אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "הרב בערל וויין"
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 52: | שורה 52: | ||
אין 1984 האט ער אנגעהויבן ארגאניזירן אין זיין שול און ישיבה און מאנסי ספעציעלע קלאסן אין אידישע היסטאריע, וועלכע זענען געווארן רעקארדירט געווארן אין איבער 700 אודיא טעיפס. זיינע לעקציעס, בארימט פאר זייער שפאנענדע דערציילונג, חכמה, און הומאר, האבן געהאט א זייער שטארקן אפקלאנג, און איבער א מיליאן קאפיעס זענען פארקויפט געווארן איבער דער וועלט{{הערה|שם=אליוו}}. | אין 1984 האט ער אנגעהויבן ארגאניזירן אין זיין שול און ישיבה און מאנסי ספעציעלע קלאסן אין אידישע היסטאריע, וועלכע זענען געווארן רעקארדירט געווארן אין איבער 700 אודיא טעיפס. זיינע לעקציעס, בארימט פאר זייער שפאנענדע דערציילונג, חכמה, און הומאר, האבן געהאט א זייער שטארקן אפקלאנג, און איבער א מיליאן קאפיעס זענען פארקויפט געווארן איבער דער וועלט{{הערה|שם=אליוו}}. | ||
ער האט באקומען דעם | ער האט באקומען דעם Educator of the Year Award פון דער Covenant Foundation אין 1993. ער האט באקומען דעם "תורה פרייז אווארד" פון מכון הרב פראנק אין ירושלים. | ||
ער האט מחבר געווען א פיר-באנד סעריע ביכער וועגן אידישער היסטאריע: | ער האט מחבר געווען א פיר-באנד סעריע ביכער וועגן אידישער היסטאריע: | ||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||
* | *Echoes of Glory: The Story of the Jews in the Classical Era, 350 BCE-750 CE ("ווידער-קולות פון פראכט"; 1995) | ||
* | *Herald of Destiny: The Story of the Jews in the Medieval Era, 750-1650, ("העראַלד פון תכלית"; 1993) | ||
* | *Triumph of Survival: The Story of the Jews in the Modern Era, 1650-1995, ("טריומף פון איבערלעבן"; 1990) | ||
* | *Faith and Fate: The Story of the Jewish People in the Twentieth Century, ("אמונה און גורל"; 2001).</div> | ||
אנדערע היסטאריע ביכער (פילע וועלכע זענען פובליצירט געווארן דורך [[ארטסקראל]]) נעמען אריין | אנדערע היסטאריע ביכער (פילע וועלכע זענען פובליצירט געווארן דורך [[ארטסקראל]]) נעמען אריין Patterns in Jewish History ("מוסטערן אין אידישער היסטאריע"), Endless Hatred: Antisemitism from the Biblical Era to Modern Times ("ענדלאזער האַס: אנטיסעמיטיזם פון דער תנ"כישער עפּאכע ביז מאדערנע צייטן"; 2025), און In The Footsteps of Eliyahu HaNavi ("אין די פוסטריט פון אליהו הנביא"). זיין לעצטע ווערק, Eight People We Met on the Way Home ("אכט מענטשן וואס מיר האבן באגעגנט אויפן וועג אהיים"), קאנצענטרירט זיך אויף דער געשיכטע פון ציוניזם און מדינת ישראל. | ||
===אנדערע שריפטן און מעדיע=== | ===אנדערע שריפטן און מעדיע=== | ||
הרב וויין האט געשריבן ווערק אידיש לעבן און הלכה, ווי אויך פירושים. ער איז באקאנט פאר זיין שפאסיגן סטיל. צווישן זיינע ווערק זענען: | הרב וויין האט געשריבן ווערק אידיש לעבן און הלכה, ווי אויך פירושים. ער איז באקאנט פאר זיין שפאסיגן סטיל. צווישן זיינע ווערק זענען: | ||
* | *In My Opinion ("אין מײן מיינונג"; 2020). | ||
* '''עסיי זאמלונגען: | *Vintage Wein: א זאמלונג פון זיינע געדאנקען און אנעקדאטן. | ||
*פרשנות: | * '''עסיי זאמלונגען:''' Second Thoughts ("צווייטע געדאנקען"), Buy Green Bananas ("קויף גרינע באנאנעס"), און Living Jewish ("לעבן אידיש"). | ||
*חז"ל: | *פרשנות: Pirkei Avos: Teachings for Our Times ("פרקי אבות: לערעס פאר אונזערע צייטן"), The Pesach Haggadah: Through the Prism of Experience and History ("הגדה של פסח: דורך דער פּריזמע פון ערפארונג און היסטאריע"; 2004). | ||
*'''אויטאָביאָגראַפיע: | *חז"ל: Oral Law of Sinai ("תורה שבעל פה מסיני"), Vision & Valor ("וויזיע און העלדישקייט"). | ||
*'''העברעאיש:''' | *'''אויטאָביאָגראַפיע:''' Teach Them Diligently (2014), Tending the Vineyard. | ||
*'''העברעאיש:''' "חקרי הלכה" (1976), "עיונים במסכתות התלמוד" (1989, 2 בענדער), "חוקי חיים" (1991), "במסילה נעלה" (2014). | |||
די '''דעסטיני פונדאציע''' וואס | אין תשנ"ו האט הרב וויין געגרינדעט די '''דעסטיני פונדאציע''' (The Destiny Foundation), וואס פּראדוצירט הויכע-קוואליטעט פילמען אויף אידישער געשיכטע, אריינגערעכנט: | ||
