בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
ביום ג בחודש זיו זיו' '''פ̇נ̇ה̇''' | ביום ג בחודש זיו זיו' '''פ̇נ̇ה̇''' | ||
'''א̇ו̇ר̇ו̇ כ̇ב̇ה̇''' לפק ת̇נ̇צ̇ב̇ה̇}} | '''א̇ו̇ר̇ו̇ כ̇ב̇ה̇''' לפק ת̇נ̇צ̇ב̇ה̇}} | ||
ר' שמואל בכרך איז געבוירן בערך יאר של"ה אין שטאט בומסלא (Jungbunzlau, היינט Mladá Boleslav אין [[בעהמען]]) צו זיין פאטער ר' יצחק | ר' שמואל בכרך איז געבוירן בערך יאר של"ה אין שטאט בומסלא (Jungbunzlau, היינט Mladá Boleslav אין [[בעהמען]]) צו זיין פאטער ר' יצחק, וועלכער איז כנראה נישט געווען אַן אויסגערופענער תלמיד חכם, ווייל רבי שמואל האט אים קיינמאל נישט גערופן מיט א כבוד טיטל{{הערה|לרר, חוט השני, ז' 3–4.}}. דער נאמען אברהם איז צוגעגעבן געווארן שפּעטער ווען ער איז געווען קראנק. די משפחה שטאמט ווארשיינליך פון דער שטאט באַכאַראַך (Bacharach) אויפן טייך [[רהיין|ריין]] אין [[ריינלאנד-פאלץ|ריינלאנד-פּפאלץ]], פון וואו זיי זענען פארטריבן געווארן קיין בעהמען{{הערה|{{אוצר החכמה|יונה עמנואל|ספר זכרון לבב שלם|14959|page=22|קעפל=בעיות סוציאליות וסכסוכי עבודה בשו"ת חות יאיר לרב יאיר חיים בכרך|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"א|עמ=23}}}}. | ||
אין זיין יוגנט איז ר' שמואל אוועק לערנען תורה אין דער שטאט פּראג, וואו ער איז געווען א תלמיד פונעם מהר"ל מפראג, וועמען ער האט גערופן "מורי ורבי" און "רבינו הגדול". ער האט אויך מקבל געווען תורה פון מהר"ל'ס איידעם, [[רבי יצחק כ"ץ]]{{הערה|לרר, זז' 4–5.}}. רבי אברהם שמואל האט געלערנט צוזאמען מיט רבי חיים אולמא פון פיורדא אין פראג ארום שנת שנ"ב{{הערה|הגהות רבי חיים אולמא מפיורדא על ספר 'יוסף אומץ', מהדו' מכון שלמה אומן, שעלבים תשע"ו, עמ' קפד; זעט {{אוצר החכמה|יצחק זימר|סיני|614195|page=139|קעפל=תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז|באנד=קב (ג-ו)|שנת הוצאה=תשמ"ח|מו"ל=מוסד הרב קוק|עמ=רלג|הערה 43}}.}}. | אין זיין יוגנט איז ר' שמואל אוועק לערנען תורה אין דער שטאט פּראג, וואו ער איז געווען א תלמיד פונעם מהר"ל מפראג, וועמען ער האט גערופן "מורי ורבי" און "רבינו הגדול". ער האט אויך מקבל געווען תורה פון מהר"ל'ס איידעם, [[רבי יצחק כ"ץ]]{{הערה|לרר, זז' 4–5.}}. רבי אברהם שמואל האט געלערנט צוזאמען מיט רבי חיים אולמא פון פיורדא אין פראג ארום שנת שנ"ב{{הערה|הגהות רבי חיים אולמא מפיורדא על ספר 'יוסף אומץ', מהדו' מכון שלמה אומן, שעלבים תשע"ו, עמ' קפד; זעט {{אוצר החכמה|יצחק זימר|סיני|614195|page=139|קעפל=תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז|באנד=קב (ג-ו)|שנת הוצאה=תשמ"ח|מו"ל=מוסד הרב קוק|עמ=רלג|הערה 43}}.}}. | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
