בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
===גרינדונג אין ליטע=== | ===גרינדונג אין ליטע=== | ||
די ערשטע ישיבה אין [[פאנעוועזש]], ליטע, איז געגרינדעט געווארן אין | [[טעקע:תלמידי בישיבת פוניבז'.jpg|קליין|תלמידים און/אדער מגידי שיעור פון דער פאנעוועזש ישיבה. די אויפשריפטן אונטן זאגן, "קבוצה מישיבת פוניבז, ז' אדר תרע"ד, א'תתמ"ה לגלותנו".]] | ||
די ערשטע ישיבה אין [[פאנעוועזש]], ליטע, איז געגרינדעט געווארן אין תרס"ח{{הערה|שם=ייווא|https://encyclopedia.yivo.org/article/1528}}/תרע"א{{הערה|1=[[ע:הקיבוץ בפוניבז'|הקיבוץ בפוניבז']]}} דורך הרב יצחק יעקב ראבינאוויטש (ר' איצעלע פאנעוועזשער). נאך זיין פטירה אין תרע"ט, נאך דער ערשטער וועלט-מלחמה, איז הרב יוסף שלמה כהנעמאן באשטימט געווארן אלס שטאטס רב און האט באלד ווידער-געעפנט די ישיבה, מיטן נאמען "'''בית אולפנא רבתא''' דפוניבז'". אונטער דער פירערשאפט פון הרב כהנעמאן, וועלכער איז געווען א כאריזמאטישער מאַן, איז די ישיבה געוואקסן צו א צענטער פון ליטווישער תורה לערנען, מיט הונדערטער תלמידים. ער האט אריינגעפירט לימוד המוסר צוזאמען מיט דעם פאָקוס אויף תלמוד{{הערה|שם=ייווא}}. | |||
דער פאנעוועזשער רב האט איינגעפירט א נעצווערק פון אינסטיטוציעס אין דער שטאט, אריינגערעכנט א ישיבה קטנה, א מיידל שולע | דער פאנעוועזשער רב האט איינגעפירט א נעצווערק פון אינסטיטוציעס אין דער שטאט, אריינגערעכנט א ישיבה קטנה, א [[בית יעקב]] מיידל שולע, און א כולל{{הערה|שמואל קול, '''אחד בדורו''', עמ' 276–277.}}. ביי זייער הויכפּונקט האבן די מוסדות געהאַט איבער 1,000 תלמידים און תלמידות{{הערה|שמואל קול, '''אחד בדורו''', עמ' 281.}}. ער איז געווען א גרויסער פאנדרעיזער, וועלכער האט געזאמלט נדבות אין אמעריקע און דרום אפריקע כדי צו שטיצן דער אנטוויקלונג פון דער ישיבה. | ||
א וויכטיגע פערזענליכקייט אין דער פריער צייט אין ליטע איז געווען הרב [[רבי אברהם אבא גראסבארד|אברהם אבא גראָסבאַרד]], וועלכער איז געווען דער רוחניותדיגער מנהל פון דער ישיבה קטנה ("בית רובינשטיין"). | |||
אין | |||
===חורבן און ווידער-גרינדונג אין ארץ ישראל=== | |||
אין יוני 1940, נאך די רוסישע אקופאציע פון ליטע, האָט הרב כהנעמאן, וועלכער איז געווען אויף א מיסיע אין אויסלאנד, באשלאסן ארויפצופארן קיין ארץ ישראל. נאָך דעם דייטשן איינמאַרש אין יוני 1941, איז די גאַנצע ישיבה, צוזאַמען מיט דעם גאַנצן אידישן געמיינדע פון פאנעוועזש, טראַגיש פארניכטעט געוואָרן דורך די נאציס און זייערע ליטווישע מיטארבעטער. בערך 8,745 אידן זענען דערהרגעט געווארן דארט{{הערה|[https://www.jewishgen.org/yizkor/lithuania4/lit4_310.html Preserving Our Litvak Heritage - Volume I], Page 345}}. כמעט אלע תלמידים און שטאב, צוזאמען מיט דער רב'ס אייגענער פרוי און דריי קינדער, זענען אומגעקומען. | |||