* | * Rashi – A Light After the Dark Ages ("רש"י – א ליכט נאָך די טונקעלע צייטן"), 1999. | ||
* | * Rambam – The Story of Maimonides ("רמב"ם – די געשיכטע פון רמב"ם"), 2005. | ||
* | * Jewish People in the Twentieth Century ("אמונה און גורל – די געשיכטע פון דעם אידישן פאלק אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט"), סעריע פון א צאל עפּיזאדן. | ||
* | * Berel Wein's Israel Journey – Jerusalem ("בערל וויינ'ס ישראל רייזע – ירושלים"), 2003. | ||
* אברבנאל (נייע פילם, פארענדיגט אין 2025). | * "אברבנאל" (נייע פילם, פארענדיגט אין 2025). | ||
ער האט עמפאסיזירט די באניצונג פון טעכנאלאגיע צו פארשפּרייטן תורה, און איז געווען א פירער אין דעם געביט, אפטמאל פארבײגנדיג סקעפּסיס אין דער ארטאדאקסישער וועלט{{הערה|שם=פילאנ}}. | |||
ער האט אויך רעדאקטירט א חודשליכן ניוזלעטער, The Wein Press ("די וויין פּרעס"). | |||
;מיט־געשריבענע ביכער | |||
*The Legacy: Teachings for Life from the Great Lithuanian Rabbis ("דער ירושה: לימודים פאר לעבן פון די גרויסע ליטווישע רבנים"; 2013) מיט ווארען גאלדשטיין. | |||
== | ==השקפות און פילאזאפיע== | ||
הרב וויין האט געהאלטן, אז א מאנגל פון וויסן וועגן אידישער געשיכטע פירט צו סעקולאריזאציע{{הערה| | הרב וויין האט געהאלטן, אז א מאנגל פון וויסן וועגן אידישער געשיכטע פירט צו סעקולאריזאציע{{הערה|{{לינק|שרייבער=Yonoson Rosenblum|קעפל=The Story That Never Grows Old|אדרעס=https://mishpacha.com/the-story-that-never-grows-old/|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=מערץ 29, 2022}}.|שם=משפח22}}. ער האט אונטערגעשטראכן די וויכטיגקייט פון לערנען היסטאריע ווי א לעבעדיגע, רעלעוואנטע געשיכטע, אנשטאט בלויז דאטן און פאקטן, כדי עס זאל זיין "לעבעדיג" און פול מיט זינען. אידן קענען איבערלעבן נאר דורך היטן און לערנען די תורה, אבער זענען גענייגט צו איבער'חזר'ן דעם טעות פון פרובירן זיך צו אסימילירן אדער קאמפּראמיסירן, כאטש די היסטאריע ווייזט אז עס ארבעט נישט, און די וואס האבן פרובירט האבן נישט מצליח געווען (למשל, שפאניע, דייטשלאנד, סאוויעטן פארבאנד{{הערה|1={{יוטיוב|VIGL23pYVM|שם=Rabbi Berel Wein – Understanding Jewish History|ערוץ=Sparks Of History}}.|שם=יוטיוב|כיוון=שמאל}}. | ||
הויכע ערווארטונגען פירן צו אנטוישונג. אייראפעאישע אידן האבן געהאט נידעריגע מאטעריעלע ערווארטונגען, וואס האט בייגעשטייערט צו זייער עקשנות | הרב וויין האט באטראכט אמעריקע ווי "דעם גאלדענעם לאנד" פאר אידן, מיט גרויסע מעגליכקייטן. אבער ער האט אויך געווארנט, אז דער רייכקייט און צו הויכע ערווארטונגען אין אמעריקע קען פירן צו אנטוישונג. אייראפעאישע אידן האבן געהאט נידעריגע מאטעריעלע ערווארטונגען, וואס האט בייגעשטייערט צו זייער עקשנות{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/religion/faith/life-after-the-holocaust-how-they-rebuilt/|קעפל=Life After the Holocaust: How They Rebuilt|זייטל=Jewish Action}}.}}. ער האט געגלייבט, אז יעדער גלות קומט צו א סוף, און דער סוף איז געווענליך נישט גליקליך. ער האט פאראויסגעזאגט אז די רעגירונג אין אמעריקע קען ענדיגן מיטן ארײנמישן זיך אין רעליגיעזע שולעס און באגרעניצן רעליגיעזע פרײהייטן{{הערה|שם=משפח22}}{{הערה|שם=משפח25}}. | ||
ער האט געגלייבט אז די היסטאריע פון דעם אידישן פאלק איז אן אפּשפיגלונג פון וויאזוי גאט ארבעט אין דער וועלט. ער האט באטראכט די גרינדונג פון מדינת ישראל, צוזאמען מיט דער האָלאָקאָסט, אלס די צוויי הויפט געשעענישן פון דעם צוואנציגסטן יארהונדערט, וואס האבן ראדיקאל און שטענדיג געענדערט די אידישע געזעלשאפט{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1598|קעפל=The Past And The Present|זייטל=Rabbi Wein}}}}. ער האט געגלייבט אז די אידישע צוקונפט ליגט אין מדינת ישראל{{הערה|שם=משפח25}}, און אז די יעצטיגע גערודער איז א קאמף פאר דער אידענטיטעט פון א אידישער מדינה, מיט א דגש אויף דער ראלע פון תורה אין איר{{הערה|שם=יוטיוב}}. ער האט קריטיקירט ארטאדאקסישע גלייכגילטיקייט צו מדינת ישראל, טענה'נדיג אז | ער האט געגלייבט אז די היסטאריע פון דעם אידישן פאלק איז אן אפּשפיגלונג פון וויאזוי גאט ארבעט אין דער וועלט. ער האט באטראכט די גרינדונג פון מדינת ישראל, צוזאמען מיט דער האָלאָקאָסט, אלס די צוויי הויפט געשעענישן פון דעם צוואנציגסטן יארהונדערט, וואס האבן ראדיקאל און שטענדיג געענדערט די אידישע געזעלשאפט{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1598|קעפל=The Past And The Present|זייטל=Rabbi Wein}}}}. ער איז געווען א זעלטענער ציוניסט צווישן אנגעזעענע אמעריקאנער רבנים{{הערה|{{לינק|שרייבער=ABIGAIL KLEIN LEICHMAN|קעפל=An unorthodox approach to Orthodoxy|אדרעס=https://www.jpost.com/magazine/books/an-unorthodox-approach-to-orthodoxy-362251|זייטל=The Jerusalem Post|דאטום=יולי 10, 2014}}.