בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "כדרלעומר"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|קעניג פון עילם דערמאנט אין בראשית פרק יד}} | {{דעסקריפציע|קעניג פון עילם דערמאנט אין בראשית פרק יד}} | ||
[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg | [[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|קליין|לינקס|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון אנטאניא טעמפעסטא, יאר 1613]] | ||
'''כְּדָרְלָעֹמֶר''' (אין תרגום השבעים: Χοδολλογομόρ "כוֹדוֹלוֹגוֹמוֹר") איז געווען א מלך פון [[עילם]], וועלכער ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד}} אלס טייל פון א קאָאַליציע פון פיר קעניגן, וועלכע האָבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן [[אויפשטאנד]] פון פינף כנענ'ישע קעניגן פון [[כיכר הירדן]] וועלכע האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעמר אין די צייטן פון [[אברהם אבינו]]. | '''כְּדָרְלָעֹמֶר''' (אין תרגום השבעים: Χοδολλογομόρ "כוֹדוֹלוֹגוֹמוֹר") איז געווען א מלך פון [[עילם]], וועלכער ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד}} אלס טייל פון א קאָאַליציע פון פיר קעניגן, וועלכע האָבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן [[אויפשטאנד]] פון פינף כנענ'ישע קעניגן פון [[כיכר הירדן]] וועלכע האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעמר אין די צייטן פון [[אברהם אבינו]]. | ||
== געשיכטע אין דער תורה == | == געשיכטע אין דער תורה == | ||
די געשיכטע פון כדרלעומר געפינט זיך אין {{תנ"ך|בראשית|יד}}. די פינף [[שטאָט-שטאַט]] מלכים פון כיכר הירדן, ברע מלך סדום, ברשע מלך עמורה, שנאב מלך אדמה, שמאבר מלך צבוים, האָבן געדינט כדרלעומר'ן פאַר צוועלף יאָר, און אין דעם דרייצנטן יאָר האָבן זיי רעבעלירט. אין דעם פערצנטן יאָר, איז כדרלעומר געפארן זיי אונטערדריקן, בשעת ער נעמט מיט זיך נאך דריי מלכים, [[אריוך]] מלך אלסר, [[אמרפל]] מלך שנער, און [[תדעל]] מלך גוים. אונטערוועגנס האט די קאאליצע איינגענומען און באזיגט א צאל פעלקער, די רפאים, זוזים, אימים, און | די געשיכטע פון כדרלעומר געפינט זיך אין {{תנ"ך|בראשית|יד}}. די פינף [[שטאָט-שטאַט]] מלכים פון כיכר הירדן, ברע מלך סדום, ברשע מלך עמורה, שנאב מלך אדמה, שמאבר מלך צבוים, האָבן געדינט כדרלעומר'ן פאַר צוועלף יאָר, און אין דעם דרייצנטן יאָר האָבן זיי רעבעלירט. אין דעם פערצנטן יאָר, איז כדרלעומר געפארן זיי אונטערדריקן, בשעת ער נעמט מיט זיך נאך דריי מלכים, [[אריוך]] מלך אלסר, [[אמרפל]] מלך שנער, און [[תדעל]] מלך גוים. אונטערוועגנס האט די קאאליצע איינגענומען און באזיגט א צאל פעלקער, די רפאים, זוזים, אימים, חורים און אמוריים, ווי אויך דאס גאנצע פעלד פון די [[עמלק]]ים. | ||
די קאאליציע פון פיר קעניגן האט זיך אנגעטראפן אין די ווידערשפעניגע אין עמק השידים, און זיי באזיגט אין קריג. כדרלעומר מיט זיינע לייט האבן בארויבט די שטעט, אריינגערעכנט [[לוט]] און זיין פארמעגן. | די קאאליציע פון פיר קעניגן האט זיך אנגעטראפן אין די ווידערשפעניגע אין עמק השידים, און זיי באזיגט אין קריג. כדרלעומר מיט זיינע לייט האבן בארויבט די שטעט, אריינגערעכנט [[לוט]] און זיין פארמעגן. | ||
ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז געקומען מיט זיינע קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט | ווען [[אברהם|אברם]] האט זיך דערוואוסט דערפון איז ער געקומען מיט זיינע קנעכט ראטעווען זיין פלימעניק, ער האט באזיגט כדרלעומר און די מלכים ביי חובה וואס איז צולינקס פון [[דמשק]], און ער האט באפרייט לוט און צוגענומען די רויב. | ||
פון די פסוקים שיינט אז כדרלעומר האט געפירט די מלחמה{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ד}}: שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה שָׁנָה עָבְדוּ אֶת כְּדָרְלָעֹמֶר וגו', {{תנ"ך|בראשית|א|ד|אן=פרק}}: וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וגו'}}, און אין פסוק ט' ווערט כדרלעומר אויסגערעכנט דער ערשטער פון אלע פיר קעניגן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ט}}: אֵת כְּדָרְלָעֹמֶר מֶלֶךְ עֵילָם וְתִדְעָל מֶלֶךְ גּוֹיִם וְאַמְרָפֶל מֶלֶךְ שִׁנְעָר וְאַרְיוֹךְ מֶלֶךְ אֶלָּסָר וגו'.}}. דעריבער האלטן טייל אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער פון צווישן די פיר{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}.}}{{הערה|[[#פייפר|פייפר]], כדרלעומר.}}. | פון די פסוקים שיינט אז כדרלעומר האט געפירט די מלחמה{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ד}}: שְׁתֵּים עֶשְׂרֵה שָׁנָה עָבְדוּ אֶת כְּדָרְלָעֹמֶר וגו', {{תנ"ך|בראשית|א|ד|אן=פרק}}: וּבְאַרְבַּע עֶשְׂרֵה שָׁנָה בָּא כְדָרְלָעֹמֶר וְהַמְּלָכִים אֲשֶׁר אִתּוֹ וגו'}}, און אין פסוק ט' ווערט כדרלעומר אויסגערעכנט דער ערשטער פון אלע פיר קעניגן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|א|ט}}: אֵת כְּדָרְלָעֹמֶר מֶלֶךְ עֵילָם וְתִדְעָל מֶלֶךְ גּוֹיִם וְאַמְרָפֶל מֶלֶךְ שִׁנְעָר וְאַרְיוֹךְ מֶלֶךְ אֶלָּסָר וגו'.}}. דעריבער האלטן טייל אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער פון צווישן די פיר{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}.}}{{הערה|[[#פייפר|פייפר]], כדרלעומר.}}. | ||
פון דער אנדערע זייט ווערט אמרפל אויסגערעכנט דער ערשטער אנהייבן קאפיטל, און עס איז משמע אז ער איז געווען חשוב'סטער, ווי רש"י און אנדערע זאגן טאקע{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ה|מפרש=גור אריה}}}}{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=ספורנו}}}}. טייל ערקלערן אז וויבאלד די קעניגן האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעומר, האט ער זיך אריינגעלייגט מער אינעם קאמפיין ווי די אנדערע{{הערה|רש"י אין דפוס אלקבץ, געברענגט אין '''רש"י השלם – אריאל''' א, מכון אריאל: ירושלים, תשמ"ו, 143982}}. טייל זאגן אז כדרלעומר איז טאקע געווען דער פירער, אבער אמרפל איז געווען דער עלטסטער{{הערה|פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א}}. אנדערע זאגן אז אמרפל איז געווען דער חשוב'סטער אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד, אָבער מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפּיץ{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=העמק דבר}}.}}. | |||
