אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חיים משה שטויבער"
ק (אידיש (diffedit)) |
ק (←פריע יאָרן און חורבן: הגהה) |
||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
חיים משה איז געבוירן אין [[קארלסבורג]] (Alba Iulia) אום [[כ"א כסליו]] תש"ב, צו זיין פאטער רבי יחזקאל מנחם שטויבער, א [[שוחט|שו"ב]] אין קארלסבורג, און שפעטער אין [[אראד]], [[צפת]], און [[אנטווערפן]], און זיין מוטער לאה (בינער). לאה'ס טאטע חיים משה, איז געווען א דיין און איר מאמע איז געווען מושקט (בוים), וועלכע ער האט געשילדערט אלס אַן אויסערגעווענליכע פרוי מיט אַ באַרימטער משפּחה{{הערה|שם=אינטער1|אינטערוויו, ערשטער טייל.}}. | חיים משה איז געבוירן אין [[קארלסבורג]] (Alba Iulia) אום [[כ"א כסליו]] תש"ב, צו זיין פאטער רבי יחזקאל מנחם שטויבער, א [[שוחט|שו"ב]] אין קארלסבורג, און שפעטער אין [[אראד]], [[צפת]], און [[אנטווערפן]], און זיין מוטער לאה (בינער). לאה'ס טאטע חיים משה, איז געווען א דיין און איר מאמע איז געווען מושקט (בוים), וועלכע ער האט געשילדערט אלס אַן אויסערגעווענליכע פרוי מיט אַ באַרימטער משפּחה{{הערה|שם=אינטער1|אינטערוויו, ערשטער טייל.}}. | ||
בעת דער צווייטער וועלט מלחמה, ווען ר' חיים משה איז געווען א קליין קינד, איז זיין פאמיליע געווען אין דעם טייל פון רומעניע וואו די לאָקאַלע רעגירונגען האבן נישט קאאפּערירט מיט די דייטשן צו דעפּאָרטירן די אידן. זיי האבן זיך באהאלטן אין די וועלדער צוזאַמען מיט פּאַרטיזאַנער. זיין פאָטער, וועלכער איז געווען אַ שוחט, האָט אַמאָל אָפּגעזאָגט אַ בעסערע אַרבעט אין דער שטאָט | בעת דער צווייטער וועלט מלחמה, ווען ר' חיים משה איז געווען א קליין קינד, איז זיין פאמיליע געווען אין דעם טייל פון רומעניע וואו די לאָקאַלע רעגירונגען האבן נישט קאאפּערירט מיט די דייטשן צו דעפּאָרטירן די אידן. זיי האבן זיך באהאלטן אין די וועלדער צוזאַמען מיט פּאַרטיזאַנער. זיין פאָטער, וועלכער איז געווען אַ שוחט, האָט אַמאָל אָפּגעזאָגט אַ בעסערע אַרבעט אין דער שטאָט מיהאיפאלווא, ווייל ער האָט נישט געוואלט איבערלאזן זיינע שוויגער-עלטערן. די גאַנצע באַפעלקערונג פון יענער שטאָט איז שפּעטער דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ. די משפּחה האָט איבערגעלעבט אין זייער ראַיאָן, וואָס חיים משה האָט אָנגערופן "דער נאַקן פונעם וואַלד", וואו "די קויל איז נישט אָנגעקומען"{{הערה|שם=אינטער1}}. | ||
אין 1943, ווען די סיטואַציע האָט זיך אָנגעהויבן פאַרערגערן, איז די משפּחה געפאָרן מיט אַ באַהאַלטענעם צוג צו אַראַד, רומעניע, וואו זיין פאָטער האָט באַקומען אַ אַרבעט אַלס שוחט. זיי זענען געווען פאַרשטעלט ווי פּויערן צו פאַרמיידן דעטעקציע. פון זיין אוממיטלבארער משפחה, זענען זיין פאטער, מוטער, און עלטערע געשוויסטער ניצול געווארן, בשעת א קליינע שוועסטערל איז ליידער אוועק. ער האט דערמאנט אז די פאמיליע האט בלויע אויגן און בלאנדע האר, וואס האט זיי געגעבן די מעגליכקייט צו זיך פארשטעלן אלס נישט-אידן בעת דער קריג{{הערה|שם=אינטער1}}. | אין 1943, ווען די סיטואַציע האָט זיך אָנגעהויבן פאַרערגערן, איז די משפּחה געפאָרן מיט אַ באַהאַלטענעם צוג צו אַראַד, רומעניע, וואו זיין פאָטער האָט באַקומען אַ אַרבעט אַלס שוחט. זיי זענען געווען פאַרשטעלט ווי פּויערן צו פאַרמיידן דעטעקציע. פון זיין אוממיטלבארער משפחה, זענען זיין פאטער, מוטער, און עלטערע געשוויסטער ניצול געווארן, בשעת א קליינע שוועסטערל איז ליידער אוועק. ער האט דערמאנט אז די פאמיליע האט בלויע אויגן און בלאנדע האר, וואס האט זיי געגעבן די מעגליכקייט צו זיך פארשטעלן אלס נישט-אידן בעת דער קריג{{הערה|שם=אינטער1}}. | ||
<!-- חיים משה'ס זיידע און באבע פון פאָטערס זייט, הערמאַן און אסתר (פרידמאַן) שטויבער, וואָס האָבן געוואוינט אין טאשנאַד, זענען דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ און זענען דאָרט אומגעקומען. בלויז פינף פון זייערע אַכט קינדער האָבן איבערגעלעבט. חיים משה'ס פעטער, משה שטויבער, איז געשיקט געוואָרן אין אַ אַרבעטס־לאַגער און שפּעטער אין סיביר דורך די רוסן. זיין טאַטעס שוועסטער, הענו, האָט חתונה געהאַט מיט יעל גלאָק אין בעלגיע. הענו'ס מאַן האָט באַהאַלטן זייער קינד ביי גויים, אָבער זיין פרוי איז אומגעקומען אין אַ אַרבעטס־לאַגער אין אוישוויץ. ער האָט שפּעטער חתונה געהאַט מיט הענו. --> | <!-- חיים משה'ס זיידע און באבע פון פאָטערס זייט, הערמאַן און אסתר (פרידמאַן) שטויבער, וואָס האָבן געוואוינט אין טאשנאַד, זענען דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ און זענען דאָרט אומגעקומען. בלויז פינף פון זייערע אַכט קינדער האָבן איבערגעלעבט. חיים משה'ס פעטער, משה שטויבער, איז געשיקט געוואָרן אין אַ אַרבעטס־לאַגער און שפּעטער אין סיביר דורך די רוסן. זיין טאַטעס שוועסטער, הענו, האָט חתונה געהאַט מיט יעל גלאָק אין בעלגיע. הענו'ס מאַן האָט באַהאַלטן זייער קינד ביי גויים, אָבער זיין פרוי איז אומגעקומען אין אַ אַרבעטס־לאַגער אין אוישוויץ. ער האָט שפּעטער חתונה געהאַט מיט הענו. --> | ||
===נאָכן קריג=== | ===נאָכן קריג=== | ||
די משפּחה איז געבליבן אין אַראַד ביז 1950. דאָרט האָט חיים משה געלערנט אין אַ חדר. אין אַראַד האָט זיין פאָטער געהאַט אַ באַשיידענעם, אָבער שיין אַפּאַרטמענט. זיי פלעגן איינלאדענען היימלאזע מענטשן צו עסן ביי זיי. | די משפּחה איז געבליבן אין אַראַד ביז 1950. דאָרט האָט חיים משה געלערנט אין אַ חדר. אין אַראַד האָט זיין פאָטער געהאַט אַ באַשיידענעם, אָבער שיין אַפּאַרטמענט. זיי פלעגן איינלאדענען היימלאזע מענטשן צו עסן ביי זיי. | ||
רעוויזיע פון 23:48, 16 סעפטעמבער 2025
 | |
| ביים אויפטרעטן ביי א דינער פון כולל שומרי החומות | |
| געבורט |
1941 כ"א כסלו ה'תש"ב קארלסבורג |
|---|---|
| פטירה |
2020 (אלט: 79 בערך) י' אייר ה'תש"פ |
חיים משה שטויבער (אדער שטאובער; כ"א כסלו, ה'תש"ב, קארלסבורג–י' אייר, ה'תש"פ) איז געווען א כלל-טוער, עסקן, און ווארטזאגער פאר סאטמאר אין אמעריקע.