}}, און האט געגלייבט אז די אידישע צוקונפט ליגט אין מדינת ישראל{{הערה|שם=משפח25}}, און אז די יעצטיגע גערודער איז א קאמף פאר דער אידענטיטעט פון א אידישער מדינה, מיט א דגש אויף דער ראלע פון תורה אין איר{{הערה|שם=יוטיוב}}. ער האט אבזערווירט אז די ישראלדיגע געזעלשאפט ווערט מער און מער אידיש איבער די יארן{{הערה|שם=משפח22}}{{הערה|שם=משפח25}}. ער האט קריטיקירט ארטאדאקסישע גלייכגילטיקייט צו מדינת ישראל, טענה'נדיג אז אפילו די חרדישע אידנטום, וואס זענען בשיטה קעגן דעם שטאַט ציוניזם, זענען אפהענגיג פון איר פאר זייער עקזיסטענץ און אנטוויקלונג{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/yom-haatzmaut/voices-of-faith-memories-of-1948-from-rabbi-berel-wein-ztl/|קעפל=Voices of Faith: Memories of 1948 from Rabbi Berel Wein, zt”l|זייטל=Jewish Action}}.}}{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1542|קעפל=Lonely Israel}}; {{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1546|קעפל=ישראל הבודדה|זייטל=Rabbi Wein}}.}}. | ||
ער האט באוויינט די פארשטערקערטע צעטיילונג אינערהאלב דער ארטאדאקסיע אידנטום, וואס מאכט עס ארעמער. ער האט אונטערגעשטראכן די נויטווענדיקייט פון א באלאנסירטן בליק און טאָלעראַנץ{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/books/weeping_and_wishing/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Weeping and Wishing|זייטל=Jewish Action|דאטום=Summer 2007}}.|שם=WEEP}}{{הערה|שם=ישיבה|https://www.yeshiva.co/midrash/11977}}. אבער אמאל איז ענדערונג נויטיג צו באווארענען דאס וואס איז דאס טייערסטע (למשל, חסידות און מוסר-באוועגונג אלס "מוטאציעס" וואס האבן געענטפערט אויף טיפע באדערפענישן){{הערה|שם=משפח22}}. | ער האט באוויינט די פארשטערקערטע צעטיילונג אינערהאלב דער ארטאדאקסיע אידנטום, וואס מאכט עס ארעמער. ער האט אונטערגעשטראכן די נויטווענדיקייט פון א באלאנסירטן בליק און טאָלעראַנץ{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/books/weeping_and_wishing/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Weeping and Wishing|זייטל=Jewish Action|דאטום=Summer 2007}}.|שם=WEEP}}{{הערה|שם=ישיבה|https://www.yeshiva.co/midrash/11977}}. אבער אמאל איז ענדערונג נויטיג צו באווארענען דאס וואס איז דאס טייערסטע (למשל, חסידות און מוסר-באוועגונג אלס "מוטאציעס" וואס האבן געענטפערט אויף טיפע באדערפענישן){{הערה|שם=משפח22}}. | ||
רעוויזיע פון 22:27, 22 אויגוסט 2025
 | |
| געבורט |
25סטן מערץ 1934 ט' ניסן ה'תרצ"ד שיקאגא, אילינוי, פאראייניגטע שטאטן |
|---|---|
| פטירה |
אויגוסט 16, 2025 כ"ב אב תשפ"ה ירושלים, ארץ ישראל |
| שם מלא | דוב בער וויין |
| ווייב | יוכבד (דזשעקי) לעווין (געהייראט 1955; נפטר 2006), און מירה כהן (נפטר 2018) |
| טאטע | הרב זאב וויין (1906–2004) |
| מאמע | אסתר רובינשטיין |
| קינדער | איין זון, הרב חיים צבי וויין, און דריי טעכטער: שרה טייטלבויים, מרים געטינגער, און דינה געווירץ |
רבי בערל וויין (תרצ"ד, שיקאגא – תשפ"ה, ירושלים) איז געווען אן אמעריקאנער-געבוירענער ארטאדאקסישער רב, בעל דרשן, שרייבער, און היסטאריקער. ער איז ברייט באקאנט פאר פּאָפּולאַריזירן אידישע היסטאריע דורך טויזנטער אוידיא טעיפס, ביכער, סעמינארן, טעלעוויזיע און ראדיא אויפטריטן, און פילמען. ער האט טיף באאיינפלוסט דורות פון ארטאדאקסישע אידן דורך זיין ארבעט, און איז אפט באצייכנט געווארן ווי "די שטימע פון אידישער היסטאריע"[1]. במשך זיין קאריערע, האט ער געהאלטן פערזענליכע און אידעאלאגישע פארבינדונגען סיי צו מאדערן ארטאדאקסישן אידנטום און סיי צו חרדישן אידנטום.
