1,047
רעדאגירונגען
רעדאגירונג
אין תקציר עריכה |
(רעדאגירונג) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
[[טעקע:Afghan Liturgical Quire.png|קליין|דער אפגאנער סידור אויף אויסשטעלונג אין דער מוזעאום פון דער ביבל.]] | [[טעקע:Afghan Liturgical Quire.png|קליין|דער אפגאנער סידור אויף אויסשטעלונג אין דער מוזעאום פון דער ביבל.]] | ||
דער '''אפגאנער סידור''' (אויך באקאנט ווי דער '''אפגאנישער ליטורגישער קווייער''', Afghan Liturgical Quire) איז א | דער '''אפגאנער סידור''' (אויך באקאנט ווי דער '''אפגאנישער ליטורגישער קווייער''', Afghan Liturgical Quire) איז א מאנוסקריפט פון דער אפגאנער גניזה אין באַמיאַן, [[אפגאניסטאן]]. עס ווערט פאררעכנט ווי דאס עלטסטער אידישער ספר אין א בוך-פארמאט וואס איז היינט באקאנט. דער קליינער כתב-יד, בערך פינף ביי פינף אינטשעס (12 ביי 12 צענטימעטער) גרויס, אנטהאלט לשון-קודש ליטורגישע טעקסטן, אריינגערעכנט תפילות פאר שבת, פיוטים פאר סוכות, און א טייל פון דער הגדה של פסח, וואס איז מיסטעריעז געשריבן געווארן פארקערט (קאָפּ־אראפּ). דאס העפט איז געשריבן געווארן אין לשון הקודש, אראמיש און אידיש-פּערסיש. דאס כתב-יד איז היינט א טייל פון דער זאמלונג אין דער מוזעאום פון דער ביבל אין וואשינגטאן, די-סי. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דאס בוך איז געפונען געווארן דורך א מאן פון דער האַזאַראַ־מינאריטעט, וואס האט עס געגעבן צו א לאקאלן אפגאנער פירער קאַרים כאַלילי. כאלילי האט דאס דערקענט אלס הייליג און דאס איינגעוויקלט אין א טוך און אריינגעלייגט אין א ספּעציעל געמאכטער הילצערנער קאסטן{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=‘Most exciting find in a millennium’: Oldest Hebrew book goes on display in DC|זייטל=JNS.org|דאטום=סעפטעמבער 30, 2024|אדרעס=https://www.jns.org/most-exciting-find-in-a-millennium-oldest-hebrew-book-goes-on-display-in-dc/}}}}. | דאס בוך איז געפונען געווארן דורך א מאן פון דער האַזאַראַ־מינאריטעט, וואס האט עס געגעבן צו א לאקאלן אפגאנער פירער קאַרים כאַלילי. כאלילי האט דאס דערקענט אלס הייליג און דאס איינגעוויקלט אין א טוך און אריינגעלייגט אין א ספּעציעל געמאכטער הילצערנער קאסטן{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=‘Most exciting find in a millennium’: Oldest Hebrew book goes on display in DC|זייטל=JNS.org|דאטום=סעפטעמבער 30, 2024|אדרעס=https://www.jns.org/most-exciting-find-in-a-millennium-oldest-hebrew-book-goes-on-display-in-dc/}}}}. | ||
דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די טאליבאן האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די [[טאליבאן]] האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | ||
אין 2013 איז דאס כתב-יד געקויפט געווארן דורך סטיוו גרין, דער פּרעזידענט פון האבי לאבי און גרינדער פון דער מוזעום פון דער ביבל. שפּעטער איז עס געשאנקן געווארן צו דער מוזעאום, וואס האט זיך געעפנט אין 2017. | אין 2013 איז דאס כתב-יד געקויפט געווארן דורך סטיוו גרין, דער פּרעזידענט פון האבי לאבי און גרינדער פון דער מוזעום פון דער ביבל. שפּעטער איז עס געשאנקן געווארן צו דער מוזעאום, וואס האט זיך געעפנט אין 2017. | ||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
==באדייט== | ==באדייט== | ||
דער אַפגאַנישער ליטורגישער קוויר ווערט גערעכנט ווי דער עלטסטער באַקאַנטער | דער אַפגאַנישער ליטורגישער קוויר ווערט גערעכנט ווי דער עלטסטער באַקאַנטער אידישער ספר. זיין עלטער פון בערך 1300 יאָר שטופּט צוריק דעם געשיכטע פון אידישע ספרים מיט בערך 200 יאָר. פאַר פארשער פון אידישע ספרים האָט די אַנטדעקונג געבראַכט די פריסטע באַווייזן פון אַ געבונדענעם אידישן ספר. עס זענען שוין פון פריער געווען באקאנט עלטערע אידישע כתבים, אָבער זיי זענען אלע אויף מגילות, אַ שטייגער ווי די [[מגילות ים המלח]]. | ||
דער קוויר אַנטהאַלט טעקסטן וואָס זענען פאַרגעשריבן געוואָרן פאַר דער צייט פון | דער קוויר אַנטהאַלט טעקסטן וואָס זענען פאַרגעשריבן געוואָרן פאַר דער צייט פון [[רב עמרם גאון]], וואָס האָט מחבר געווען א "סדר תפילות של כל השנה" אין מיטן די 800ער יאָרן. זיין אינהאַלט און סטרוקטור פאָרשלאָגן אַ גאַנץ נייע דאַטן־באַזע פאַר געלערנטע אין אידישער ליטורגיק און העברעאישער קאָדיקאָלאָגיע. דאָס בוך גיט אויך איינזיכטן אין דעם לעבן פון אידן אין אַפגאַניסטאַן און אויף די אַלטע זייַדענע וועגן. די אַנטדעקונג אונטערשטרייכט ווי וויכטיג די ראיאן איז געווען אין דער געשיכטע פון מיטל־מזרח, אינער־אזיע און צפון־אינדיע, און די אלטע פאַרבינדונג פון אפגאניסטאן מיט קולטורן און רעליגיעזע טראדיציעס. | ||
==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ||