בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,363
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
ק (תנא קמא האט אריבערגעפירט בלאט רוי:רבי רפאל יום-טוב ליפמאן היילפרין צו רבי רפאל יום-טוב ליפמאן היילפרין אן לאזן א ווייטערפירונג) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|רב אין ביאליסטאק, מחבר פון "עונג יום טוב" (תקע"ו–תרל"ט)}} | |||
{{אישיות רבנית | {{אישיות רבנית | ||
| כינוי = ר' ליפּעלע | | כינוי = ר' ליפּעלע | ||
| שורה 11: | שורה 12: | ||
| קינדער = רבי חיים נפתלי הערץ היילפּערין, שרה עלקא | | קינדער = רבי חיים נפתלי הערץ היילפּערין, שרה עלקא | ||
}} | }} | ||
'''רבי רפאל יום־טוב ליפּמאַן היילפּרין''' (ה׳תקע״ו, 1816, ראָזשינאָי, ליטע – ו׳ שבט ה׳תרל״ט, 30סטן יאנואר 1879, [[ביאליסטאק|ביאַליסטאָק]], פּוילן), אויך באַקאַנט אלס '''ר׳ ליפּעלע ביאַליסטאָקער''', איז געווען אַ ליטווישער רב, וואָס האָט געדינט אין רבנות אין פאַרשידענע שטעט אין דער ליטוויש־פּוילישער געגנט. ער איז געוואָרן באַרימט אַדאַנק זיין ספר שאלות ותשובות, דער '''"עונג יום־טוב"'''. ר' ליפּעלע איז | '''רבי רפאל יום־טוב ליפּמאַן היילפּרין''' (ה׳תקע״ו, 1816, ראָזשינאָי, ליטע – ו׳ שבט ה׳תרל״ט, 30סטן יאנואר 1879, [[ביאליסטאק|ביאַליסטאָק]], פּוילן), אויך באַקאַנט אלס '''ר׳ ליפּעלע ביאַליסטאָקער''', איז געווען אַ ליטווישער רב, וואָס האָט געדינט אין רבנות אין פאַרשידענע שטעט אין דער ליטוויש־פּוילישער געגנט. ער איז געוואָרן באַרימט אַדאַנק זיין ספר שאלות ותשובות, דער '''"עונג יום־טוב"'''. ר' ליפּעלע איז געווען באַוואוסט אַלס אַ גרויסער קעמפער פאַרן אמת און צדק און אַ גרויסער קנאי. | ||
==ביאָגראַפיע== | ==ביאָגראַפיע== | ||
| שורה 33: | שורה 34: | ||
ער האָט באַשלאָסן אויסצורופן א [[חרם]] מיטן נוסח פון כלבו קעגן אויף אַלע וואָס האָבן געהאט אַ האַנט אין דער מחלוקת, אַריינגערעכנט ר' מענדל קאָצקער. דעם דאָנערשטיג ווען דער חרם איז אויסגערופן געוואָרן, האָט די גאַנצע קהילה פון מתנגדים געפאַסט, די שול איז געווען איינגעהילט אין שוואַרצן, און שוואַרצע ליכט האָבן געברענט. נאָכן בלאָזן שופר, איז דער גרויסער חרם אויסגערופן געוואָרן. דרייסיג טעג נאָכן חרם איז רבי מענדל קאָצקער פּלוצלונג נפטר געוואָרן, וואָס די מתנגדים האָבן געגלייבט איז געווען צוליב דעם חרם, כאָטש די קאָצקער חסידים לייקענען דאס{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 167–168; מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, ז' 175}}. (מעזריטש איז געווען די איינציגע שטאָט וואו מען האָט מחרים געווען דעם קאָצקער רבין, און דאָס איז געווען דער לעצטער חרם אויף חסידים{{הערה|מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, ז' 178}}.) דער קאָצקער הויף האָט זיך דערשראָקן און געשיקט פאָרשטייערס צו שליסן שלום{{הערה|שם=ביאל167}}. דער ערשטער גערער רבי, [[רבי יצחק מאיר אלטער|רבי איטשע־מאיר אַלטער]] ("חידושי הרי״ם"), און דער וואַרשעווער רב [[רבי דוב בער מייזלס|רבי בעריש מייזלס]], האָבן זיך אַריינגעמישט צו מאַכן שלום, און האָבן