ביאגראפיע
געבורט און יוגנט
הרב וויין שטאמט פון א משפחה פון ליטווישע רבנים. ער איז געבוירן געווארן ט' ניסן תרצ"ד[2], אין שיקאַגאָ, אילינוי, אלס אן איינציגער זון צו רבי זאב וויין (תרס"ו–תשס"ד), און אסתר, א טאכטער פון רבי חיים צבי הלוי רובינשטיין (נפ' חשון תש"ד), דער גרינדער פון 'היברו טעאלאגישן קאלעדזש' (בית מדרש לתורה, באקאנט אלס "סקאָקי ישיבה" (העב')), וועמען ר' בערל האט געשילדערט אלס זיין מוסטער[3][4]. זיין פאטער ר' זאב איז געווען א תלמיד פון רבי שמעון שקאפ און שפעטער פון הרב קוק[5], און האט געדינט אלס רב פון קהלת בית המדרש הגדול אנשי לוקניק אין שיקאגא איבער 51 יאר[6]. ער איז געווען א ברודער פון הרב שמעי׳ דוד וויין, דער ערשטער רב אין חולון[7].
די ערשטע לימודים האט ר' בערל געהאט אין א פובליק-סקול. זײן מוטער פלעגט מיט אים איבערקוקן זײנע שולע־לעקציעס און אים זאגן וואָס ער זאל איגנארירן. ער איז אריבער פון פובליק-סקול ביי די 11 יאר און אריינגעשטעלט געווארן אין א קלאס פון 16-יעריגע בחורים אין ישיבת משנה תורה, לויט דער עצה פון זיין זיידע[8][5]. זיין טאטע האט פארלאנגט ער זאל לערנען ענגליש כדי ער זאל קענען אויפטרעטן אין שול נישט נאר אין אידיש.
בילדונג און הייראט
ער האט שטודירט געזעץ, באקומען א באטשעלערס אין ערציאונג פון רוזוועלט אוניווערזיטעט אין 1954 און א געזעץ דעגרי פון דעפּאָל אוניווערזיטעט אין 1956.
פאראלעל מיט זיינע לעגאלע שטודיעס האט הרב וויין געלערנט אין 'בית מדרש לתורה' (העברעאישער טעאלאגישער קאלעדזש) אין שיקאגא, וואס איז געגרינדעט געווארן דורך זיין זיידע הרב רובינשטיין. דארט האט בערל באקומען סמיכה דורך רבי חיים קרייזווירטה. זיינע אנדערע רבי'ס זענען געווען רבי מרדכי רוגוב[9] און רבי ישראל מענדל הכהן קאַפּלאַן[10][11]. שפּעטער, אין תשכ"ז, האט ער באקומען א דאקטאראט אין העברעאישע ליטעראטור פון דעם קאלעדזש[12].
אין יאר תשט"ו (1955) האט ער חתונה געהאט מיט יוכבד ("דזשעקי") לעווין, וועלכע איז געבוירן אין וואַסיקי, ליטע, און האט ביי די פיר יאר אלט עמיגרירט מיט איר פאמיליע קיין דעטרויט[11], וואו איר פאטער הרב אליעזר לעווין, א נאענטער תלמיד פונעם חפץ חיים, האט געדינט אלס רב איבער זעכציג יאר[13]. אין שיקאגא האבן זיי געהאט פיר קינדער. יוכבד איז נפטר געווארן אין 2006, און ער האט שפעטער חתונה געהאט מיט מירא כהן, אן אייניקל פון א צאל חסידישע גזע'ס און א מלחמה איבערלעבער, וועלכע איז נפטר געווארן אין 2018[14].
קאריערע אין אמעריקע
פון תשט"ז ביז תשכ"ד האט הרב וויין געארבעט אלס אדוואקאט אין שיקאגאָ. ער האט געזאגט אז ער האט נישט הנאה געהאט פון דעם געזעץ פעלד, ווייל ער האט דארט געזען מענטשן אין זייער ערגסטן צושטאנד, וואס האבן געוואלט "דעם לעצטן ניקל". זיין רבי, ר' חיים קרייזווירטה האט אים געמוטיגט צו פארלאזן דעם געזעץ־געביט און זיך אפּגעבן מיט רבנות, זאגנדיג: "אידישע מענטשן האבן גענוג אדוואקאטן"[15].
אין יאר תשכ"ד, אין עלטער פון 30, איז ער געווארן דער רב אין קהילת בית ישראל אין מיאמי ביטש, פלארידע, וואו ער איז געבליבן ביז תשל"ב. ער האט אויסגעברייטערט די קהילה פון 39 פאמיליעס צו 250[16]. זײן געהאלט דארטן איז געווען ווייניגער ווי זײן איינקונפט שטייער אלס אדוואקאט, אבער ער איז געווען פיל גליקליכער[15]. אין מיאמי ביטש האט ער אויך געדינט אלס איינער פון די הויפט לערערס אין דער יונגער ישיבה קטנה, מתיבתא פון גרעיטער מיאמי. אין דער צייט האט ער זיך באקענט מיט גרויסע רבנים, ארײנגערעכנט דעם פּאָנעוועזשער רב[17]. ער האט דארט אויפגעבויט א מקוה אין שול, וואס דער סאטמארער רבי האט גענוצט, און אזוי ארום באשטעטיגט איר כשרות[18].