ביאגראפיע
פריע יאָרן און חורבן
חיים משה איז געבוירן אין קארלסבורג (Alba Iulia) אום כ"א כסליו תש"ב, צו זיין פאטער רבי יחזקאל מנחם שטויבער, א שו"ב אין קארלסבורג, און שפעטער אין אראד, צפת, און אנטווערפן, און זיין מוטער לאה (בינער). לאה'ס טאטע חיים משה, איז געווען א דיין און איר מאמע איז געווען מושקט (בוים), וועלכע ער האט געשילדערט אלס אַן אויסערגעווענליכע פרוי מיט אַ באַרימטער משפּחה[1].
בעת דער צווייטער וועלט מלחמה, ווען ר' חיים משה איז געווען א קליין קינד, איז זיין פאמיליע געווען אין דעם טייל פון רומעניע וואו די לאָקאַלע רעגירונגען האבן נישט קאאפּערירט מיט די דייטשן צו דעפּאָרטירן די אידן. זיי האבן זיך באהאלטן אין די וועלדער צוזאַמען מיט פּאַרטיזאַנער. זיין פאָטער, וועלכער איז געווען אַ שוחט, האָט אַמאָל אָפּגעזאָגט אַ בעסערע אַרבעט אין דער שטאָט מיהאיפאלווא, ווייל ער האָט נישט געוואלט איבערלאזן זיינע שוויגער-עלטערן. די גאַנצע באַפעלקערונג פון יענער שטאָט איז שפּעטער דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ. די משפּחה האָט איבערגעלעבט אין זייער ראַיאָן, וואָס חיים משה האָט אָנגערופן "דער נאַקן פונעם וואַלד", וואו "די קויל איז נישט אָנגעקומען"[1].
אין 1943, ווען די סיטואַציע האָט זיך אָנגעהויבן פאַרערגערן, איז די משפּחה געפאָרן מיט אַ באַהאַלטענעם צוג צו אַראַד, רומעניע, וואו זיין פאָטער האָט באַקומען אַ אַרבעט אַלס שוחט. זיי זענען געווען פאַרשטעלט ווי פּויערן צו פאַרמיידן דעטעקציע. פון זיין אוממיטלבארער משפחה, זענען זיין פאטער, מוטער, און עלטערע געשוויסטער ניצול געווארן, בשעת א קליינע שוועסטערל איז ליידער אוועק. ער האט דערמאנט אז די פאמיליע האט בלויע אויגן און בלאנדע האר, וואס האט זיי געגעבן די מעגליכקייט צו זיך פארשטעלן אלס נישט-אידן בעת דער קריג[1].
נאָכן קריג
די משפּחה איז געבליבן אין אַראַד ביז 1950. דאָרט האָט חיים משה געלערנט אין אַ חדר. אין אַראַד האָט זיין פאָטער געהאַט אַ באַשיידענעם, אָבער שיין אַפּאַרטמענט. זיי פלעגן איינלאדענען היימלאזע מענטשן צו עסן ביי זיי. זיי זענען אָנגעקומען קיין חיפה אין ארץ ישראל. חיים משה האָט געפילט אַנטוישט פון דער וועלטליכקייט פון לאַנד און די שווערע עקאָנאָמישע באַדינגונגען. זיי האָבן געוואוינט אין אַן אויפנאַמע-צענטער פאַר עטליכע וואָכן, דערנאָך אין צפת, אין אַ פארלאזטן אַראַבישן הויז. חיים משה איז געווען צופרידן צו זיין אין אַ אידישן לאַנד[2].
