בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:גרויסע דעפרעסיע"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | |||
{{דעסקריפציע|אלוועלטליכע עקאנאמישע קריזיס (1929–1939)}} | {{דעסקריפציע|אלוועלטליכע עקאנאמישע קריזיס (1929–1939)}} | ||
די '''גרויסע דעפּרעסיע''' איז געווען דער | די '''גרויסע דעפּרעסיע''' (ענגליש: Great Depression) איז געווען דער ערגסטער און לענגסטער עקאָנאָמישער קריזיס אין דער היסטאָריע, וואָס האָט זיך אָנגעהויבן אין אַמעריקע אין סוף יאָר 1929 און געצויגן זיך איבער צען יאָר. דער קריזיס האָט אַרומגעכאַפּט די גאַנצע וועלט, ברענגענדיג מאַסן־אַרבעטסלאָזיקייט און הונגער. | ||
ביי אידן אין אַמעריקע האָט די דעפּרעסיע אַרויפגעוואָרפן אַ שווערע לאַסט אויף דער פילאַנטראָפּישער אַרבעט. אין קאַנאַדע האָט דער קריזיס, אינאיינעם מיט דעם היטלער אויפקום אין די דרייסיגער יאָרן, געטוישט די אימיגראַציע־אַרבעט צו אַ פראַגע פון ממש פיזישער רעטונג. די אידישע ענטפער איז געווען דורך אַ סך אָרגאַניזירטע סאָציאַלע הילף און אַ נייעם באַשלוס צו אונטערנעמען אַ קאָנסטרוקטיווע לאַנג־יעריקע עקאָנאָמישע פּראָגראַם. | ביי אידן אין אַמעריקע האָט די דעפּרעסיע אַרויפגעוואָרפן אַ שווערע לאַסט אויף דער פילאַנטראָפּישער אַרבעט. אין קאַנאַדע האָט דער קריזיס, אינאיינעם מיט דעם היטלער אויפקום אין די דרייסיגער יאָרן, געטוישט די אימיגראַציע־אַרבעט צו אַ פראַגע פון ממש פיזישער רעטונג. די אידישע ענטפער איז געווען דורך אַ סך אָרגאַניזירטע סאָציאַלע הילף און אַ נייעם באַשלוס צו אונטערנעמען אַ קאָנסטרוקטיווע לאַנג־יעריקע עקאָנאָמישע פּראָגראַם. | ||
==היסטאָרישע איבערבליק== | ==היסטאָרישע איבערבליק== | ||
די גרויסע דעפּרעסיע האָט זיך אָפיציעל אָנגעהויבן מיטן קראַך פון דער ניו יאָרקער [[בערזע]] ביים "שוואַרצער דאָנערשטאג", דעם 24סטן אָקטאָבער 1929. דער קלימאַקס איז געקומען דעם 29סטן אָקטאָבער 1929, "דער שוואַרצער דינסטאָג", ווען 16 מיליאָן שעירס זענען פאַרקויפט געוואָרן אין איין טאָג. | ===רקע=== | ||
אין די 1920ער יאָרן איז געווען אַן אויסטערלישע שפע און גוטער עקאָנאָמישער צושטאַנד. די ראַטע פון פּראָדוקציע האָט זיך גאָר שטאַרק געהויבן נאָך דער ערשטער וועלט־קריג, וואָס האָט געפירט צו אַ גרויסער שפע פון פּראָדוקטן וואָס האָבן פאַרפלייצט דעם מאַרקעט. אַ דאַנק טעכנאָלאָגישע פארשריט און דער נאָך־מלחמה־פּראָדוקציע, איז די נאַציאָנאַלע פּראָדוקציע ראַטע געהעכערט געוואָרן מיט גאַנצע 40 פּראָצענט במשך די יאָרן. | |||
אַ הויפּט־פאַקטאָר אין דער שפע איז געווען די הפקרות און לויזע אויפפירונג פון די בענק, וואָס האָבן אַרויסגעגעבן גרויסע הלוואות אָן קיין ערנסטע פאַרזיכערונג. דער [[סטאק מארקעט|סטאק מאַרקעט]] ([[בערזע]]) איז דראַסטיש אויסגעברייטערט געוואָרן, ווען פון רייכע עשירים ביז פּשוטע אַרבעטער האָבן אַלע אַריינגעלייגט געלט אין סטאקס. | |||
===דער קראך=== | |||
ביי אַ געוויסן פּונקט האָבן אינוועסטירער אָנגעהויבן צו זען אַז די ציפערן, וואו דער סטאק מאַרקעט האָט דערגרייכט, זענען ווייט איבערגעטרייבן פונעם ריכטיגן ווערט. אויס מורא פאַר אַ קראַך, האָבן פילע אָנגעהויבן צו פאַרקויפן זייערע שעירס אין די מאַסן. | |||
די גרויסע דעפּרעסיע האָט זיך אָפיציעל אָנגעהויבן מיטן קראַך פון דער ניו יאָרקער [[בערזע]] ביים "שוואַרצער דאָנערשטאג", דעם 24סטן אָקטאָבער 1929. דער קלימאַקס איז געקומען דעם 29סטן אָקטאָבער 1929, "דער שוואַרצער דינסטאָג", ווען אַזויפיל ווי 16 מיליאָן שעירס זענען פאַרקויפט געוואָרן אין איין טאָג{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Wall_Street_Crash_of_1929}}. | |||