==אויסלייג פונעם נאמען "כדרלעומר"== | |||
=="כדרלעומר" | |||
לויט דער גמרא{{הערה|{{בבלי|חולין|סה|א}}}} ווערט דער נאמען געשריבן "כדר לעומר" מיט צוויי ווערטער אבער אויף דער זעלבע שורה, אבער לויט אונזער [[מסורה (טעקסט)|מסורה]] ווערט עס געשריבן אין איין ווארט{{הערה|זעט {{היברובוקס||מנחת שי|14036|בראשית יד א|page=10}}.}}. אזוי אויך אויב עס איז נוגע צו שרייבן דעם נאמען אין א גט, שרייבט מען "כדרלעומר"{{הערה|{{היברובוקס||בית שמואל|9728|שמות אנשים, אות כ'|page=69}}.}}. | לויט דער גמרא{{הערה|{{בבלי|חולין|סה|א}}}} ווערט דער נאמען געשריבן "כדר לעומר" מיט צוויי ווערטער אבער אויף דער זעלבע שורה, אבער לויט אונזער [[מסורה (טעקסט)|מסורה]] ווערט עס געשריבן אין איין ווארט{{הערה|זעט {{היברובוקס||מנחת שי|14036|בראשית יד א|page=10}}.}}. אזוי אויך אויב עס איז נוגע צו שרייבן דעם נאמען אין א גט, שרייבט מען "כדרלעומר"{{הערה|{{היברובוקס||בית שמואל|9728|שמות אנשים, אות כ'|page=69}}.}}. | ||
| שורה 20: | שורה 19: | ||
קיילשריפט אויפשריפטן וועלכע מ'פלעגט מיינען אז זיי אנטהאלטן דעם נאמען ווערן היינט דערשיפרירט אנדערש{{הערה|כיוון=שמאל|{{אנצ יהודית|4283|Chedorlaomer|Morris Jastrow, Jr., Robert W. Rogers}}.}}. איין אזא ביישפיל זענען די אזוי-גערופענע "כדרלעומר טאבלעטן" אין וועלכע ט. פינטשעס האט אין יאר 1897 געפונען די נעמען "קודור-לאגאמאר", "טודכאַליאַ" (א נאמען פאראלעל צו [[תדעל]]), און "ערי-אַקו" (פאראלעל צו [[אריוך]]){{הערה|שם=רוזניק}}. סימבאלן אין קיילשריפט קענען געליינט ווערן אין עטליכע וועגן, און היינט איז אנגענומען אז וואס פינטשעס האט געליינט אלס "קודור-לאגאמאר" איז באמת קוטיר-נאַכונטע {{רוימישע נומערן|2}} {{משמאל לימין|(Kutir‑Naḫḫunte)}}, וואס ווערט דערמאנט אינעם טאבלעט אלס איינער פון דריי קעניגן וואס האבן פארשוועכט די בבלישע אפגעטער און געשטראפט געווארן דערויף{{הערה|חיים תדמור, '''אנציקלופדיה מקראית''' ח, תשמ"ב, עמ' 434-435, "תדעל".}}. | קיילשריפט אויפשריפטן וועלכע מ'פלעגט מיינען אז זיי אנטהאלטן דעם נאמען ווערן היינט דערשיפרירט אנדערש{{הערה|כיוון=שמאל|{{אנצ יהודית|4283|Chedorlaomer|Morris Jastrow, Jr., Robert W. Rogers}}.}}. איין אזא ביישפיל זענען די אזוי-גערופענע "כדרלעומר טאבלעטן" אין וועלכע ט. פינטשעס האט אין יאר 1897 געפונען די נעמען "קודור-לאגאמאר", "טודכאַליאַ" (א נאמען פאראלעל צו [[תדעל]]), און "ערי-אַקו" (פאראלעל צו [[אריוך]]){{הערה|שם=רוזניק}}. סימבאלן אין קיילשריפט קענען געליינט ווערן אין עטליכע וועגן, און היינט איז אנגענומען אז וואס פינטשעס האט געליינט אלס "קודור-לאגאמאר" איז באמת קוטיר-נאַכונטע {{רוימישע נומערן|2}} {{משמאל לימין|(Kutir‑Naḫḫunte)}}, וואס ווערט דערמאנט אינעם טאבלעט אלס איינער פון דריי קעניגן וואס האבן פארשוועכט די בבלישע אפגעטער און געשטראפט געווארן דערויף{{הערה|חיים תדמור, '''אנציקלופדיה מקראית''' ח, תשמ"ב, עמ' 434-435, "תדעל".}}. | ||
פארהאן פארשער וואס אידענטיפיצירן כדרלעומר מיט קוטיר-נאַכונטע {{רוימישע נומערן|1}}{{הערה|[[#ארצי|ארצי]] 1993; [[#פייפר|פייפר]] כדרלעמר.}}{{הערה|שם=רוזניק}}, אן עילמשער קעניג וואס האט אנגעגריפן און באזיגט כאַמוראַבי'ס זון און נאכפאלגער שאַמשו-אילונאַ. אנדערע אידעטיפיצירן כדרלעומר מיט כדור-מאבוק (Kudur-Mabuk) אן עילמישער מיליטער-מאן וואס האט איינגענומען לאַרסאַ און געקרוינט אלס קעניג זיין זון [[וארד-סין]] (וועלכער ווערט אידענטיפיצירט מיט [[אריוך]]). פארהאן ראיות אז די הערשאפט פון לאַרסאַ האט זיך געצויגן ביז סיריע און ארץ ישראל{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי דוד צבי הופמאן|פירושי הרב דוד צבי הופמן|14523|באנד=א (בראשית א)|מקום הוצאה=בני ברק|שנת הוצאה=תשכ"ט}}.}}{{הערה|שם=רוזניק}}{{הערה|כיוון=שמאל|[http://www.sacred-texts.com/ane/mba/mba17.htm | פארהאן פארשער וואס אידענטיפיצירן כדרלעומר מיט קוטיר-נאַכונטע {{רוימישע נומערן|1}}{{הערה|[[#ארצי|ארצי]] 1993; [[#פייפר|פייפר]] כדרלעמר.}}{{הערה|שם=רוזניק}}, אן עילמשער קעניג וואס האט אנגעגריפן און באזיגט כאַמוראַבי'ס זון און נאכפאלגער שאַמשו-אילונאַ. אנדערע אידעטיפיצירן כדרלעומר מיט כדור-מאבוק (Kudur-Mabuk) אן עילמישער מיליטער-מאן וואס האט איינגענומען לאַרסאַ און געקרוינט אלס קעניג זיין זון [[וארד-סין]] (וועלכער ווערט אידענטיפיצירט מיט [[אריוך]]). פארהאן ראיות אז די הערשאפט פון לאַרסאַ האט זיך געצויגן ביז סיריע און ארץ ישראל{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי דוד צבי הופמאן|פירושי הרב דוד צבי הופמן|14523|באנד=א (בראשית א)|מקום הוצאה=בני ברק|שנת הוצאה=תשכ"ט}}.}}{{הערה|שם=רוזניק}}{{הערה|כיוון=שמאל|[http://www.sacred-texts.com/ane/mba/mba17.htm ''Myths of Babylonia and Assyria - The Golden Age of Babylonia''].}}. | ||
[[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט | [[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט כדרלעומר, זענען געווען [[אשור]]ישער גענערעלער{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}.}}. ענליך שרייבט דער אברבנאל אז "די אלע האבן געקעניגט אין געגנטער פון אשור"{{הערה|אברבנאל, בראשית יד, א.}}. רב סעדיה גאון שרייבט אז כדרלעומר איז געווען דער קעניג פון כוזיסטאן {{העב|ח'וזסתאן}}, א געגנט דרום-מזרח פון דער היינטיגער איראן{{הערה|{{על התורה|רב סעדיה גאון|תפסיר לבראשית פרק יד פסוק א|R._Saadia_Gaon_Tafsir_Arabic/Bereshit/14.1#m7e0n6}}}} | ||
== אין מדרש == | == אין מדרש == | ||
אין [[מדרש רבה]] שטייט אז די פיר מלכים זענען מרמז קעגן די פיר גרויסע | אין [[מדרש רבה]] שטייט אז די פיר מלכים זענען מרמז קעגן די פיר גרויסע אימפּעריעס וואס וועלן אויפשטיין אויף דער וועלט, און אידענטיפיצירט כדרלעומר (עילם) מיט [[מדי|מָדַי]]{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|מב|ד}}.}}. דער רמב"ן ברענגט דעם מדרש אנדערש, און לויט אים איז כדרלעומר מרמז אויף [[אוראלט גריכנלאנד|יָוָן]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=רמב"ן}}.}}. | ||
== ביבליאגראפיע == | == ביבליאגראפיע == | ||