נאָך דריי יאָר אין ארץ ישראל האָט זיין פאָטער באַקומען אַ אַרבעט אין אַנטווערפּן, בעלגיע, און די גאַנצע משפּחה איז אַהין אַריבערגעצויגן. דאָרטן האָט חיים משה געלערנט האָלענדיש און פראַנצויזיש. אין אַנטווערפּן זענען געבוירן געוואָרן נאָך צוויי שוועסטער. דארט האט ער געלערנט אין קאפעלן, בעלגיע ביי רבי יצחק דוב קאפלמאן. אין ישיבה האָט מען געשפּילט פוטבאָל. שפּעטער האָט חיים משה געלערנט אַ יאָר אין לאָנדאָן, ענגלאַנד, ביי רבי אליקים שלעזינגער, וואו ער האָט אויך געלערנט ענגליש[2].
אין יאר תשי"ח איז ער געקומען אויף אמעריקע לערנען אין ישיבה פון סאטמארער רבי'ן, רבי יואל טייטלבוים, וועמען ער האט משמש געווען א שטיק צייט אלס הויז בחור[3]. אין תשכ"ב האט ער חתונה געהאט מיט די טאכטער פון רבי צבי אביגדור פעקעטע, נאנאשער רבי פון וויליאמסבורג. נאך זיין חתונה האט ער געדינט אלס אדמיניסטראטאר פון בית יעקב אין וויליאמסבורג.
אין יאר תשל"ב איז ער אויפגענומען געווארן אלס רעדאקטאר פון צייטונג דער איד[4]. אונטער אים איז עס שטארק ארויפגעארבעט געווארן, און האט אנגעהויבן ארויסקומען אויף א וועכנטליכער פארנעם מיט מערערע זייטן, און אויך באשרייבן וועלטליכע נייעס[5]. ער האט געשריבן אונטער עטליכע פסעוודאנימען, פאר יעדן סארט ארטיקל אן אנדער נאמען[6], צווישן זיי: "שמחה בוימל" (אקראנים פאר: ה'רב ח'יים מ'שה ש'טויבער ב'ן י'חזקאל מ'נחם ו'ל'אה) פאר די עדיטאריעלס. ער האָט געשריבן אַ באַוואוסטן אַרטיקל אין "דער איד" דעם 14טן יוני 1974, מיטן נאָמען "כאַפּצעם! כאַפּצעם! אָבער וויאַזוי?", וואו ער האָט באַלאַנסירט לויב פאַרן אָנגרייפן קרימינאַלן מיט שאַרפער קריטיק פאַר איבריגע אַקטן פון געוואַלד. ער האָט אַרויסגעברענגט אַז אַזאַ אויפפירונג איז סיי קעגן אַמעריקאַנער געזעץ, סיי קעגן דער תורה, און ריזיקירט נקמה פון נישט־אידן. ער האָט דאָס פאַרגליכן צו ציוניזם, וואָס ער האָט קריטיקירט ווי זיך פאַרלאָזן אויף אייגענער כוח, אַנשטאָט אויף ג-ט. ער האָט געבעטן די קהילה צו שטיצן די פּאָליציי, אָבער געפאדערט אַז מען זאָל זיך פירן אין אַ "אידישן וועג" ("קול יעקב" אַנשטאָט "ידי עשו") אפילו ווען מען פאַרטיידיגט זיך[7]. ער איז אויסגעשטאנען קריטיק פאר'ן שרייבן זאכן וואס האט נישט געשמעקט פאר טייל סאטמארער חסידים, צווישן אנדערן איז געווארן א סענזאציע פאר'ן שרייבן א שיינעם באריכט איבער די פטירה פון גערער רבי רבי ישראל אלטער, אז "די גערער אידן שרייען יתומים היינו ואין אב", אויף וואס דער סאטמארער רבי האט אים שפעטער געזאגט אז עס איז זייער גוט געשריבן[6]. ביי די ענדע האט ער געדאנקט פון דער רעדאקציע אין יאר תשל"ח[6]. שפעטער האט ער ארויסגעגעבן א טעגליכער צייטונג אויף ענגליש "The World Jewish Tribune", וואס איז אויך אויסגעשטאנען קריטיק אז ער איז אנגעבליך נישט גענוג שארף אנטקעגן ציוניזם[8], און נאך עטליכע יאר איז ער געווען געצוואונגען עס צו פארמאכן[6]. אין יאר תשנ"ד ווען דער איד איז אריבער צום פירערשאפט פון משה פרידמאן (גבאי), האט ער צוריקגענומען די פאזיציע און האט עס אנגעהאלטן ביז ארום תש"ס[9].