די אידענטיטעט פון זיין ערשטער ווייב איז נישט באקאנט. נאך דעם וואס זי איז נפטר געווארן אדער זיי האבן זיך צעשיידט, האט ער חתונה געהאט בזיווג שני אין שנת ש"ס אין פראג מיט [[חוה בכרך|חוה]], די טאכטער פון זיין רבי רבי יצחק כ"ץ און פון פיגלא, טאכטער פון מהר"ל{{הערה|לרר, ז' 5.}}. רביצין חוה איז געווען באקאנט אלס א קלוגע, משכלת און געלערנטע פרוי, מיט גרויס חכמה און קדושה{{הערה|לרר, זז' 15–16.}}. | די אידענטיטעט פון זיין ערשטער ווייב איז נישט באקאנט. נאך דעם וואס זי איז נפטר געווארן אדער זיי האבן זיך צעשיידט, האט ער חתונה געהאט בזיווג שני אין שנת ש"ס אין פראג מיט [[חוה בכרך|חוה]], די טאכטער פון זיין רבי רבי יצחק כ"ץ און פון פיגלא, טאכטער פון מהר"ל{{הערה|לרר, ז' 5.}}. רביצין חוה איז געווען באקאנט אלס א קלוגע, משכלת און געלערנטע פרוי, מיט גרויס חכמה און קדושה{{הערה|לרר, זז' 15–16.}}. | ||
ער האָט געדינט אלס רב אין עטליכע קהילות איידער ער איז געקומען קיין וואָרמס: ערשט איז ער געווען א דרשן אין פראג, דערנאך איז ער געווען רב אין זיין געבורט-שטאָט בומסלא. פון דארטן איז ער אריבער קיין טורבין (Třeboň אין בעהמען){{הערה|דאס איז נישט Turobin אין פּוילן. לרר, ז' 6.}}, דערנאך קיין קעלין (Kolín אין בעהמען), וואו ער איז געווען אין שנת שס"ו{{הערה|1=ער האט דארטן מחבר געווען א חנוכה ליד, ווי זיין אייניקל שרייבט אין [https://www.sefaria.org/Havot_Yair.238.61 סוף שו"ת 'חות יאיר', דף רכז:].}}. דערנאך איז ער געווען אין פּאָהרליץ (Pohrlitz, היינט Pohořelice, אין מעהרין) ארום שנת שס"ז. ער איז פארבעטן געווארן צו זיין רב אין וויכטיגע קהילות וואס האבן אים געזוכט "פון ווייטע לענדער"{{הערה|ווי ער שרייבט אליינס, שו"ת חוט השני, סי' כז. זעט אויך סי' מה.}}. | ער האָט געדינט אלס רב אין עטליכע קהילות איידער ער איז געקומען קיין וואָרמס: ערשט איז ער געווען א דרשן אין פראג, דערנאך איז ער געווען רב אין זיין געבורט-שטאָט בומסלא{{הערה|שם=יוחסין|[https://www.avotaynu.com/Kwadrat.pdf#page=2 מגילת יוחסין למהר"ל מפראג].}}. פון דארטן איז ער אריבער קיין טורבין (Třeboň אין בעהמען){{הערה|דאס איז נישט Turobin אין פּוילן. לרר, ז' 6.}}, דערנאך קיין קעלין (Kolín אין בעהמען), וואו ער איז געווען אין שנת שס"ו{{הערה|1=ער האט דארטן מחבר געווען א חנוכה ליד, ווי זיין אייניקל שרייבט אין [https://www.sefaria.org/Havot_Yair.238.61 סוף שו"ת 'חות יאיר', דף רכז:].}}. דערנאך איז ער געווען אין פּאָהרליץ (Pohrlitz, היינט Pohořelice, אין מעהרין) ארום שנת שס"ז. ער איז פארבעטן געווארן צו זיין רב אין וויכטיגע קהילות וואס האבן אים געזוכט "פון ווייטע לענדער"{{הערה|ווי ער שרייבט אליינס, שו"ת חוט השני, סי' כז. זעט אויך סי' מה.}}. | ||
