בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
עגלות (עגלה) ווערן דערמאנט שוין אין דער | עגלות (עגלה) ווערן דערמאנט שוין אין דער תורה. די ערשטע עגלות האָבן געדינט פאַר טראַנספּאָרטירן לאַנדווירטשאַפטליכע תבואה און זענען געצויגן געוואָרן דורך מענטשן. שפּעטער זענען בהמות, ווי סוסים, אייזלען און אַפילו הינט, גענוצט געוואָרן צו ציען די עגלות{{הערה|[[ע:עגלה|עגלה]]}}. עגלות זענען געניצט געוואָרן צו פירן הייליגע כלים פונעם משכן און דעם ארון הברית{{הערה|{{תנ"ך|במדבר|ז|ג|ח}}}}. | ||
פערד-געצויגענע קאַרעטן זענען געווען אַ געוויינטלעכער טראַנספּאָרט-מיטל פאַר די רייכע אין אייראָפּע פונעם רוימישן אימפּעריום און שפּעטער פון אַרום 1600 ביז זיי זענען פאַרביטן געוואָרן דורך מאָטאָר-אוטאָס אַרום 1900. זיי זענען געווענליך געווען די אייגנטום פון רייכע, אָבער צווייטע-האַנט פּריוואַטע קאַרעטן זענען געוואָרן געוויינטליכע עפנטליכע טראַנספּאָרט, דער עקוויוואַלענט פון היינטיגע טאַקסיס{{הערה|{{לינק|קעפל=Carriage|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Carriage|זייטל=ענגלישער וויקיפּעדיע}}}}. | פערד-געצויגענע קאַרעטן זענען געווען אַ געוויינטלעכער טראַנספּאָרט-מיטל פאַר די רייכע אין אייראָפּע פונעם רוימישן אימפּעריום און שפּעטער פון אַרום 1600 ביז זיי זענען פאַרביטן געוואָרן דורך מאָטאָר-אוטאָס אַרום 1900. זיי זענען געווענליך געווען די אייגנטום פון רייכע, אָבער צווייטע-האַנט פּריוואַטע קאַרעטן זענען געוואָרן געוויינטליכע עפנטליכע טראַנספּאָרט, דער עקוויוואַלענט פון היינטיגע טאַקסיס{{הערה|{{לינק|קעפל=Carriage|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Carriage|זייטל=ענגלישער וויקיפּעדיע}}}}. | ||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
אין וויען איז די ערשטע לייסענס פאַר פיאַקערס אַרויסגעגעבן געוואָרן אין 1693. די נומערירטע און לייסענצירטע קאַרעטן האָבן פאַרבייט די פריערדיקע אומנומערירטע "יאַנשקי-וואָגנס", און האָבן געשאַפן אַ פאָרגייער פון דעם טאַקסי. אַרום 1700 זענען געווען אין וויען אַרום 700 פיאַקערס, און אין זייער בעסטער צייט פון 1860 ביז 1900 זענען געווען איבער 1000 וואָגנס. די פיאַקער קוטשערס זענען אָפט געווען שטאָט-באַקאַנטע אָריגינאַלן. פיאַקערס זענען אויך געווען אין אַנדערע שטעט פון דער עסטרייכיש-אונגאַרישער מאָנאַרכיע און זענען נאָך היינט אַ טייל פון דער אַלטשטאָט-באַקענטקייט אין טוריזם-צענטערס ווי וויען און זאַלצבורג. אין ניו יאָרק'ס צענטראַל פּאַרק, איז אויך דאָ אַ פיאַקער דינסט{{הערה|שם=Fiaker}}. | אין וויען איז די ערשטע לייסענס פאַר פיאַקערס אַרויסגעגעבן געוואָרן אין 1693. די נומערירטע און לייסענצירטע קאַרעטן האָבן פאַרבייט די פריערדיקע אומנומערירטע "יאַנשקי-וואָגנס", און האָבן געשאַפן אַ פאָרגייער פון דעם טאַקסי. אַרום 1700 זענען געווען אין וויען אַרום 700 פיאַקערס, און אין זייער בעסטער צייט פון 1860 ביז 1900 זענען געווען איבער 1000 וואָגנס. די פיאַקער קוטשערס זענען אָפט געווען שטאָט-באַקאַנטע אָריגינאַלן. פיאַקערס זענען אויך געווען אין אַנדערע שטעט פון דער עסטרייכיש-אונגאַרישער מאָנאַרכיע און זענען נאָך היינט אַ טייל פון דער אַלטשטאָט-באַקענטקייט אין טוריזם-צענטערס ווי וויען און זאַלצבורג. אין ניו יאָרק'ס צענטראַל פּאַרק, איז אויך דאָ אַ פיאַקער דינסט{{הערה|שם=Fiaker}}. | ||
