בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,376
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
==פערזענליכע לעבן== | ==פערזענליכע לעבן== | ||
רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | ||
ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון | ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען אן אייניקל פון [[רבי ישראל פון קרעמס]], דער מחבר פון "הגהות אשרי". נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין מוטער'ס ברודער רבי אהרן פּלומעל (בלומליין) הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|יודאיקע}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי א געוויסער ר' נתן, וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אַן אויסגעצייכנטער למדן{{הערה|שם=אנצ|{{אנצ יהודית|1=8277-israel-isserlein|3=Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.}}. | ||
אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּייניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב{{הערה|שם=אנצ}}. | אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּייניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב{{הערה|שם=אנצ}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער־נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן ביז זיין פטירה אין ה'ר"כ. | ||
===אין ווינער נוישטאַדט=== | |||
אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרלין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז די שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער דארשטיגע תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, [[באהעמיע]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], [[בייערן]] און [[ריינלאנד]]. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] (ר' יאסליין עסטרייכער, מחבר פון "לקט יושר"), און די בארימטע פּערזענליכקייטן [[רבי ישראל ברונא]] און [[רבי משה מינץ]]. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און שפּעטער אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי}}{{מקור}}. | |||
ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|{{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די | ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|{{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באַמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך מייסטערליין, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|שם=אנצ}}. | ||
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און אסקעטיזם, און זיין ווערק צייגט די השפּעה פון "[[ספר חסידים]]". ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט. למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען | ===כאראקטער און אייגנשאפטן=== | ||
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און אסקעטיזם, און זיין ווערק צייגט די השפּעה פון "[[ספר חסידים]]". ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט. למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען אויסערגעווענליך באשיידן און האט נישט צוגעלאזט מען זאל אים רופן "[[מורנו]]" ביים עולה זיין לתורה, כאטש ער איז געווען אנערקענט אלס א גרויסער תלמיד־חכם{{הערה|שם=אנצ}}. | |||
ער האט געחתמעט זיינע בריוו אַלס "הקטן והצעיר בישראל", וואָס איז געזען געוואָרן ניט בלויז אַ באַשיידענע אויסדרוק, נאר אלס א באשטעטיגונג פון זיין גרויסער אינטעלעקטועלער אויטאריטעט{{הערה|Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, 1452}}. | |||
ער האט זיך אפילו אפגעזאגט צו נעמען א משכורת פון זיין קהילה{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
ער | ===הלכה'דיגער צוגאנג=== | ||
אין זיינע הלכה'דיקע פּסקים האט ער בדרך כלל פאוואריזירט אשכנזישע הלכהדיקע טראדיציעס, אָבער האָט אויך ציטירט די ר"יף, רמב"ם, טור און אַנדערע ספרדישע אויטאריטעטן. ער האָט געקליבן די געאָנים איבער שפּעטערדיקע מיינונגען. | |||
ר' איסרלן האט ווייניג געקימערט וועגן די מיינונגען פון די שפּעטערדיגע קאדיפיקאטארן, אדער אפילו די אויטאריטעט פון די טורים, קעגן די באשלוסן פון די גאונים{{הערה|שם=אנצ}}. | |||
הגם ער איז געווען שטרענג אין דאורייתא־ענינים, איז ער אפטמאל געווען לייכטער אין זיינע הלכה־פסקים, בפרט בנוגע עגונות{{הערה|שם=קאווע}} און צו גרינדן הארמאנישע באַציאונגען מיט די קריסטן{{הערה|שם=יודאיקע}}. ער האט שטארק ביטער גערעדט קעגן די, וואס פון ריינע פאך-קנאה האבן געשטעלט א שטרענגערע אויסטייטשונג אויף די געזעצן. ר' איסרלן איז געווען קעגן שווערע שטראפן, און האט באשלאסן, אז מען זאל פארגרינגערן דעם וועג פאר א בעל-תשובה צום אידנטום{{הערה|שם=אנצ}}. | |||