אין שנת שס"ט{{הערה|{{אוצר החכמה|יצחק זימר|סיני|614195|page=139|קעפל=תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז|באנד=קב (ג-ו)|שנת הוצאה=תשמ"ח|מו"ל=מוסד הרב קוק|עמ=רלג|הערה 43}}}} איז ער אויפגענומען געווארן אלס אב"ד און ר"מ (ריש מתיבתא) אין דער אלטער שטאט ווארמס, וואס ער רופט "עיר גדולה לאלקים"{{הערה|כרם שלמה, שנה י חו' ד, עמ' ח.}} | אין שנת שס"ט{{הערה|{{אוצר החכמה|יצחק זימר|סיני|614195|page=139|קעפל=תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז|באנד=קב (ג-ו)|שנת הוצאה=תשמ"ח|מו"ל=מוסד הרב קוק|עמ=רלג|הערה 43}}}} איז ער אויפגענומען געווארן אלס אב"ד און ר"מ (ריש מתיבתא) אין דער אלטער שטאט ווארמס, וואס ער רופט "עיר גדולה לאלקים"{{הערה|כרם שלמה, שנה י חו' ד, עמ' ח.}}, און פון דער פּראווינץ ("מדינה") פון ריינלאנד-פּפאלץ{{הערה|שם=יוחסין}}. ר' שמואל האט געהאלטן הויך דעם פאן פונעם ווארמסער רבנות און האט זיך פעסט קעגנגעשטעלט די רבנים פון פראנקפורט, וועלכע האבן געפאדערט אויטאריטעט איבער אלע אנדערע רבנים אין דייטשלאנד{{הערה|שם=רוסיש|אברהם דראבקין, «[[S:ru:ЕЭБЕ/Бахарах, Авраам Самуил|Бахарах, Авраам Самуил]]» // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. Россия, Санкт-Петербург, 1906—1913.|כיוון=שמאל}}. | ||
בעת זיין צייט אין ווארמס, האט זיך דער עקאנאמישער מצב זייער פארערגערט, וואס האט גורם געווען האַס קעגן די אידן. אין דער נאכט פון תשעה באב שע"ד, זענען הונדערטער צונפט-לייט ([[צעך|גילדען, צעכן]]) געקומען צום אידישן געסל טויער און געזוכט נקמה און רויב. די אידן האבן געשריגן און מתפלל געווען. דער "גדול הדור" הרב גדליה, א "[[בעל שם]]", האט געמאכט אויסזען ווי די אידישע גאס איז פול מיט באוואפנטע קעמפער, און א שרעק איז געפאלן אויף די אטאקירער. נאך האלבער נאכט, איז רבי שמואל בכרך אוועק מיט א מנין מענטשן צום שול און געליינט מגילת איכה{{הערה|רבי יודא ליווא קירכום זצ"ל, תושב העיר, '''מנהגות וורמייזא''', מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רסד-רסה.}}. די אידן זענען געצוואונגען געווארן אריבערצוגיין צו דער אנדערער זייט פונעם [[רהיין|ריין]] טייך, אבער זענען ערלויבט געווארן צוריקצוקומען דורך דער השתדלות פונעם ארכיבישאף פון מיינץ. | בעת זיין צייט אין ווארמס, האט זיך דער עקאנאמישער מצב זייער פארערגערט, וואס האט גורם געווען האַס קעגן די אידן. אין דער נאכט פון תשעה באב שע"ד, זענען הונדערטער צונפט-לייט ([[צעך|גילדען, צעכן]]) געקומען צום אידישן געסל טויער און געזוכט נקמה און רויב. די אידן האבן געשריגן און מתפלל געווען. דער "גדול הדור" הרב גדליה, א "[[בעל שם]]", האט געמאכט אויסזען ווי די אידישע גאס איז פול מיט באוואפנטע קעמפער, און א שרעק איז געפאלן אויף די אטאקירער. נאך האלבער נאכט, איז רבי שמואל בכרך אוועק מיט א מנין מענטשן צום שול און געליינט מגילת איכה{{הערה|רבי יודא ליווא קירכום זצ"ל, תושב העיר, '''מנהגות וורמייזא''', מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רסד-רסה.