דער אַריינקום פון דער דראָשקע אין דייטשלאַנד האָט ווארשיינליך אָנגעהויבן אין 1815, ווען דער | דער אַריינקום פון דער דראָשקע אין דייטשלאַנד האָט ווארשיינליך אָנגעהויבן אין 1815, ווען דער [[דעסוי]]ער פערד-הענדלער אַלעקסאַנדער מאָרטיר (מרדכי) און דער בערלינער ישראל משה הענאָך, ביידע אידן, האָבן איינגעפירט א דינסט פון פארדינגען קארעטעס אין בערלין{{הערה|זעט {{לינק|קעפל=Israel Moses Henoch|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Israel_Moses_Henoch|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. די ערשטע "וואַרשעווער דראָשקעס" זענען טאַקע אימפּאָרטירט געוואָרן פון דער פּוילישער הויפּטשטאָט. מיט דער צייט זענען די שמאלע פּוילישע וואָגנס פאַרבייט געוואָרן דורך עלעגאַנטערע און ברייטערע, נאָכן ענגלישן מוסטער. ביז 1827 איז דער פאָרווערק געוואַקסן צו 120 פאָרווערק. דער מאָנאָפּאָל פון דער פירמע איז געוואָרן אנולירט, וואָס האָט געפירט צו אַ צען-פאַכיגן פאַרמערן פון דראָשקעס און אַ דראַמאַטישע פאַרערגערונג פון די וואָגנס און פערד, אַזוי אַז די פּאָליציי האָט אַ האַלבן טייל פון די פאָרווערק אַרויסגענומען פונעם פאַרקער. אין 1840 האט ישראל משה הענאָך אויך געעפנט די ערשטע אינערשטאטישע בוס ליניע אין בערלין מיט דריי פערד-אָמניבוסן. די דראשקע האט זיך פארשפרייט אין אנדערע שטעט ווי באזעל, וואו אין 1854 זענען געווען 20 דראשקעס, און אין 1874 שוין 106. דער סוף פון די דראָשקעס איז געקומען מיט דער איינפירונג פון דעם אוטאָמאָביל און די טראַמוועי{{הערה|שם=Droschke}}. | ||
==סאָרטן פאָרמיטלען== | ==סאָרטן פאָרמיטלען== | ||
דער טערמין "פערד-און-וואָגן" קען זיך באַציען צו אַ ברייטער פאַרשידנקייט פון פאָרמיטלען, סיי צו טראַנספּאָרטירן לאַסט, סיי מענטשן. עטליכע סאָרטן נעמען אַריין: | דער טערמין "פערד-און-וואָגן" קען זיך באַציען צו אַ ברייטער פאַרשידנקייט פון פאָרמיטלען, סיי צו טראַנספּאָרטירן לאַסט, סיי מענטשן. עטליכע סאָרטן נעמען אַריין: | ||
;דראָזשקע:דראָזשקע (אדער דראָשקע{{הערה|הארקאווי, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=43567&st=&pgnum=225 ווערטערבוך, ז' 177]}}, צומאל דרינדע; רוסיש: дрожки, פּויליש: dorożka, דייטש: Droschke) — איז אַ פיר-רעדלדיגער, אָפענער אָדער פאַרדעקטער פּאַסאַזשיר-וואָגן, וואָס איז געווען באַזונדערס פּאָפּולער אין רוסלאַנד און אַנדערע טיילן פון מזרח אייראָפּע. דראָזשקעס זענען געווען איינע פון די ערשטע מאַסן-טראַנספּאָרטאַציע מיטלען אין שטעט. אין קוריסטשוב זענען דראָזשקעס באַקאַנט געווען ווי ביליקע פאָרמיטלען פאַר פּויערים, בשעת דער פיאַקער איז געווען אַ בעסערע סאָרט וואָגן. אין בערלין זענען דראָזשקעס געווען די ערשטע טאַקסיס, אָבער דער טערמין איז שפּעטער איבערגעטראָגן געוואָרן אויף מאָטאָריזירטע פאָרמיטלען. די דראָזשקעס האָבן געקענט אַנטהאַלטן ביז זעכצן מענטשן און זענען צעטיילט געוואָרן אין דריי אפטיילונגען. די דורכשניטליכע גיכקייט איז געווען צען קילאָמעטער אַ שעה. | |||