אין תשל"ב (1972) איז די משפחה אריבער קיין ניו יארק, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס עקזעקוטיווער וויצע-פרעזידענט פון דער ארטאדאקסישער פארבאנד (OU). באלד דערנאך, נאך דער פלוצלינגער פטירה פון רבי אלכסנדר ראזענבערג, האט הרב וויין אים איבערגענומען אלס רבנישער אדמיניסטראטאר פון OU כשרות אפטיילונג. ער האט געדינט אין דעם פּאזיציע פאר פינף יאר און ווערט קרעדיטירט מיט אריינברענגן ארדענונג און עפעקטיווקייט אין די כשרות השגחה אין צפון אמעריקע און קעמפן קעגן כאאס און אומזיכערע הכשרים[5]. ער איז געווען אחראי פאר'ן אריינפירן די OU אין דער פלייש אינדוסטריע[19].
אין תשל"ז האט ער געגרינדעט די קהילה בית תורה אין סאפערן, ניו יארק, וואו ער האט געדינט אלס רב פאר 24 יאר און וואס איז געוואקסן צו א פירנדע שול אין דער געגנט[20]. אינעם זעלבן יאר האט ער אויך געגרינדעט ישיבת שערי תורה פון ראקלענד, א גרױסער ישיבה און א קלענערער בית מדרש אפּטיילונג[21]. די ישיבה איז שפעטער אריבערגעפירט געווארן צו די שטח פון זיין שול. דער איינקונפט פון זײנע היסטאריע-טעיפּס האט פינאנצירט די ישיבה. ער האט געדינט אלס ראש ישיבה ביז תשנ"ז, ווען ער איז ארויף קיין ארץ ישראל. פילע פון זיינע תלמידים זענען שפעטער געווארן אנגעזעענע רבנים און קהילה פירער[20]. זיין זון, רבי חיים צבי וויין, האט אים איבערגענומען אלס ראש ישיבה.
אין ארץ ישראל
אין תשנ"ז האבן הרב וויין און זיין פרוי געמאכט עליה קיין ארץ ישראל. זיי האבן זיך באזעצט אין דעם רחביה קווארטאל פון ירושלים, וואו ער איז געווארן דער רב פון בית כנסת הנשיא אין תשס"ב[22]. ער איז אויך געווען א עלטערער פאקולטעט מיטגליד פון ישיבת אור שמח אין ירושלים, וואו ער האט געגעבן שיעורים פאר ענגליש-רעדנדע תלמידים. ער האט פארגעזעצט צו געבן פילע שיעורים סיי אין ארץ ישראל סיי אין חוץ לארץ, און האט געשריבן א וועכנטליכע קאלום פאר די Jerusalem Post זינט תשנ"ט. ער איז אויך אפט ערשינען אויף טעלעוויזיע פראגראמען אין ישראל, ווי "שאל את הרב"[23].
רבי בערל וויין איז נפטר געווארן אין ירושלים כ"ז אב תשפ"ה, אין עלטער פון 91 יאר, נאך עטליכע יאר פון זיין קראנק. ער איז באערדיגט געווארן אויפן הר הזיתים אין ירושלים. ער האט איבערגעלאזט איין זון, רבי חיים וויין, און דריי טעכטער: מרת שרה טייטלבוים, מרת מרים געטינגער, און מרת דינה געווירץ, ווי אויך פילע אייניקלעך און אור-אייניקלעך[11].
לערנען און ווערק
אידישע היסטאריע
רבי בערל וויין איז געווען א געניטע שרייבער אין סיי העברעאיש סיי ענגליש, ווי אויך אין אודיא און וויזועלע פארמאטן. ער איז ברייט באקאנט פאר זיין ראלע אין פּאפּולאריזירן אידישע היסטאריע. זײן אינטערעס אין היסטאריע האט זיך אנגעהויבן אין זײנע בחורישע יארן אין דער שיקאגא ישיבה, וואו ער פלעגט פארברענגען זײנע מיטאג־פּאזעס אין דער ישיבה-ביבליאטעק און לייענען ביכער וועגן אידישער געשיכטע[8][5].
אין 1984 האט ער אנגעהויבן ארגאניזירן אין זיין שול און ישיבה און מאנסי ספעציעלע קלאסן אין אידישע היסטאריע, וועלכע זענען געווארן רעקארדירט געווארן אין איבער 700 אודיא טעיפס. זיינע לעקציעס, בארימט פאר זייער שפאנענדע דערציילונג, חכמה, און הומאר, האבן געהאט א זייער שטארקן אפקלאנג, און איבער א מיליאן קאפיעס זענען פארקויפט געווארן איבער דער וועלט[20].
ער האט באקומען דעם Educator of the Year Award פון דער Covenant Foundation אין 1993. ער האט באקומען דעם "תורה פרייז אווארד" פון מכון הרב פראנק אין ירושלים.
ער האט מחבר געווען א פיר-באנד סעריע ביכער וועגן אידישער היסטאריע:
- Echoes of Glory: The Story of the Jews in the Classical Era, 350 BCE-750 CE ("ווידער-קולות פון פראכט"; 1995)
- Herald of Destiny: The Story of the Jews in the Medieval Era, 750-1650, ("העראַלד פון תכלית"; 1993)
- Triumph of Survival: The Story of the Jews in the Modern Era, 1650-1995, ("טריומף פון איבערלעבן"; 1990)
- Faith and Fate: The Story of the Jewish People in the Twentieth Century, ("אמונה און גורל"; 2001).