די ישיבה | טראָץ דער שרעקליכער טראַגעדיע און די שווערע צייטן פון דער צווייטער וועלט-מלחמה, האָט דער פּאָנעוועזשער רב געהאַט אַן אומבאַהערשטענעם חזון צו ווידער-אויפבויען תורה פונדאָסנײ. אין 1941, גלייך ווען [[ערווין ראמעל|ראָמעל]]'ס אַרמיי האָט געדראָעט אריינצומאַרשירן אין ארץ ישראל (ער איז אָנגעקומען ביז [[על עלאמיין|על עלאַמיין]]), האָט ער געלייגט דעם גרונדשטיין פאַר דער נייער ישיבה אויף אַ מדברדיגן בערגל אין בני ברק{{הערה|{{לינק|שרייבער=Rabbi Berel Wein|קעפל=Founding A Yeshiva As Rommel Advances|אדרעס=https://www.jewishhistory.org/founding-a-yeshiva/|זייטל=JewishHistory.org|דאטום=June 1, 2012}}}}. ווען דער דעמאלטיגער הויפט-רב, [[הרב יצחק אייזיק הלוי הערצאג]], האָט אים געזאָגט אַז ער "חלומ'ט", האָט דער פאנעוועזשער רב געענטפערט: "יא, איך חלום, אָבער מיינע אויגן זענען אָפן". | ||
הרב כהנעמאן האָט געהאלטן דעם פסוק "וּבְהַר צִיּוֹן תִּהְיֶה פְלֵיטָה וְהָיָה קֹדֶשׁ" (עובדיה א | די ישיבה האָט זיך געעפנט ווינטער תש"ד מיט בלויז זיבן תלמידים, וואָס זענען געקומען פון אייראָפּע אָדער געווען פון די איצטיגע ישוב. צווישן די ערשטע תלמידים איז געווען דער צוקונפטיגער ראש ישיבה, [[רבי גרשון עדלשטיין]]. | ||
הרב כהנעמאן האָט געהאלטן דעם פסוק "וּבְהַר צִיּוֹן תִּהְיֶה פְלֵיטָה וְהָיָה קֹדֶשׁ" (עובדיה א, י"ז) אלס דעם מאָטאָ פון דער ישיבה, און האט ארויפגעשטעלט דעם פסוק אויף דעם הויפט געביידע בײם אַרײנגאַנג{{הערה|1=https://asif.co.il/wpfb-file/ובהר-ציון-תהיה-פליטה-והיה-קדש-מדברי-הח/}}. | |||
==מוסדות און בנינים== | ==מוסדות און בנינים== | ||
די ישיבה געפינט זיך אויף א הילכעדיגער היל אין בני ברק, באקאנט אלס "גבעת הישיבה" | [[טעקע:PonevezhAK.jpg|קליין|ארון קודש אין פּאנעוועזשער ישיבה]] | ||
* | די ישיבה געפינט זיך אויף א הילכעדיגער היל אין בני ברק, באקאנט אלס "'''גבעת הישיבה'''", וואס אנטהאלט דעם אינסטיטוציאָנעלע נעץ געגרינדעט דורך הרב כהנעמאן, אריינגערעכנט: | ||
* דעם "'''אהל קדושים'''" געביידע, וואָס איז געווען בדעה צו זיין אַן אַנדענק־הויז פאר די קדושים פון ליטע, מיט אינפאָרמאַציע וועגן די חורבות פון די 700 קהילות אין ליטע{{הערה|1=[[ע:אהל קדושים|אהל קדושים]]}}. | |||
* בתי אבות: גלייך נאָכן חורבן, האָט הרב כהנעמאן געגרינדעט אַ נעצווערק פון יתומים־היימען גערופן "בתי אבות". ער האט דאס געטון מיט אַ דעקלאַראַציע אַז תורה אָן חסד קען נישט עקזיסטירן. | * '''בתי אבות''': גלייך נאָכן חורבן, האָט הרב כהנעמאן געגרינדעט אַ נעצווערק פון יתומים־היימען גערופן "בתי אבות". די אינסטיטוציעס האבן געשטיצט איבערלעבער קינדער פונעם חורבן (ווי "[[ילדי טעהראן]]") און שפעטער קינדער פון עולים פון עדות המזרח. ער האט דאס געטון מיט אַ דעקלאַראַציע אַז תורה אָן חסד קען נישט עקזיסטירן{{הערה|1=https://ennewsite.hidabroot.org/article/9783}}. | ||