*'''בריטשקע''' (פּויליש: bryczka) — אַ ליכטער, לאַנגער רייזע-וואָגן מיט אַ צאמלייגנדער דאַך איבער די הינטערשטע זיצן און פאָדערשטע זיצן קעגן דער פאָר-ריכטונג. זי איז געצויגן געווארן פון צוויי פערדן, מיט א פלאץ פארן קוטשער פון פאראויס. די בריטשקע איז געווען קאנסרואירט צו קענען דינען אלס נאכטלאגער אויף לאנגע רייזעס, און איז געווען ווי א "וואוינמאביל" פון 19טן יארהונדערט, באהאלטן מיט צובעהער ווי בעטן און אנקלייד טישן. דאס ווארט שטאמט פון פויליש "bryczka", א דעמיניוטיוו פון "bryka" (פראכט וואָגן){{הערה|{{לינק|קעפל=Britschka|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Britschka|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. זיי זענען אויך געניצט געוואָרן פון חסידים צו פאָרן צו רביים{{הערה|זעט: ב' יאושזאהן, [https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990021384190205171/NLI אינ'ם רבינ'ס הויף : א אינטערעסאנטע ערצעהלונג פון חסידישען לעבען אין פוילען], ווארשא: עדעלשטיין, תרע"א}}. | *'''בריטשקע''' (פּויליש: bryczka) — אַ ליכטער, לאַנגער רייזע-וואָגן מיט אַ צאמלייגנדער דאַך איבער די הינטערשטע זיצן און פאָדערשטע זיצן קעגן דער פאָר-ריכטונג. זי איז געצויגן געווארן פון צוויי פערדן, מיט א פלאץ פארן קוטשער פון פאראויס. די בריטשקע איז געווען קאנסרואירט צו קענען דינען אלס נאכטלאגער אויף לאנגע רייזעס, און איז געווען ווי א "וואוינמאביל" פון 19טן יארהונדערט, באהאלטן מיט צובעהער ווי בעטן און אנקלייד טישן. דאס ווארט שטאמט פון פויליש "bryczka", א דעמיניוטיוו פון "bryka" (פראכט וואָגן){{הערה|{{לינק|קעפל=Britschka|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Britschka|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. זיי זענען אויך געניצט געוואָרן פון חסידים צו פאָרן צו רביים{{הערה|זעט: ב' יאושזאהן, [https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH990021384190205171/NLI אינ'ם רבינ'ס הויף : א אינטערעסאנטע ערצעהלונג פון חסידישען לעבען אין פוילען], ווארשא: עדעלשטיין, תרע"א}}. | ||
*'''פיאַקער''' (דייטש: Fiaker) — אָפט גלייכצייטיג גענוצט מיט "דראָזשקע", באַזונדערס אין דייטש-שפּראַכיגע געגנטן, ווי ווין, וואו זיי דינען נאָך אַלץ ווי טוריסטן אַטראַקציעס. א פיאַקער איז אַ ליכטער, אָפענער און געפעדערטער וואָגן פאַר ביז פינף מענטשן{{הערה|שם=Fiaker|{{לינק|קעפל=Fiaker|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Fiaker|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. אַמאָל איז געווען אַ חילוק צווישן אַ דאָראָזשקע (רעגולער שטאָטישע טראַנספּאָרט) און אַ פיאַקער (פאָרמיטל פאַר אַפּפּימאַנט, ווי אַ טאַקסי){{הערה|שם=Droschke|{{לינק|קעפל=Droschke|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Droschke|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. | *'''פיאַקער''' (דייטש: Fiaker) — אָפט