באַשולדיגט ר׳ ליפּעלען אין פאַרשטאַרקן די מחלוקת. צוליב דער מחלוקת האָט ר׳ ליפּעלע געמוזט פאַרלאָזן מעזריטש{{הערה|מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, זז' 178–180}}. | ער האָט באַשלאָסן אויסצורופן א [[חרם]] מיטן נוסח פון כלבו קעגן אויף אַלע וואָס האָבן געהאט אַ האַנט אין דער מחלוקת, אַריינגערעכנט ר' מענדל קאָצקער. דעם דאָנערשטיג ווען דער חרם איז אויסגערופן געוואָרן, האָט די גאַנצע קהילה פון מתנגדים געפאַסט, די שול איז געווען איינגעהילט אין שוואַרצן, און שוואַרצע ליכט האָבן געברענט. נאָכן בלאָזן שופר, איז דער גרויסער חרם אויסגערופן געוואָרן. דרייסיג טעג נאָכן חרם איז רבי מענדל קאָצקער פּלוצלונג נפטר געוואָרן, וואָס די מתנגדים האָבן געגלייבט איז געווען צוליב דעם חרם, כאָטש די קאָצקער חסידים לייקענען דאס{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 167–168; מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, ז' 175}}. (מעזריטש איז געווען די איינציגע שטאָט וואו מען האָט מחרים געווען דעם קאָצקער רבין, און דאָס איז געווען דער לעצטער חרם אויף חסידים{{הערה|מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, ז' 178}}.) דער קאָצקער הויף האָט זיך דערשראָקן און געשיקט פאָרשטייערס צו שליסן שלום{{הערה|שם=ביאל167}}. דער ערשטער גערער רבי, [[רבי יצחק מאיר אלטער|רבי איטשע־מאיר אַלטער]] ("חידושי הרי״ם"), און דער וואַרשעווער רב [[רבי דוב בער מייזלס|רבי בעריש מייזלס]], האָבן זיך אַריינגעמישט צו מאַכן שלום, און האָבן באַשולדיגט ר׳ ליפּעלען אין פאַרשטאַרקן די מחלוקת. צוליב דער מחלוקת האָט ר׳ ליפּעלע געמוזט פאַרלאָזן מעזריטש{{הערה|מאיר עדלבוים, די יידן-שטאט מעזריטש: פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה, זז' 178–180}}. | ||
'''ביאַליסטאָק''': אין יאָר תרי״ט איז ער אויפגענומען געוואָרן מיט גרויס כבוד אלס רב אין ביאַליסטאָק, וועלכע איז געווען ניין יאָר אָן אַ רב. ביאַליסטאָק איז דעמאָלט געווען אַ רייכע פאַבריק־שטאָט מיט אַן אַנטוויקלטן האַנדל. ער איז | '''ביאַליסטאָק''': אין יאָר תרי״ט איז ער אויפגענומען געוואָרן מיט גרויס כבוד אלס רב אין ביאַליסטאָק, וועלכע איז געווען ניין יאָר אָן אַ רב. ביאַליסטאָק איז דעמאָלט געווען אַ רייכע פאַבריק־שטאָט מיט אַן אַנטוויקלטן האַנדל. ער איז געווען זייער באליבט ביי זיין קהילה, מען האָט אים דאָרט גערופן "ר׳ ליפּעלע". קיין זאַך איז נישט געטון געוואָרן אָן אים, און אַלע האָבן זיך געבויגן פאַר זיין אויטאָריטעט. מען האָט אים אָפּגעשאַצט פאַר זיין שאַרפן קאָפּ צו אַנאַליזירן פאַרוויקלטע ענינים און פאַר זיין גרויסער מאָראַלישער קראַפט. ער האָט געדינט דאָרט 20 יאָר ביז זיין פּטירה{{הערה|שם=ביאל168|פּנקס ביאַליסטאָק, 168}}. | ||