אַ וויכטיגער סימבאָל פון דער ישיבה איז איר אַלטער [[ארון קודש]] אין דעם הויפט בית המדרש, געבויט פון האָלץ און פאַר-גאָלדעט, וואָס איז געקומען פון אַן איטאַליענישער קהילה אין [[מאנטאווא|מאַנטאָוואַ]], איטאַליע (געבויט אין ה'שצ"ה){{הערה|1=https://cja.huji.ac.il/browser.php?mode=set&id=47938}}{{הערה|{{לינק|שרייבער=Yosef Herz|קעפל=Treasure Trove|אדרעס=https://mishpacha.com/treasure-trove/|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=September 30, 2025}}}}. | |||
---- | |||
* [[ירחי כלה]]: אינטענסיווע זומער תלמוד לימוד פּראָגראַמען פאַר ערנסטע געלערנטע און פאַמיליעס. | |||
• ישיבה קטנה און אנדערע צוגעבונדענע מוסדות אין בני ברק און אשדוד (ווי ישיבת גראָדנא אין אשדוד). | |||
==שיטת הלימוד און פירערשאפט== | ==שיטת הלימוד און פירערשאפט== | ||
די שיטה פון לימוד אין פאנעוועזש איז געבויט אויפן טראדיציאנעלן ליטווישן צוגאַנג, וואו מען לייגט א דגוש אויף טיפער [[עיון]] אין | די שיטה פון לימוד אין פאנעוועזש איז געבויט אויפן טראדיציאנעלן ליטווישן צוגאַנג, וואו מען לייגט א דגוש אויף טיפער [[עיון]] און פּלפּול אין גמרא לויט דער בריסקער דֶרֶךְ. עס ווערט אונטערגעשטראכן דער לערנען אין [[חברותא]] און זיך איבערגעבן מיט [[מוסר]] לימודים, פאלגנדיג די ליטווישע ישיבה באוועגונג. | ||
צווישן די פריערדיגע חשובע ראשי ישיבה און משגיחים זענען געווען: | די ישיבה האָט באַשטימט אַ רייע גרויסע רבנים ווי ראשי ישיבה. צווישן די פריערדיגע חשובע ראשי ישיבה און משגיחים זענען געווען: | ||
* [[רבי שמואל ראזאווסקי|הרב שמואל ראָזאָווסקי]]. | * [[רבי שמואל ראזאווסקי|הרב שמואל ראָזאָווסקי]]. | ||
* [[רבי דוד פאווארסקי|הרב דוד פּאָוואַרסקי]]. | * [[רבי דוד פאווארסקי|הרב דוד פּאָוואַרסקי]]. | ||
| שורה 33: | שורה 41: | ||
* [[רבי אליהו דעסלער|הרב אליהו אליעזר דעסלער]] (מחבר פון מכתב מאליהו), דער משגיח. | * [[רבי אליהו דעסלער|הרב אליהו אליעזר דעסלער]] (מחבר פון מכתב מאליהו), דער משגיח. | ||
* [[רבי יחזקאל לעווינשטיין|הרב יחזקאל לוינשטיין]], דער משגיח. | * [[רבי יחזקאל לעווינשטיין|הרב יחזקאל לוינשטיין]], דער משגיח. | ||
* [[רבי גרשון עדלשטיין|הרב גרשון עדלשטיין]], א תלמיד פון די ערשטע יאָרן, איז געווען ראש ישיבה ביז זיין פטירה אין | * [[רבי גרשון עדלשטיין|הרב גרשון עדלשטיין]], א תלמיד פון די ערשטע יאָרן, איז געווען ראש ישיבה ביז זיין פטירה אין תשפ"ג. | ||
==מחלוקת פאנאוועזש== | ==מחלוקת פאנאוועזש== | ||