מיליאָנען מענטשן, וואָס האָבן אינוועסטירט, האָבן פאַרלוירן זייערע אָפּגעשפּאָרטע געלטער, און טייל זענען געוואָרן גרויסע בעלי־חובות. ווייל ס'איז נישט געווען ווער ס'זאָל קויפן סחורה, האָבן פאַבריקן דראַסטיש רעדוצירט פּראָדוקציע, און טויזנטער אַרבעטער זענען אפּגעזאָגט געוואָרן. די [[ארבעטסלאזיגקייט|אַרבעטסלאָזיגקייט]] ראַטע איז געשטיגן ביז נאָנט צו 25 פּראָצענט. | |||
===פאָלגן פון קראַך=== | ===פאָלגן פון קראַך=== | ||
צוליב די שווערע עקאָנאָמישע סיטואַציע, און ווייל ס'איז נישט געווען קיין רעגירונגס־פאַרזיכערונג אויף דעפּאזיטן, האָבן מענטשן אין פּאַניק געשטורעמט די בענק כּדי אַרויסצונעמען זייערע געלטער. דאס האָט געפירט צו דעם אַז טויזנטער בענק זענען צוזאַמענגעפאַלן. ביזן סוף 1933 זענען אַרום 9,000 בענק אין די פאַראייניגטע שטאַטן געווען געצוואונגען זיך צו פאַרמאכן. | |||
דערצו האָט אַ שווערע טרוקעניש באַטראָפן דאָס לאַנד, וואָס האָט נאָך ערגער געמאַכט די לאַגע פאַר פאַרמער און די אויסגעהונגערטע מאַסן. | |||
===די רעאַקציע פון דער רעגירונג=== | |||
====הערבערט הואווער'ס צוגאַנג==== | |||
פּרעזידענט [[הערבערט קלארק האווער|הערבערט הואווער]], וואָס איז ערוועלט געוואָרן קורץ פאַרן קריזיס, האָט זיך אנטזאגט צו נעמען ערנסטע שריט מצד דער רעגירונג. ער האָט זיך געהאַלטן צום קאַפּיטאַליסטישן מהלך, אַז מען זאָל לאָזן די עקאָנאָמיע זיך אַליין אויסשפּילן אויף איר נאַטירליכן אופן. ער האָט אויסגעדריקט שטאַרקן אָפּטימיזם, אַז דאָס איז בלויז אַ צייטווייליגער דורכגאַנג. נאָך צוויי יאָר אין קריזיס האָט ער יאָ אָנגעהויבן צו טון שריט, אַריינגיסנדיג געלט אין דער עקאָנאָמיע און ראַטעווענדיג די בענק, אָבער דאָס איז שוין געווען צו שפּעט. | |||
====דער "ניו דיעל" און דער סוף פונעם קריזיס==== | |||
אין יאָר 1932 איז הואווער באַזיגט געוואָרן דורך דעם דעמאָקראַט [[פרענקלין דעלאנא רוזוועלט|פרענקלין דעלאַנאָ רוזוועלט]] (FDR), וואָס האָט קאַמפּיינט מיט דעם צוזאָג פונעם "ניו דיעל" (New Deal). | |||
רוזוועלט האָט גלייך אנגעפאַנגען צו אַרבעטן, ספּעציעל אין די ערשטע הונדערט טעג. דער "ניו דיעל" איז געווען צעטיילט אין דריי שטאפלען: באַלדיגע דערלייכטערונג; עקאָנאָמישע ערהוילונג; און ענדערונגען אינעם עקאָנאָמישן וועג פאַר דער צוקונפט. | |||
רוזוועלט האָט דורכגעפירט אַ "באַנק האלידעי" פאַר עטליכע טעג, בעת וועלכער קאָנגרעס האָט אַריינגעגאָסן פריש געלט אין די בענק און אויפגעשטעלט שטרענגע רעגולאַציעס אויף דער באַנק אינדוסטריע. ער האָט געגרינדעט די FDIC (פאַרזיכערונג פאַר דעפּאזיטן) און די SEC (סטאק עקסטשעינדזש קאָמיסיע) צו רעגולירן דעם מאַרקעט. | |||
ער האָט אימפּלימענטירט סאָציאַלע הילף פּראָגראַמען, אַזוי ווי וועלפעיר, אַרבעטסלאָזיגקייט-בענעפיטן, און פּענסיע בענעפיטן פאַר עלטערע מענטשן. די פעדעראַלע רעגירונג האָט אויפגעבויט גרויסע אינפראַסטרוקטור פּראָיעקטן איבערן לאַנד צו שאַפן אַרבעט פאַר טויזנטער. רוזוועלט האָט גענצליך איבערגעמאַכט דעם קאַפּיטאַליסטישן צוגאַנג פון דער רעגירונג, דורך אַגרעסיוו רעגולירן דעם פּריוואַטן סעקטאָר. | |||
טראָץ די שווערע באַמיונגען פון רוזוועלט, זענען די פאַרבעסערונגען געווען היפּש שוואַך און זייער צוביסלעך. די ענדע פון דער דעפּרעסיע איז געקומען מיטן אויסברוך פון דער צווייטער וועלט־מלחמה, ווען די מאַסיווע פּראָדוקציע פאַר דער מלחמה האָט אַרויסגעצויגן דאָס לאַנד פונעם קריזיס. | |||
==אידישע עקאָנאָמיע אין אַמעריקע== | ==אידישע עקאָנאָמיע אין אַמעריקע== | ||