אין ביאַליסטאָק האָט ער געפונען מער מעגליכקייט אויפצוקלייבן די נויטיגע 300 רובל צו באַפרייען אָרעמע יונגע־לייט פון סאָלדאַטן־דינסט לויט דעם דעמאָלטיגן נייעם רוסישן געזעץ. ער האָט געקעמפט קעגן די "סבאָרשטשיקעס" (שטייער-זאמלערס), וואָס האָבן געלויערט אויף אָרעמע יונגע־לייט צו דערפילן די צאָל סאָלדאַטן פון די רייכע קינדער{{הערה|שם=ביאל168}}. | אין ביאַליסטאָק האָט ער געפונען מער מעגליכקייט אויפצוקלייבן די נויטיגע 300 רובל צו באַפרייען אָרעמע יונגע־לייט פון סאָלדאַטן־דינסט לויט דעם דעמאָלטיגן נייעם רוסישן געזעץ. ער האָט געקעמפט קעגן די "סבאָרשטשיקעס" (שטייער-זאמלערס), וואָס האָבן געלויערט אויף אָרעמע יונגע־לייט צו דערפילן די צאָל סאָלדאַטן פון די רייכע קינדער{{הערה|שם=ביאל168}}. | ||
אין יאָר תרל״ה האָבן די סבאָרשטשיקעס אים געמסרט פאַר דער מלוכה, אַז ער איז אַ פאַררעטער וואָס באַאיינפלוסט די אידישע יוגנט זיך אָפּצומיידן פון סאָלדאַטן־דינסט. אַן אויספאָרשונגס־קאָמיסיע, בראש פון דעם גראָדנער גובערנאַטאָר, איז אַראָפּגעקומען קיין ביאַליסטאָק, און ר' ליפּעלע איז אַרעסטירט | אין יאָר תרל״ה האָבן די סבאָרשטשיקעס אים געמסרט פאַר דער מלוכה, אַז ער איז אַ פאַררעטער וואָס באַאיינפלוסט די אידישע יוגנט זיך אָפּצומיידן פון סאָלדאַטן־דינסט. אַן אויספאָרשונגס־קאָמיסיע, בראש פון דעם גראָדנער גובערנאַטאָר, איז אַראָפּגעקומען קיין ביאַליסטאָק, און ר' ליפּעלע איז אַרעסטירט געוואָרן און געשיקט געוואָרן קיין גראָדנע. אַלע זיינע כתבים זענען פאַרחתמעט געוואָרן, און ער האָט געזאָלט איינגעזעצט ווערן אין גראָדנער תּפיסה. דורך גרויס השתדלות (הויפּטזעכליך פון דאָדיע זאַבלודאָווסקי) האָט ער באַקומען הויז־אַרעסט אין גראָדנע, און נאָך אַ האַלב יאָר איז ער אינגאַנצן באַפרייט געוואָרן אומשולדיג דורך השתדלות אין [[פעטערבורג|פּעטערבורג]]{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 168–169, 238}}. | ||
אין זיין צייט האָט ער איינגעשטעלט אַ גרויסע כּשרע קיך אויפן [[וואקזאל|וואָקזאַל]] צו געבן עסן פאַר די אידישע סאָלדאַטן וואָס זענען דורכגעפאָרן אויפן וועג קיין [[בריסק]], בעת דעם רוסיש־טערקישן קריג. ער איז געווען אַ גרויסער קעגנער פון [[השכלה|השכּלה]]. ווען די ערשטע בעלי־בתישע אידישע קינדער האָבן אָנגעהויבן צו לערנען אין דער רעגירונג־רעאַל־שולע, האָט ער קעגן דעם געדרשנט אין שול, און | אין זיין צייט האָט ער איינגעשטעלט אַ גרויסע כּשרע קיך אויפן [[וואקזאל|וואָקזאַל]] צו געבן עסן פאַר די אידישע סאָלדאַטן וואָס זענען דורכגעפאָרן אויפן וועג קיין [[בריסק]], בעת דעם רוסיש־טערקישן קריג. ער איז געווען אַ גרויסער קעגנער פון [[השכלה|השכּלה]]. ווען די ערשטע בעלי־בתישע אידישע קינדער האָבן אָנגעהויבן צו לערנען אין דער רעגירונג־רעאַל־שולע, האָט ער קעגן דעם געדרשנט אין שול, און געוויינט, אַז ער זעט דערין אַן אָנהייב פון אַסימילאַציע און שמד. ער איז אויך שטאַרק אַרויסגעטראָטן קעגן דער גרינדונג פון דער כאָר־שול. (ווען ער האָט געפרעגט לייבל גרונטשעס (לעאָן זאַבלודאָווסקי), איינער פון די גרינדער פון דער כאָר־שול, צו וואָס מען דאַרף אַזאַ שול, האָט יענער געענטפערט, אַז אַזוי ווי מיט עסן — אַזוי איז מיט דאַוונען: פאַר אינטעליגענטן וואָס האָבן פאַרלוירן דעם אַפּעטיט צום דאַוונען "אין רויען צושטאַנד", מוז מען "צופּראַווען" דאָס דאַוונען עס זאָל זיין אָנגענעמער{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 229}}.) פון דער אַנדערער זייט, איז ער געווען דער ערשטער רב אין ביאַליסטאָק וואָס האָט מסדר קידושין געווען אין בית־מדרש אויף דער בימה{{הערה|שם=ביאל169|פּנקס ביאַליסטאָק, 169}}. | ||