א שטיקל תקופה איז ער געווען א בדחן אויף חתונות, אזוי ווי זיין פאטער און אנדערע געשוויסטער. אין זיינע שפעטערע יארן האט ער געוואוינט אין בארא פארק[10].
אין תשס"ז האט ער געליטן פון א סטראוק[6], און ער איז נפטר געווארן י' אייר תש"פ[11].
עסקנות
אין די פריע יארן פון סאטמאר אין אמעריקע, איז שטויבער געווען פון די פירנדע עסקנים און כלל-טוער, און פאר איבער צוויי צענדליג-יארן האט ער געדינט אלס סאטמארער רבי'ס רעכטע האנט[12]. ער האט אנגעקניפט קשרים מיט פאליטישע באאמטע, און האט אויסגעפירט פילצאליגע שתדלנות מיסיעס, אויפ'ן אויפטראג פון סאטמאר רבי'ן[6][13].
ער פלעגט אויפטרעטן ביי פארשידענע געלעגנהייטן, אריינגערעכנט רעדעס אויף ענגליש פאר די פרעסע ביי דעמאנסטראציעס קעגן מדינת ישראל אנגעפירט דורך סאטמארער חסידים[14]. און האט געדינט אלס ווארטזאגער אריינצושטעלן אפיציעלע לייט-ארטיקלען אין אלגעמיינע צייטונגען אין נאמען פון סאטמאר[15][16].
ער איז געווען פון די גרינדער פונעם יד לאחים אפיס אין אמעריקע; א פירנדער מיטגליד אין דער רב טוב ארגאניזאציע פאר אידישע פליטים איבער דער וועלט[17]; ער האט געדינט אלס פרעזידענט פון די פאראייניגטע אידישע ארגאניזאציעס אין וויליאמסבורג (יו-דזשעי-או); ער איז געווען א חבר הנהלה אין כולל שומרי החומות, און קרן הצלה; גרינדער און פירער פון איחוד עולמי של היהדות החרדית (World Council of Orthodox Jewish Communities) פאר מלחמה איבערלעבער[18], ווי אויך האט ער רעפרעזענטירט דעם התאחדות הרבנים[19][20].
אלס טייל פון זיין עסקנות האט ער געגרינדעט דעם פתח תקווה אנשטאלט פאר קינדער מיט ספעציעלע געברויכן, וועלכע ווערט באצייכנט אלס דורכברוך ביים חסיד'ישן אידנטום[21][22], באקעמפט דאס אויפשטעלן א רעסייקלינג פלענט אין וויליאמסבורג געגנט[23][24], און גע'שתדל'ט אויפצובויען די בעדפארד גארדענס הייזער, ווי אויך נאך פילע לייסטונגען לטובת הכלל והפרט[6].