}}. די אידן זענען געצוואונגען געווארן אריבערצוגיין צו דער אנדערער זייט פונעם [[רהיין|ריין]] טייך, אבער זענען ערלויבט געווארן צוריקצוקומען דורך דער השתדלות פונעם ארכיבישאף פון מיינץ. | ||
| שורה 36: | שורה 36: | ||
אבער בערך א האלב יאר שפּעטער, אין שע"ה, נאך ווידעראמאליגע פאדערונגען פאר פארטרייבונג, האט דער פרינץ עלעקטאר פרעדריק דער פינפטער גענומען די קהילה אונטער זיין שוץ. דאס האט דערצערנט די צעכן, פון וועלכע איבער זעקס הונדערט צונפט-לייט האבן אום שביעי של פסח שע"ה אויסגעדריקט זייער האס דורך צעברעכן מציבות אויפן בית-עלמין, פארניכטן די שול, שלאגן און הרגענען אידן און גנבענען זייערע זאכן{{הערה|Pearl (Preschel) Herzog, "[https://www.toviapreschel.com/ode-to-a-grandmother-rebbetzin-chavah-bacharach/ Ode to a Grandmother, Rebbetzin Chavah Bacharach]".|שם=פערשל|כיוון=שמאל}}, און האבן פארטריבן די אידן פון שטאט אריבער דעם טייך ריין{{הערה|רבי יודא ליווא קירכום, '''מנהגות וורמייזא''', מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רט-רי.}}. | אבער בערך א האלב יאר שפּעטער, אין שע"ה, נאך ווידעראמאליגע פאדערונגען פאר פארטרייבונג, האט דער פרינץ עלעקטאר פרעדריק דער פינפטער גענומען די קהילה אונטער זיין שוץ. דאס האט דערצערנט די צעכן, פון וועלכע איבער זעקס הונדערט צונפט-לייט האבן אום שביעי של פסח שע"ה אויסגעדריקט זייער האס דורך צעברעכן מציבות אויפן בית-עלמין, פארניכטן די שול, שלאגן און הרגענען אידן און גנבענען זייערע זאכן{{הערה|Pearl (Preschel) Herzog, "[https://www.toviapreschel.com/ode-to-a-grandmother-rebbetzin-chavah-bacharach/ Ode to a Grandmother, Rebbetzin Chavah Bacharach]".|שם=פערשל|כיוון=שמאל}}, און האבן פארטריבן די אידן פון שטאט אריבער דעם טייך ריין{{הערה|רבי יודא ליווא קירכום, '''מנהגות וורמייזא''', מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רט-רי.}}. | ||