אנדערע היסטאריע ביכער (פילע וועלכע זענען פובליצירט געווארן דורך ארטסקראל) נעמען אריין Patterns in Jewish History ("מוסטערן אין אידישער היסטאריע"), Endless Hatred: Antisemitism from the Biblical Era to Modern Times ("ענדלאזער האַס: אנטיסעמיטיזם פון דער תנ"כישער עפּאכע ביז מאדערנע צייטן"; 2025), און In The Footsteps of Eliyahu HaNavi ("אין די פוסטריט פון אליהו הנביא"). זיין לעצטע ווערק, Eight People We Met on the Way Home ("אכט מענטשן וואס מיר האבן באגעגנט אויפן וועג אהיים"), קאנצענטרירט זיך אויף דער געשיכטע פון ציוניזם און מדינת ישראל.
אנדערע שריפטן און מעדיע
הרב וויין האט געשריבן ווערק אידיש לעבן און הלכה, ווי אויך פירושים. ער איז באקאנט פאר זיין שפאסיגן סטיל. צווישן זיינע ווערק זענען:
- In My Opinion ("אין מײן מיינונג"; 2020).
- Vintage Wein: א זאמלונג פון זיינע געדאנקען און אנעקדאטן.
- עסיי זאמלונגען: Second Thoughts ("צווייטע געדאנקען"), Buy Green Bananas ("קויף גרינע באנאנעס"), און Living Jewish ("לעבן אידיש").
- פרשנות: Pirkei Avos: Teachings for Our Times ("פרקי אבות: לערעס פאר אונזערע צייטן"), The Pesach Haggadah: Through the Prism of Experience and History ("הגדה של פסח: דורך דער פּריזמע פון ערפארונג און היסטאריע"; 2004).
- חז"ל: Oral Law of Sinai ("תורה שבעל פה מסיני"), Vision & Valor ("וויזיע און העלדישקייט").
- אויטאָביאָגראַפיע: Teach Them Diligently (2014), Tending the Vineyard.
- העברעאיש: "חקרי הלכה" (1976), "עיונים במסכתות התלמוד" (1989, 2 בענדער), "חוקי חיים" (1991), "במסילה נעלה" (2014).
אין תשנ"ו האט הרב וויין געגרינדעט די דעסטיני פונדאציע (The Destiny Foundation), וואס פּראדוצירט הויכע-קוואליטעט פילמען אויף אידישער געשיכטע, אריינגערעכנט:
- Rashi – A Light After the Dark Ages ("רש"י – א ליכט נאָך די טונקעלע צייטן"), 1999.
- Rambam – The Story of Maimonides ("רמב"ם – די געשיכטע פון רמב"ם"), 2005.
- Jewish People in the Twentieth Century ("אמונה און גורל – די געשיכטע פון דעם אידישן פאלק אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט"), סעריע פון א צאל עפּיזאדן.
- Berel Wein's Israel Journey – Jerusalem ("בערל וויינ'ס ישראל רייזע – ירושלים"), 2003.
- "אברבנאל" (נייע פילם, פארענדיגט אין 2025).
ער האט עמפאסיזירט די באניצונג פון טעכנאלאגיע צו פארשפּרייטן תורה, און איז געווען א פירער אין דעם געביט, אפטמאל פארבײגנדיג סקעפּסיס אין דער ארטאדאקסישער וועלט[15]. ער האט אויך רעדאקטירט א חודשליכן ניוזלעטער, The Wein Press ("די וויין פּרעס").
- מיט־געשריבענע ביכער
- The Legacy: Teachings for Life from the Great Lithuanian Rabbis ("דער ירושה: לימודים פאר לעבן פון די גרויסע ליטווישע רבנים"; 2013) מיט ווארען גאלדשטיין.
השקפות און פילאזאפיע
הרב וויין האט געהאלטן, אז א מאנגל פון וויסן וועגן אידישער געשיכטע פירט צו סעקולאריזאציע[8]. ער האט אונטערגעשטראכן די וויכטיגקייט פון לערנען היסטאריע ווי א לעבעדיגע, רעלעוואנטע געשיכטע, אנשטאט בלויז דאטן און פאקטן, כדי עס זאל זיין "לעבעדיג" און פול מיט זינען. אידן קענען איבערלעבן נאר דורך היטן און לערנען די תורה, אבער זענען גענייגט צו איבער'חזר'ן דעם טעות פון פרובירן זיך צו אסימילירן אדער קאמפּראמיסירן, כאטש די היסטאריע ווייזט אז עס ארבעט נישט, און די וואס האבן פרובירט האבן נישט מצליח געווען (למשל, שפאניע, דייטשלאנד, סאוויעטן פארבאנד[24].
הרב וויין האט באטראכט אמעריקע ווי "דעם גאלדענעם לאנד" פאר אידן, מיט גרויסע מעגליכקייטן. אבער ער האט אויך געווארנט, אז דער רייכקייט און צו הויכע ערווארטונגען אין אמעריקע קען פירן צו אנטוישונג. אייראפעאישע אידן האבן געהאט נידעריגע מאטעריעלע ערווארטונגען, וואס האט בייגעשטייערט צו זייער עקשנות[25]. ער האט געגלייבט, אז יעדער גלות קומט צו א סוף, און דער סוף איז געווענליך נישט גליקליך. ער האט פאראויסגעזאגט אז די רעגירונג אין אמעריקע קען ענדיגן מיטן ארײנמישן זיך אין רעליגיעזע שולעס און באגרעניצן רעליגיעזע פרײהייטן[8][5].