אין די 1990ער יאָרן האט אויסגעבראָכן אַ לאַנג־יעריגער קאָנפליקט איבער די פירערשאַפט און פינאַנציעלע בעלות פון דער ישיבה. דער קריג איז, נאָך דער פטירה פון הרב [[רבי אברהם כהנעמאן|אברהם כהנעמאן]] (דער זון פון דעם גרינדער) אין 2009, געווען צווישן זיין זון, דער נשיא הרב [[אליעזר כהנעמאן]], און זיין שוואָגער, דער ראש ישיבה [[רבי שמואל מארקאוויטש|הרב שמואל מאַרקאָוויטש]], דער איידעם פון הרב אברהם כהנעמאן. דער מחלוקת האָט זיך שנעל אויסגעשפּרייט צו אידעאָלאָגישע חילוקי דעות און האָט באַטראָפן דעם גאַנצן ליטווישן חרידישן ציבור אין ארץ ישראל. | |||
דער מחלוקת, וועלכער האט געדויערט דורכאויס דרייסיג יאָר, האט צעטיילט די ישיבה אין צוויי קעגנזייטיגע פלעגן: | דער מחלוקת, וועלכער האט געדויערט דורכאויס דרייסיג יאָר, האט צעטיילט די ישיבה אין צוויי קעגנזייטיגע פלעגן: | ||
# דער פלג פון הרב כהנעמאן איז באַקאַנט געווען אלס די "שונאים". | # דער פלג פון הרב כהנעמאן איז באַקאַנט געווען אלס די "שונאים". ער האָט גענויגט צו זיין מער באַזאָרגט מיט אַדמיניסטראַטיווע און פינאַנציעלע אייגנטום פון דער ישיבה, און האט געהאט די שטיצע פון הויפט ליטווישע גדולי הדור ווי הרב אהרן יהודה לייב שטיינמאַן און הרב חיים קאַניעווסקי. | ||
# דער פלג פון הרב מאַרקאָוויטש איז באַקאַנט געווען אלס די "מחבלים" ( - טעראריסטן אדער סאבאטאזשירער). | # דער פלג פון הרב מאַרקאָוויטש איז באַקאַנט געווען אלס די "מחבלים" ( - טעראריסטן אדער סאבאטאזשירער). הרב מארקאָוויטש האָט געטענה'ט אַז ער שטעלט פאָר די אידעאָלאָגישע המשכה פון הרב שך און האָט געהאַט די שטיצע פון הרב יוסף שלום אלישיב און הרב שמואל אויערבאַך. | ||
די צוויי גרופעס האבן פונקציאנירט | |||
די צוויי גרופעס האבן פונקציאנירט צעטיילט אין צוויי גאַנץ אונטערשיידליכע מוסדות, מיט באַזונדערע ראשי ישיבות, סטודענטן־באַסעס, און פאַרשידענע שלאָף־צימערן (דאָרמיטאָריעס), אָבער זיי האָבן געטיילט דעם זעלבן קאַמפּוס במשך כמעט צוואנציג יאָר, אפט מאל פירנדיג צו פיזישע צוזאמענשטויסן, וואַנדאַליזם און אַפילו פּאָליצייאישער אריינמישונג. די "מחבלים" האבן גענוצט דעם הויפּט בית המדרש מיטן גאָלדענעם ארון קודש, בשעת די "שונאים" האָבן גענוצט דעם אהל קדושים זאל. | |||
די מחלוקת איז איבערגעגאַנגען אין פיזישע געוואַלד, מיט פילע פאַלן פון בראַך און אטאקעס צווישן די תלמידים, אריינגערעכנט וואַנדאַליזם, טרער גאז, און אַפֿילו אַטאַקעס אויף ראשי ישיבה ווי הרב מארקאָוויטש. | |||
=== | דער פילוג איז געגאַנגען צו אַ רייע פון רבנישע און סעקולערע בוררות, ווייל די אינערליכע רבנישע קערפערשאַפט האָט נישט געקענט לייזן דעם קאָנפליקט. דאָס פאַרווײלן אין סעקולערע געריכטן, אָפט דורך בוררות, איז געווען אַ דראַמאַטישער און אומגעוויינליכער שריט פאַר דער חרידישער קהילה. | ||
אין | |||
===ענדגילטיגער באַשלוס=== | |||