רבי שמואל און זיין איינציגער זון משה שמעון זענען פארטריבן געווארן מיט די אנדערע גולים. ער איז אריבערגעגאנגען דעם ריין טייך ביז ער איז אנגעקומען קיין גערנסהיים (Gernsheim). בערך פינף וואכן נאכן גירוש, איז ער נפטר געווארן אין גערנסהיים אום כ"ז אייר שע"ה, אלט זייענדיג בלויז 40 יאר. עס איז נישט קלאר צי ר' שמואל איז געשטארבן פון פיזישע וואונדן, נישט קענענדיג פארטראגן די שווערע וועגן | רבי שמואל און זיין איינציגער זון משה שמעון זענען פארטריבן געווארן מיט די אנדערע גולים. ער איז אריבערגעגאנגען דעם ריין טייך ביז ער איז אנגעקומען קיין גערנסהיים (Gernsheim). בערך פינף וואכן נאכן גירוש, איז ער נפטר געווארן אין גערנסהיים אום כ"ז אייר שע"ה, אלט זייענדיג בלויז 40 יאר. עס איז נישט קלאר צי ר' שמואל איז געשטארבן פון פיזישע וואונדן, נישט קענענדיג פארטראגן די שווערע וועגן אויף זיין וואנדערונג, אדער פון דער צער און עגמת-נפש פונעם פּאגראם{{הערה|שם=פערשל}}. ער איז באגראבן געווארן אין אלסבאך (Alsbach-Hähnlein), אויף דעם אלטן בית הקברות צווישן ביקענבאך (Bickenbach) און צווינגענבערג (Zwingenberg){{הערה|[https://www.findagrave.com/memorial/240781703/abraham-samuel_ben_isaak-bacharach Rabbi Abraham Samuel Ben Isaak Bacharach (1575-1615)] - Find a Grave Memorial}}. זיין מצבה איז באנייט געווארן בערך הונדערט יאר שפּעטער{{הערה|מיט עטליכע טעותים. זעט עלים לתרופה, א'ע'.}}. זיין זוהן רבי משה שמשון, וואס איז דעמאלט געווען אַן אכט-יעריג קינד, האט געהאלטן א ביטערן הספד אויף זיין קבר{{הערה|זיין אייניקל, ר' יאיר חיים, דערמאנט דעם הספּד אין זײנע רשימות: "דרוש הספד מאדוני אבי הגאון ז"ל על קבר זקני הגר"ש זצ"ל". זעט: '[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=6832#p=271 דעת קדושים]', פעטרבורג תרנ"ח, יתרון דעת עמ' 20.}} און האט אויך מחבר געווען א קינה אויף זיין פּטירה{{הערה|געדרוקט סוף [https://www.sefaria.org/Havot_Yair.238.63 שו"ת 'חות יאיר'], דף רכח.}}. | ||
רבי שמואל איז געווען באטראכט אלס איינער פון די גדולי הדור. ער איז געווען עניוות'דיג אבער שטארק ווען זיין פסק איז געווען באצווייפלט. ער האט געהאט קשרים מיט פיל גדולים פון זיין צייט, אריינגערעכנט: [[רבי ישעיה הלוי הורוויץ]] ("של"ה הקדוש"), וועמען ער האט גערופן "אהובי חביבי מחותני"{{הערה|שו"ת חוט השני סי' יא. זעט אויך סי' ו און ז.}}; זיין שווער רבי יצחק הכהן כ"ץ; רבי מנחם מאניש חיות פון ווילנע; [[רבי אליהו לואנץ]] פון וורמייזא ("רבי אליהו בעל שם"), וואס האט אים גערופן "אהובי אדוני האלוף התורני… שפתותיו כחוט השני"{{הערה|שו"ת חוט השני סי' כב.}}; און רבי אליקים געטשליק ראטענבורג. ער האט אויך געהאט פיל תלמידים און איז געווען זייער פארנומען מיט די רבנות ארבעט און לערנען{{הערה|לרר, זז' 8–10.}}. | רבי שמואל איז געווען באטראכט אלס איינער פון די גדולי הדור. ער איז געווען עניוות'דיג אבער שטארק ווען זיין פסק איז געווען באצווייפלט. ער האט געהאט קשרים מיט פיל גדולים פון זיין צייט, אריינגערעכנט: [[רבי ישעיה הלוי הורוויץ]] ("של"ה הקדוש"), וועמען ער האט גערופן "אהובי חביבי מחותני"{{הערה|שו"ת חוט השני סי' יא. זעט אויך סי' ו און ז.