זיינע מיינונגען אויף שווערע אדער צווייפלהאפטיגע פראגעס פון הלכה אדער דיני ממונות זענען געזוכט געווארן ווייט און ברייט{{הערה|שם=יודאיקע}}. רבי משה מינץ האט אים גערופן "ריש גולה נר ישראל נשיא נשיאי"{{הערה|תשובות מהר"ם מינץ, סי' יב, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49598&st=&pgnum=22 סאליניקי תקס"ב, דף י,ב].}}. ער האט אפט געדינט אלס א בורר צווישן קהילות, און זיינע באשלוסן זענען אנגענומען געווארן ווי לעצטיג{{הערה|שם=וויקי}}. ער האט זיך געשטעלט קעגן רבנים וואס האבן געפּרואווט צו דאמינירן זייערע מתפללים דורך חרם. דורך זיין השתדלות האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | זיינע מיינונגען אויף שווערע אדער צווייפלהאפטיגע פראגעס פון הלכה אדער דיני ממונות זענען געזוכט געווארן ווייט און ברייט{{הערה|שם=יודאיקע}}. רבי משה מינץ האט אים גערופן "ריש גולה נר ישראל נשיא נשיאי"{{הערה|תשובות מהר"ם מינץ, סי' יב, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49598&st=&pgnum=22 סאליניקי תקס"ב, דף י,ב].}}. ער האט אפט געדינט אלס א בורר צווישן קהילות, און זיינע באשלוסן זענען אנגענומען געווארן ווי לעצטיג{{הערה|שם=וויקי}}. ער האט זיך געשטעלט קעגן רבנים וואס האבן געפּרואווט צו דאמינירן זייערע מתפללים דורך חרם. דורך זיין השתדלות האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||
===פאמיליע לעבן=== | ===פאמיליע לעבן=== | ||
די איסרלן פאמיליע איז געווען נישט נאר רבניש פּראמינענט, נאר אויך א טייל פון דער רייכער קויף-מענטשן | די איסרלן פאמיליע איז געווען נישט נאר רבניש פּראמינענט, נאר אויך א טייל פון דער רייכער קויף-מענטשן קלאס פון עסטרייכישן אידנטום. ר' ישראל'ס מוטער, ווייב און שנור זענען געווען גוט-געבילדעטע, רעליגיעז אקטיווע פרויען, וואס האבן אויך אָנטייל גענומען אין די פאַמיליע'ס געשעפטס-אונטערנעמונגען. זיין מוטער, וועמענס נאמען איז נישט געבליבן, איז געווען זייער פרום{{הערה|{{יודאיקה|Martha Keil (2nd ed.)|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}.}} און איז אומגעקומען אין דער ווינער גזירה אין קפ"א. ר' איסרלן פלעגט פאסטן ביי איר יארצייט, ט' ניסן{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).116.1 א, קטו].}}. | ||
רבי איסרליין'ס פרוי, שונדליין (שיינדל), איז אויך געווען געלערנט און פרום. זי האט פערזענלעך בודק חמץ געווען אירע פּריוואטע צימערן פאר פסח, וואס ר' איסרליין האט געזען אלס אן אויטאריטעטיווע בדיקה{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).81.1 או"ח, סי' פא].}}. זי האט אפילו געשריבן א תשובה אין אידיש אויף הלכות נדה בשם איר מאן{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).19.2 יו"ד (בערלין תרס"ד) עמ' 19].}}. זיי האבן געהאט פיר זין: פתחיה (גערופן קעכל), אברהם, שלום, און אהרן. זיין איינציגע טאכטער, מושקאַט, איז געשטארבן אלס קינד. זיין שנור, רעדעל (Redel), ווארשיינליך די ווייב פון זיין זון פתחיה, האט געלערנט ביי אַן אלטן פארהייראטן מאן מיטן נאמען ר' יודל סופר. רעדעל האט געמאכט קליינע הלוואות צו די פּראסטיטוטקעס פון ווינער נוישטאדט, וואס ר' איסרלן האט נישט באטראכט אלס אוממאראליש. ר' איסרלן האט געבענטשט זיינע שנורן יעדן שבת אוונט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | רבי איסרליין'ס פרוי, שונדליין (שיינדל), איז אויך געווען געלערנט און פרום. זי האט פערזענלעך בודק חמץ געווען אירע פּריוואטע צימערן פאר פסח, וואס ר' איסרליין האט געזען אלס אן אויטאריטעטיווע בדיקה{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).81.1 או"ח, סי' פא].}}. זי האט אפילו געשריבן א תשובה אין אידיש אויף הלכות נדה בשם איר מאן{{הערה|לקט יושר, [https://www.sefaria.org/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).19.2 יו"ד (בערלין תרס"ד) עמ' 19].}}. זיי האבן געהאט פיר זין: פתחיה (גערופן קעכל), אברהם, שלום, און אהרן. זיין איינציגע טאכטער, מושקאַט, איז געשטארבן אלס קינד. זיין שנור, רעדעל (Redel), ווארשיינליך די ווייב פון זיין זון פתחיה, האט געלערנט ביי אַן אלטן פארהייראטן מאן מיטן נאמען ר' יודל סופר. רעדעל האט געמאכט קליינע הלוואות צו די פּראסטיטוטקעס פון ווינער נוישטאדט, וואס ר' איסרלן האט נישט באטראכט אלס אוממאראליש. ר' איסרלן האט געבענטשט זיינע שנורן יעדן שבת אוונט{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||