניאור: המתגושש, דבר, כ"ו אדר תרצ"ו/דעם 20סטן מאַרץ 1936 (אין פרויקט בן-יהודה)
- גענאַדי עסטרייך, זלמן שניאורס "פאָרווערטס"-יאָרן, דעם 19טן יאָנואַר 2007 (אין ייִדיש)
- גלויה עם תמונתו של זלמן שניאור וכיתוב ביידיש: "כמה עשיר הוא המוות הלבן, כמה עניים הם החיים! ואנחנו כקבצנים מלקטים את הפרורים", אין דער ביבליאָטעק פון אוניברסיטת חיפה
- אלי אשד, הגניזה של זלמן שניאור, זשורנאַל "יקום תרבות", אָקטאָבער 2011
ביבליאָגראַפיע
- לעקסיקאָן פון דער נייער ייִדישער ליטעראַטור. בד.8, זז' 750-754. ניו־יאָרק: אַלוועלטכעכער ייִדישער קולטור־קאָנגרעס 1981.
- ראַוויטש, מלך: מיין לעקסיקאָן. בד. IV, 2, זז' 360-363. תּל־אָביב: וועלטראַט פאַר ייִדיש און ייִדישער קולטור, 1982.
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!