}}; זיין שווער רבי יצחק הכהן כ"ץ; רבי מנחם מאניש חיות פון ווילנע; [[רבי אליהו לואנץ]] פון וורמייזא ("רבי אליהו בעל שם"), וואס האט אים גערופן "אהובי אדוני האלוף התורני… שפתותיו כחוט השני"{{הערה|שו"ת חוט השני סי' כב.}}; און רבי אליקים געטשליק ראטענבורג. ער האט אויך געהאט פיל תלמידים און איז געווען זייער פארנומען מיט די רבנות ארבעט און לערנען{{הערה|לרר, זז' 8–10.}}. | ||
| שורה 59: | שורה 59: | ||
רעביצין חוה האט נישט געוואלט ווידער חתונה האבן נאך איר מאנ'ס פּטירה, אפילו ווען דער של"ה האט איר געוואלט איר הייראטן נאך זיין ווייב'ס פּטירה אין שנת ש"פ. זי האט זיך צוריקגעקערט קיין פּראג נאך איר מאנ'ס פּטירה און שפּעטער איז זי צוריקגעקומען קיין ווארמס ווען איר זון רבי משה שמשון איז דארטן געווארן רב. בערך א יאר שפּעטער, אין שנת תי"א, איז זי ארויסגעפארן קיין ארץ ישראל, אבער איז נפטר געווארן אויפן וועג אין [[סאפיע|סאָפיע]] (היינט בולגאריע) און איז דארטן באגראבן געווארן. | רעביצין חוה האט נישט געוואלט ווידער חתונה האבן נאך איר מאנ'ס פּטירה, אפילו ווען דער של"ה האט איר געוואלט איר הייראטן נאך זיין ווייב'ס פּטירה אין שנת ש"פ. זי האט זיך צוריקגעקערט קיין פּראג נאך איר מאנ'ס פּטירה און שפּעטער איז זי צוריקגעקומען קיין ווארמס ווען איר זון רבי משה שמשון איז דארטן געווארן רב. בערך א יאר שפּעטער, אין שנת תי"א, איז זי ארויסגעפארן קיין ארץ ישראל, אבער איז נפטר געווארן אויפן וועג אין [[סאפיע|סאָפיע]] (היינט בולגאריע) און איז דארטן באגראבן געווארן. | ||
ר' שמואל און זיין רעביצין חוה האבן געהאט איין זון, רבי משה שמשון בכרך (וואס איז שפּעטער געווען רב אין ווירמייזא און דער פאטער פון רבי יאיר חיים), און פיר טעכטער: סלאווא (נפטרה כ"ד אלול שפ"א אין וויען), ווייב פון רבי יעקב תאומים פון וויען; טעלצל (נפטרה אייר תי"ט אין פּראג), ווייב פון רבי משה פרץ גערופן זבלא, אב"ד שנייטוך (Schnaittach){{הערה| | ר' שמואל און זיין רעביצין חוה האבן געהאט איין זון, רבי משה שמשון בכרך (וואס איז שפּעטער געווען רב אין ווירמייזא און דער פאטער פון רבי יאיר חיים), און פיר טעכטער: סלאווא (נפטרה כ"ד אלול שפ"א אין וויען), ווייב פון רבי יעקב תאומים פון וויען; טעלצל (נפטרה אייר תי"ט אין פּראג), ווייב פון רבי משה פרץ גערופן זבלא, אב"ד שנייטוך (Schnaittach){{הערה|שם=יוחסין}}. הענדל (נפטרה ת"א אין פּראג), ווייב פון רבי אליעזר ליבערמאן, א דרשן פון פראג און מחבר פון "תפלות ובקשות נאים"; און רייכיל, פון פראנקפורט-דמיין{{הערה|שם=לרר14}}. | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||