אין תשפ"א-ב, האָבן ביידע צדדים איינגעשטימט צו גיין צו אַ בינדנדע [[בוררות]] פאר'ן ריטייערטן ריכטער דוד חשין. אין כ"ח חשון תשפ"ו, האָט דער ריכטער חשין ארויסגעגעבן זיין סופּ־באשלוס, לטובת הרב אליעזר כהנעמאן. | |||
די הויפּט פּונקטן פון דעם באַשלוס זענען: | די הויפּט פּונקטן פון דעם באַשלוס זענען: | ||
* פּינוי: דער פּלג פון הרב מאַרקאָוויטש (מחבלים) מוזן אינגאנצן פארלאזן דעם גבעת הישיבה | * פּינוי: דער פּלג פון הרב מאַרקאָוויטש (מחבלים) מוזן אינגאנצן פארלאזן דעם גבעת הישיבה ביז ט"ז אב תשפ"ו, נאָכן ענדע פון דער לערן-יאָר, צו פאַרמיידן ביטול תורה. | ||
* נאָמען: עס איז פארבאטן פאר הרב מאַרקאָוויטש צו נוצן דעם נאָמען "פאנעוועזשער ישיבה" אָדער איר לאָגאָ, ווייל דער נאָמען איז אַ באַקאַנטער טרעידמאַרק פון די גופים אונטער דער קאָנטראָל פון הרב כהנעמאן. | * נאָמען: עס איז פארבאטן פאר הרב מאַרקאָוויטש צו נוצן דעם נאָמען "פאנעוועזשער ישיבה" אָדער איר לאָגאָ, ווייל דער נאָמען איז אַ באַקאַנטער טרעידמאַרק פון די גופים אונטער דער קאָנטראָל פון הרב כהנעמאן. | ||
* פינאַנץ: דער מאַרקאָוויטש פלג איז אָנגעזאָגט צו צאָלן אַ סומע פון 10 מיליאָן [[ניי שקל]] פאר "באַנוץ־פיז" (usage fees) און אויפהאלטונגס קאָסטן איבער די יאָרן. | * פינאַנץ: דער מאַרקאָוויטש פלג איז אָנגעזאָגט צו צאָלן אַ סומע פון 10 מיליאָן [[ניי שקל]] פאר "באַנוץ־פיז" (usage fees) און אויפהאלטונגס קאָסטן איבער די יאָרן. | ||
דער ריכטער חשין האט אונטערגעשטראָכן, אַז דער פאַרהאַנדלונג צו האַלטן ביידע פאַקציעס אויף איין קאַמפּוס איז דורכגעפאַלן, און די | דער ריכטער חשין האט אונטערגעשטראָכן, אַז דער פאַרהאַנדלונג צו האַלטן ביידע פאַקציעס אויף איין קאַמפּוס (ווי באַפוילן אין א פריערדיגער בוררות פון יאָר 2000) איז דורכגעפאַלן, און די גאַנצע צעשיידונג איז נויטיג פאַר דער המשך קיום פון דער ישיבה. | ||
==באקאנטע תלמידים== | ==באקאנטע תלמידים== | ||
צווישן די באַרימטע תלמידים און אַלוּמני פון דער פאנעוועזשער ישיבה זענען: | צווישן די באַרימטע תלמידים און אַלוּמני פון דער פאנעוועזשער ישיבה זענען: | ||
* הרב ישראל מאיר לאו (געוועזענער הויפּט רב פון מדינת ישראל). | * הרב [[הרב ישראל מאיר לאו|ישראל מאיר לאו]] (געוועזענער הויפּט רב פון מדינת ישראל). | ||
* הרב אלעזר מנחם מן שך (ראש ישיבה). | * הרב אלעזר מנחם מן שך (ראש ישיבה). | ||
* הרב דוב לאַנדאָ (ראש ישיבה פון סלאַבאָדקע). | * הרב דוב לאַנדאָ (ראש ישיבה פון סלאַבאָדקע). | ||
| שורה 61: | שורה 74: | ||
* הרב פנחס גאָלדשמיט (הויפּט רב פון מאָסקווע). | * הרב פנחס גאָלדשמיט (הויפּט רב פון מאָסקווע). | ||
* ד"ר יעקב וויינראָט (אַדוואָקאַט). | * ד"ר יעקב וויינראָט (אַדוואָקאַט). | ||
==ביבליאגראפיע== | |||
*שמואל קול, '''אחד בדורו''': קורות חייו, מאבקו ופעלו של רבי יוסף שלמה כהנמן, פרק כד: ישיבת פוניבז', עמ' 248–282. | |||