ער האָט נישט מסכים געווען צו אַ נייער תּקנה פון אַ "קאָמיטעט" צו צענטראַליזירן צדקה, טענהנדיג אַז צדקה ביי אידן האָט צוויי צוועקן: פאַרן מקבל, ער זאָל נישט הונגערן, און פאַרן נותן, צו אַנטוויקלען אין אים די מדה פון רחמנות, וואָס קען נאָר דערגרייכט ווערן דורך דירעקטע הילף, נישט דורך אַ קאָמיטעט. דער ערשטער "קאָמיטעט" האָט עקזיסטירט נאָר פיר יאָר, מעגליך צוליב זיין התנגדות{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 322–323}}. | ער האָט נישט מסכים געווען צו אַ נייער תּקנה פון אַ "קאָמיטעט" צו צענטראַליזירן צדקה, טענהנדיג אַז צדקה ביי אידן האָט צוויי צוועקן: פאַרן מקבל, ער זאָל נישט הונגערן, און פאַרן נותן, צו אַנטוויקלען אין אים די מדה פון רחמנות, וואָס קען נאָר דערגרייכט ווערן דורך דירעקטע הילף, נישט דורך אַ קאָמיטעט. דער ערשטער "קאָמיטעט" האָט עקזיסטירט נאָר פיר יאָר, מעגליך צוליב זיין התנגדות{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 322–323}}. | ||
ר' רפאל יום־טוב ליפּמאַן האָט אָנגעוויזן | ר' רפאל יום־טוב ליפּמאַן האָט אָנגעוויזן זיין שטאַרקע מיינונג אין פאַרשידענע הלכישע און השקפה־ענינים, ווי אין זיין שאַרפער התנגדות צו די צוויי קאנטראווערסיאלע ספרים "סדרי טהרות" פון [[רבי גרשון חנוך העניך ליינער פון ראדזין]], וואָס איז געשריבן געוואָרן אין דער פאָרעם פון אַ גמרא, און "דקדוקי סופרים" פון רבי רפאל נתן נטע ראַבינאָוויץ. די ווילנער רבנים רבי בצלאל הכהן און רבי יוסף ב"ר רפאל האָבן אים געשריבן צו באַקומען זיין מיינונג וועגן די ספרים און אויך וועגן "[[קארפו אתרוגים]]", וואס זענען געווען א פּאלעמיק צוליב הויכע פרייזן און חשש פון כלאים{{הערה|ראו על כך, מכתבם של רבי יוסף ב"ר רפאל ורבי בצלאל הכהן מווילנה, בתוך: {{היברובוקס|ראובן דוב דסלר (עורך)|שנות דור ודור|50836|page=63|ח"א, ירושלים תש"ס, פרק ה', עמ' מט–נג}}.}}. | ||
===פּטירה און קבורה=== | ===פּטירה און קבורה=== | ||
| שורה 72: | שורה 73: | ||
*'''דין־תורה וועגן אַ ליילעך''': צוויי ווייבער האָבן זיך געקריגט וועגן אַ ליילעך וואָס איז אַריינגעפאַלן אין טייך. ר׳ ליפּעלע האָט זיי געהייסן לאָזן ביי אים דעם ליילעך איבערנאַכט אויסצוטריקענען. דערווייל האָט ער אויך איינגענעצט זיין אייגענעם ליילעך און אויסגעטריקנט. צומאָרגן האָט ער זיי געוויזן זיין ליילעך. איינע האָט זיך געהאַלטן ביי אירס אַז דאָס איז אירס, אָבער די אַנדערע האָט מודה געווען אַז זי האָט געהאַט אַ טעות און דער ליילעך איז נישט אירער. דעמאָלט האָט ער געבראַכט דעם אמתן ליילעך, וועלכער איז באַלד דערקענט געוואָרן דורך דער צווייטער ווי אירער, און ער האָט איר עס אָפּגעגעבן, זאָגנדיג דער ערשטער פרוי: "איצט דאַרפט איר האָבן מיט מיר אַ דין־תורה, ווייל דער ליילעך איז מיינער"{{הערה|שם=ביאל170}}. | *'''דין־תורה וועגן אַ ליילעך''': צוויי ווייבער האָבן זיך געקריגט וועגן אַ ליילעך וואָס איז אַריינגעפאַלן אין טייך. ר׳ ליפּעלע האָט זיי געהייסן לאָזן ביי אים דעם ליילעך איבערנאַכט אויסצוטריקענען. דערווייל האָט ער אויך איינגענעצט זיין אייגענעם ליילעך און אויסגעטריקנט. צומאָרגן האָט ער זיי געוויזן זיין ליילעך. איינע האָט זיך געהאַלטן ביי אירס אַז דאָס איז אירס, אָבער די אַנדערע האָט מודה געווען אַז זי האָט געהאַט אַ טעות און דער ליילעך איז נישט אירער. דעמאָלט האָט ער געבראַכט דעם אמתן ליילעך, וועלכער איז באַלד דערקענט געוואָרן דורך דער צווייטער ווי אירער, און ער האָט איר עס אָפּגעגעבן, זאָגנדיג דער ערשטער פרוי: "איצט דאַרפט איר האָבן מיט מיר אַ דין־תורה, ווייל דער ליילעך איז מיינער"{{הערה|שם=ביאל170}}. | ||
*'''די מחלוקת וועגן די גענז''': אין ביאליסטאק איז דער עלטסטער דיין רבי לייב כּהן, געווען א גרויסער מחמיר און האט געהאט מחלוקתן מיט ר' ליפּעלען וועגן שאלות, וואס ער האט נישט מסכים געווען מיט זיינע היתרים. עד כדי כך איז געגאנגען די שנאה פון ר' לייב מיט א טייל שטאָט לומדים וועלכע האבן געהאלטן מיט אים, אז מען האָט חושד געווען, אַז זיין צד האָט געהאַט אַ האַנט אין דער מסירה אויף רבי ליפּעלען, און פיל האָבן געגלייבט, אַז דער פּלוצלינגער טויט פון רבי לייב כּהן'ס זון, וואָס איז געשטאָרבן נאָך דער מסירה, איז געווען אַ שטראָף פאַר דעם{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 185–186}}. | *'''די מחלוקת וועגן די גענז''': אין ביאליסטאק איז דער עלטסטער דיין רבי לייב כּהן, געווען א גרויסער מחמיר און האט געהאט מחלוקתן מיט ר' ליפּעלען וועגן שאלות, וואס ער האט נישט מסכים געווען מיט זיינע היתרים. עד כדי כך איז געגאנגען די שנאה פון ר' לייב מיט א טייל שטאָט לומדים וועלכע האבן געהאלטן מיט אים, אז מען האָט חושד געווען, אַז זיין צד האָט געהאַט אַ האַנט אין דער מסירה אויף רבי ליפּעלען, און פיל האָבן געגלייבט, אַז דער פּלוצלינגער טויט פון רבי לייב כּהן'ס זון, וואָס איז געשטאָרבן נאָך דער מסירה, איז געווען אַ שטראָף פאַר דעם{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 185–186}}. | ||
*'''ד"ר שמערל | *'''ד"ר שמערל היילפּערן''': ד"ר שמערל היילפּערן איז געווען א געשמדטער איד, וואס איז אָבער געווען א נאָענטער פריינד פון רבי ליפּעלען, און זיין דאָקטאָר. אמאל האט ער געטראפן א מיידל וואס איז געגאנגען צום רב מיט א שאלה, און ער האט איר געגעבן א כשר'ע פּסק. ווען די מיידל איז אהיים געקומען, האט זי איבערגעגעבן דעם פּסק, אָבער זי האט זיך געוואונדערט פארוואס דער רב גייט קורץ געקליידט, כאָטש ער טראָגט אויפן קאָפּ א שטריימל. דער בעל הבית האט פארשטאנען אז עפּעס איז נישט גלאַט, און איז אליין געגאנגען צום רב, וואס האט געזאגט אז דאס איז שמערל'ס אַרבעט, כאָטש די שאלה איז באמת כשר{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 244}}. | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
| שורה 82: | שורה 83: | ||
[[קאַטעגאָריע:ליטווישע רבנים]] | [[קאַטעגאָריע:ליטווישע רבנים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[he:רבי יום טוב ליפמן הלפרין (ביאליסטוק)]] | [[he:רבי יום טוב ליפמן הלפרין (ביאליסטוק)]] | ||