ער האט געגלייבט אז די היסטאריע פון דעם אידישן פאלק איז אן אפּשפיגלונג פון וויאזוי גאט ארבעט אין דער וועלט. ער האט באטראכט די גרינדונג פון מדינת ישראל, צוזאמען מיט דער האָלאָקאָסט, אלס די צוויי הויפט געשעענישן פון דעם צוואנציגסטן יארהונדערט, וואס האבן ראדיקאל און שטענדיג געענדערט די אידישע געזעלשאפט[26]. ער איז געווען א זעלטענער ציוניסט צווישן אנגעזעענע אמעריקאנער רבנים[27], און האט געגלייבט אז די אידישע צוקונפט ליגט אין מדינת ישראל[5], און אז די יעצטיגע גערודער איז א קאמף פאר דער אידענטיטעט פון א אידישער מדינה, מיט א דגש אויף דער ראלע פון תורה אין איר[24]. ער האט אבזערווירט אז די ישראלדיגע געזעלשאפט ווערט מער און מער אידיש איבער די יארן[8][5]. ער האט קריטיקירט ארטאדאקסישע גלייכגילטיקייט צו מדינת ישראל, טענה'נדיג אז אפילו די חרדישע אידנטום, וואס זענען בשיטה קעגן דעם שטאַט ציוניזם, זענען אפהענגיג פון איר פאר זייער עקזיסטענץ און אנטוויקלונג[28][29].
ער האט באוויינט די פארשטערקערטע צעטיילונג אינערהאלב דער ארטאדאקסיע אידנטום, וואס מאכט עס ארעמער. ער האט אונטערגעשטראכן די נויטווענדיקייט פון א באלאנסירטן בליק און טאָלעראַנץ[30][31]. אבער אמאל איז ענדערונג נויטיג צו באווארענען דאס וואס איז דאס טייערסטע (למשל, חסידות און מוסר-באוועגונג אלס "מוטאציעס" וואס האבן געענטפערט אויף טיפע באדערפענישן)[8].
ער האט קריטיקירט די היינטיגע אידישע חינוך פאר'ן לערנען לעגענדעס/פאנטאזיעס ווי פאקטן, איגנארירן תנ"ך און לשון קודש, און ארויפצווינגען א עליטיסטישע תלמודישע חינוך אויף אלע. ער האלט פון לייגן א דגש אויף מסורה, ווירדן, און אידישע אינספּיראַציע. ער האט געארבעט פאר בעסערע שולן, שטארקערע לערער, פארבעסערטע קוריקולומס און א צוריקקער צו די יסודות פון א באלאנסירטן און ווערטפולן תורה'דיגע חינוך[32][31].
איינפלוסן און באציאונגען
- רבי יצחק אייזיק הלוי הערצאג (הויפּט רב פון ארץ ישראל)
- א שליסל איינפלוס אויף הרב וויין. אין 1946 האט הרב הערצאג אויפגעטרעטן אין שיקאגא און געוויינט איבער דעם אוממעגליכקייט צוריקצובאקומען 10,000 אידישע קינדער פון קאטוילישע אינסטיטוציעס נאָך דעם חורבן, און האט ארויסגערופן דעם עולם: "וואס וועט איר טאָן פאר די קינדער פון כלל ישראל?" די ווערטער האבן אינספּירירט דעם 11/12 יעריגן בערל און מאטיווירט זיין גאנץ לעבן.
- הערמאַן וואָוק
- דער פּוליצער פּרייז געווינער און שרייבער, האט באַאיינפלוסט הרב וויינ'ס אמביציעס מיט א רעדע וואס האט פארטיידיגט תורה לערנען און אָבזערוואַנץ פאר א נישט-פרומען עולם, וואס האט געוויזן אז ארטאדאקסיע קען זיין ערפאלגרייך אין אמעריקע[33].
- רבי פנחס מרדכי טייץ
- זיין אָפּטימיזם וועגן א וואקסנדער, וויכטיגער ארטאדאקסיע אין אמעריקע האט אים געמאכט צו א העלדישער פיגור און פירער פאר הרב וויין[33].
- סאטמארער רבי, רבי יואל טייטלבוים
- וויין האט אים געטראפן אין מיאמי ביטש, וואו ער האט געדינגען א פּאלאץ פון איינעם פון וויין'ס מתפללים. דער רבי האט גענומען א ליבשאפט צו וויין, טראץ זייערע חילוקי דעות אויף ציוניזם. זיי האבן געהאט לאנגע שמועסן וועגן תורה, רבנות און אידישן לעבן. הרב וויין האט טיף באוואונדערט זיין גאונות און צדקות, אינטעלעקט און הייליגקייט, און דערציילט פּערזענליכע אינטעראקציעס מיט דעם רבי'ן, אריינגערעכנט דעם רבי'נס שטיצע פאר זיין מקוה און כשר פיס־עסן איניציאטיוון[34][35].
- פּאָנעוויזשער רב (רבי יוסף שלמה כהנעמאן)
- וויין איז געווען זיין שאָפער אין מיאמי ביטש פיר ווינטערס, קלויבנדיג געלט פאר זיין ישיבה. כהנעמאן איז געווען "א אויסערגעווענליכער איד"[17]. וויין'ס פרוי איז געווען פריינטליך מיט דער פרוי פון פּאָנעוויזשער רב[18]. כהנעמאן איז געווען פּאזיטיוו געשטימט צו מדינת ישראל סימבאלן, פלאטערנדיג די מדינת ישראל פאָן אויף יום העצמאות[30].