ווערק
- ספר זכרונות - פון רבנו הקדוש מרן ר' יואל טייטלבוים מסאטמאר זי"ע, ערשטער טייל (ניו יארק תש"מ), אויף יידיש בוך צענטער
- The Satmar Rebbe: The life and times of Rav Yoel Teitelbaum zt"l: A close talmid's personal recollections. Edited by Devora Glicksman. Feldheim: New York, 2011. ISBN 978-1-59826-764-8
קינדער
- יצחק (קרית יואל)
- חנני' יום טוב ליפא (הומאריסט, בארא פארק)
- יעקב (טעראפיסט, בארא פארק-מאנסי)
- צבי אביגדור (מאנסי)
- שמואל מאיר (בארא פארק)
- זלמן לייב (מאנסי)
דרויסנדיגע לינקס
- "חדש: The Satmar Rebbe, זכרונות רח״מ שטויבער", אשכול אויף אייוועלט
- Oral history interview with Chaim Stauber - United States Holocaust Memorial Museum
- New York - Chanukah In Satmar: A Glimpse Into The Rebbe’s Court, VINnews, דעצעמבער 12, 2011
- Chaim Moshe Stauber, Geni (ענגליש)
- "ר' חיים משה רופט אריין קול מבשר מיט זיין פערזענליכער געשיכטע", אלגעמיינע אינטערוויו, אויף אידיש24
- " לעגענדארער טעראפיסט הרב יעקב שטויבער, איבער... וואס ער האט מקבל געווען פון זיין לייטזעליגער פאטער הרב חיים משה שטויבער, גרינדער פון פתח תקוה", אלגעמיינע אינטערוויו, אויף אידיש24
- הרה"ח ר' חיים משה שטויבער איבער זיינע פרישע ספרים מיט זכרונות ביי הרה"ק מסאטמאר זי"ע, אלגעמיינע אינטערוויו אויף קול מבשר, 3 > 1 > 286#
- העסקן ר' חיים משה שטויבער, פראטעסטן אמאל און היינט, אלגעמיינע אינטערוויו אויף קול מבשר, 3 > 1 > 855#
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 1.2 אינטערוויו, ערשטער טייל.
- ↑ 2.0 2.1 אינטערוויו, צווייטער טייל.
- ↑ זכרונות פון רבנו הקדוש מרן ר' יואל טייטלבוים מסאטמאר, עמוד 97.
- ↑ New York's Yiddish Press Is Thriving, Tablet Magazine
- ↑ Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding, The Forward, אקטאבער 3, 2020.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 "שטריכן און אנעקדאטן וועגן די אלזייטיגע פעולות און פילפארביגער פערזענלעכקייט פון ר׳ חיים משה שטויבער ז״ל - אבסערוואציעס פון א זון", אלגעמיינע אינטערוויו, אויף אידיש24.
- ↑ Deutsch, Nathaniel and Casper, Michael. A Fortress in Brooklyn: Race, Real Estate, and the Making of Hasidic Williamsburg, New Haven: Yale University Press, 2021, pp. 122–125.
- ↑ זעט Jewish post, Digest of The Yiddish Press (עמ' 12)
- ↑ די צייטונג - די אידישע צייט, אויף אייוועלט.
- ↑ BDE: Reb Chaim Moshe Stauber z"l, boropark24, May 4 2020.
- ↑ חיים משה שטויבער, אויף בית החיים קרית יואל וועבזייטל.
- ↑ Rabbi Chaim Moshe Stauber z”l, matzav
- ↑ זעט 7 jewish leaders give nixon support, New York Times (
ארכיוו)
- ↑ זיין אויפטריט אלס יושב ראש אין מעדיסאן סקווער גארדן תשל"ט, אויף קול תורה אנליין.
- ↑ Deaths Lefkowitz, Rabbi Leopold (Leibish), New York Times, August 4 1998 ( ארכיוו)
- ↑ Deaths Deutsch, Rabbi Sender, New York Times ( ארכיוו)
- ↑ זעט "רב טוב" ופעולותי' - פליטי רוסיא ואונגארן, אויף אייוועלט.
- ↑ Prepared Testimony of Rabbi Chaim Stauber Executive Director World Council of Orthodox Jewish Communities, Senate Banking, Housing and Urban Affairs Committee, Hearing on the Eizenstat Report regarding Holocaust Assets, May 15, 1997.
- ↑ Prague Cemetery Row Hits N.Y., JTA, June 23, 2000.
- ↑ Rabbi Chaim Moshe Stauber, 76, Brooklyn, N.Y, chabad.org
- ↑ Douglas Martin, About New York; In Williamsburg, Hasidim Find A Door of Hope, New York Times, March 8, 1989 ( ארכיוו)
- ↑ Stephen J. Solarz, EXTENSIONS OF REMARKS: A Door of Hope in Brooklyn (עמ' 29500), אויף אמעריקאנער קאנגרעס וועבזייטל, October 15, 1990.
- ↑ Hasidic Group in Brooklyn Vying to Acquire Navy Yard, JTA, March 1, 1989.
- ↑ Jewish Groups Hear Koch and Rivals, New York Times, 1989 ,May 22 ( ארכיוו)