גלייכצייטיג גענוצט מיט "דראָזשקע", באַזונדערס אין דייטש-שפּראַכיגע געגנטן, ווי ווין, וואו זיי דינען נאָך אַלץ ווי טוריסטן אַטראַקציעס. א פיאַקער איז אַ ליכטער, אָפענער און געפעדערטער וואָגן פאַר ביז פינף מענטשן{{הערה|שם=Fiaker|{{לינק|קעפל=Fiaker|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Fiaker|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. אַמאָל איז געווען אַ חילוק צווישן אַ דאָראָזשקע (רעגולער שטאָטישע טראַנספּאָרט) און אַ פיאַקער (פאָרמיטל פאַר אַפּפּימאַנט, ווי אַ טאַקסי){{הערה|שם=Droschke|{{לינק|קעפל=Droschke|אדרעס=https://de.wikipedia.org/wiki/Droschke|זייטל=דייטשער וויקיפּעדיע}}}}. | ||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
*טראָיקע (רוסיש: тройка) — אַ רוסיש [[שליטן]] געצויגן דורך דריי פערד איינס לעבן דעם אַנדערן. עס איז געווען אַ סימבאָל פון סטאַטוס אין רוסלאַנד און אונגאַרן, באַזונדערס ווען עס איז געפאָרן געוואָרן פון אַן עלעגאַנטן קוטשער. | *טראָיקע (רוסיש: тройка) — אַ רוסיש [[שליטן]] געצויגן דורך דריי פערד איינס לעבן דעם אַנדערן. עס איז געווען אַ סימבאָל פון סטאַטוס אין רוסלאַנד און אונגאַרן, באַזונדערס ווען עס איז געפאָרן געוואָרן פון אַן עלעגאַנטן קוטשער. | ||
*קיביטקא (Kibitka): א פארמאכטער שליטן געצויגן ווי א טראיקע, אדער א צירקולער געצעלט פון געפלעכט באדעקט מיט פעלץ, באנוצט דורך טאטארן. | *קיביטקא (Kibitka): א פארמאכטער שליטן געצויגן ווי א טראיקע, אדער א צירקולער געצעלט פון געפלעכט באדעקט מיט פעלץ, באנוצט דורך טאטארן. | ||
*'''באגי (Buggy):''' אן אַמעריקאַנישע פיר־רעדלדיקע קאַרעטע, וועלכעס פּאָפּולאַריטעט אין אַמעריקע איז פֿאָראויסגעזען געוואָרן דורך דער "שעי" (chaise). | |||
==טיילן פונעם פערד און וואָגן== | ==טיילן פונעם פערד און וואָגן== | ||
| שורה 64: | שורה 65: | ||
==היינטיגע צייטן== | ==היינטיגע צייטן== | ||
היינט ווערן פערד-און-וואָגן פאָרמיטלען זעלטן גענוצט ווי אַ הויפּט-טראַנספּאָרט-מיטל, אָבער זיי בלייבן וויכטיג אין טוריזם און פאַר עטנישע געמיינדעס, ווי דער [[אמיש]]. זיי זענען אַ פאָלקס-אַטראַקציע אין ערטער ווי סענטראַל פּאַרק אין מאַנהעטן{{הערה| | היינט ווערן פערד-און-וואָגן פאָרמיטלען זעלטן גענוצט ווי אַ הויפּט-טראַנספּאָרט-מיטל, אָבער זיי בלייבן וויכטיג אין טוריזם און פאַר עטנישע געמיינדעס, ווי דער [[אמיש]]. זיי זענען אַ פאָלקס-אַטראַקציע אין ערטער ווי סענטראַל פּאַרק אין מאַנהעטן{{הערה|זעט [נייעס איבער פערד-דראשקעס https://nypost.com/tag/horse-carriages/] אינעם ניו יארק פּאסט}} און אין וויען. אין ענגלאַנד און עסטרייך זענען פאַראַן מוזייען וואָס שטעלן אויס פּרעכטיקע קאַרעטעס וואָס קעניגן און גראַפן האָבן גענוצט. | ||
פערד-און-וואָגן זענען אַן עמבלעם פון אַ פאַרגאַנגענער עפּאָכע, אָבער זייער השפּעה אויף קולטור, ליטעראַטור און שפּראַך איז נאָך אַלץ באַמערקבאַר. | פערד-און-וואָגן זענען אַן עמבלעם פון אַ פאַרגאַנגענער עפּאָכע, אָבער זייער השפּעה אויף קולטור, ליטעראַטור און שפּראַך איז נאָך אַלץ באַמערקבאַר. | ||