- רב יעקב קאמענעצקי
- וויין איז געווארן נאענט מיט אים אין זיין צייט אין מיאמי ביטש און מאנסי[8]. קאמענעצקי האט געהאלטן אז עס איז א טעות צו צווינגען אן עליטיסטישע חינוך אויף די מאסן[32].
דרויסנדיגע לינקס
- אפיציעלע וועבזייטל פון הרב בערל וויין
- הרב ברל ויין - הידברות
- https://www.yeshiva.co/midrash/filter?rabbi=12
- Rabbi Berel Wein - YUTorah
- Rabbi Wein Archives - Torah.org
- Rabbi Berel Wein - Ohr Somayach Audio
- Jewish History Crash Course Videos – 99 קורצע קליפּס דורך הרב וויין
- R' Berel Wein ZTL – TorahAnytime
רעפערענצן
- ↑ Paul Mendlowitz, Rabbi Berel Wein zt”l : The Rabbi Who Gave the Jewish People Their Story, Aug 18, 2025.
- ↑ Greenwald, Yisroel (1995). Reb Mendel and his Wisdom. Mesorah. p. xvii. ISBN 978-0-89906-117-7 (פון ענגלישער וויקיפעדיע).
- ↑ Rabbi Berel Wein's Statement of Motivation and Purpose, The Covenant Foundation.
- ↑ זעט א באשרייבונג פון ר' בערל אויף זיין זיידן.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 Gedalia Guttentag, Voice of History, Mishpacha Magazine, אוגוסט 19, 2025.
- ↑ Rabbi Zev Wein To Be Honored By Kesser Maariv On Sunday, The Sentinel, מערץ 10, 1966.
- ↑ איבער אים זעט: רבי שמעיה דוד ויין, אויף המכלול אין העברעאיש.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 Yonoson Rosenblum, The Story That Never Grows Old, Mishpacha Magazine, מערץ 29, 2022.
- ↑ איבער אים: רבי מרדכי רוגוב, אויף "אישי ישראל".
- ↑ איבער אים: רבי ישראל מנדל קפלן, אויף "אישי ישראל".
- ↑ 11.0 11.1 11.2 Boruch Dayan Emes: Rav Berel Wein zt”l, Matzav.com, August 16, 2025.
- ↑ Berel Wein: 1993 Covenant Award Recipient, The Covenant Foundation, 30 במרץ 2016.
- ↑ רבי אליעזר לוין, אויף המכלול אין העברעאיש.
- ↑ Davis, Lenore (January 12, 2018). "Passing of Rebbetzin Mira Cohen Wein". Five Towns Jewish Times.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Jay Deitcher, Rabbi Berel Wein, lawyer, scholar and lecturer, dies at 91, eJewishPhilanthropy, אוגוסט 18, 2025.
- ↑ YS Gold, IN TRIBUTE: Rabbi Berel Wein, z"l, Prominent Monsey Torah Personality, Rockland Daily, Aug 18 2025.
- ↑ 17.0 17.1
The Story of Rabbi Berel Wein | Meaningful People #36, video on Meaningful People channel on YouTube.
- ↑ 18.0 18.1 Berel Wein, Miami Beach Memoirs, JewishPress.com, 14 Sivan 5774.
- ↑ Centennial Spotlight: Rabbi Berel Wein, Jewish Action
- ↑ 20.0 20.1 20.2 Olivestone, David (Summer 2021), "An 'Author' in History", Jewish Action (OU).
- ↑ איבער די ישיבה זעט: דער ארטיקל "ישיבת שערי תורה (מונסי)", אויפ'ן "ויקישיבה" זייטל.
- ↑ איבער דער שול זעט: בית הכנסת הנשיא, אויף המכלול אין העברעאיש.
- ↑ Rabbi Berel Wein: A beloved American rabbi in Jerusalem - JNS.org.
- ↑ 24.0 24.1 Rabbi Berel Wein – Understanding Jewish History, video on Sparks Of History channel on YouTube.
- ↑ Life After the Holocaust: How They Rebuilt, Jewish Action.
- ↑ The Past And The Present, Rabbi Wein
- ↑ ABIGAIL KLEIN LEICHMAN, An unorthodox approach to Orthodoxy, The Jerusalem Post, יולי 10, 2014.
- ↑ Voices of Faith: Memories of 1948 from Rabbi Berel Wein, zt”l, Jewish Action.
- ↑ Lonely Israel; ישראל הבודדה, אויף Rabbi Wein.
- ↑ 30.0 30.1 Berel Wein, Weeping and Wishing, Jewish Action, Summer 2007.
- ↑ 31.0 31.1 https://www.yeshiva.co/midrash/11977.
- ↑ 32.0 32.1 Berel Wein, Who’s Afraid of Change? Rethinking the Yeshivah Curriculum, Jewish Action, Spring 2010.
- ↑ 33.0 33.1 Rabbi Berel Wein: Influences & Reflections, Aish, אפריל 1, 2025.
- ↑ Joseph Feldman, Rabbi Wein’s Reverence for the Satmar Rebbe, Remembered Ahead of Yahrzeit, VINnews, אוגוסט 17, 2025.
- ↑ זעט פון דא און ווייטער.