אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "קונע"
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 3: | שורה 3: | ||
[[טעקע:Mariacki obrecz.jpg|קליין|א קונע ביי א קירכע אין קראקא]] | [[טעקע:Mariacki obrecz.jpg|קליין|א קונע ביי א קירכע אין קראקא]] | ||
[[טעקע:Synagoga w Przysusze 05.jpg|קליין|א קונע ביים שול אין פשיסחא]] | [[טעקע:Synagoga w Przysusze 05.jpg|קליין|א קונע ביים שול אין פשיסחא]] | ||
דער '''קונע''' איז א שאנד-סלופּ באנוצט דורך אידן אין פוילן און ליטא אין וואס מען פלעגט אריינשטעלן אידן אלס קערפערליכע שטראף קעגן די וואס האבן געזינדיגט קעגן אידישקייט אדער קעגן די אינטערעסן פון דער קהילה. די קונע איז באשטאנען פון א רינג, אויף א קייט וואס איז געווען צוגעפעסטיגט צו דער וואנט, מיט וועלכע מען האט צוגעבונדן דעם פארזינדיגטן ביים האלז אדער ביי די הענט. די קונע איז געווען פּלאצירט אין א ווינקל פונעם אפיס פון קהל, וואס איז געווענליך געווען נעבן דער שול, ווי אין [[פאליש|פּאָליש]]. | דער '''קונע''' איז א שאנד-סלופּ באנוצט דורך אידן אין פוילן און ליטא אין וואס מען פלעגט אריינשטעלן אידן אלס קערפערליכע שטראף קעגן די וואס האבן געזינדיגט קעגן אידישקייט אדער קעגן די אינטערעסן פון דער קהילה. די קונע איז באשטאנען פון א רינג, אויף א קייט וואס איז געווען צוגעפעסטיגט צו דער וואנט, מיט וועלכע מען האט צוגעבונדן דעם פארזינדיגטן ביים האלז אדער ביי די הענט. די קונע איז געווען פּלאצירט אין א ווינקל פונעם אפיס פון קהל, וואס איז געווענליך געווען נעבן דער שול, ווי אין [[פאליש|פּאָליש]]{{הערה|שם=דאוויד|דוד דאווידאוויטש, '''שולן אין פוילן''', בוענאס אייראס, תשכ"א, ז' 333–334; 359}}. | ||
דער פארברעכער איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער קונע באלד פאר שחרית אדער מנחה; און יעדער מתפלל האט געהאט די רעכט, און אפילו געהאלטן פאר א פליכט, צו שפייען דעם שולדיגן אין פנים, און אים שלאגן און אנדערש באליידיגן. | דער פארברעכער איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער קונע באלד פאר שחרית אדער מנחה פאר א צאל שטונדן; און יעדער מתפלל האט געהאט די רעכט, און אפילו געהאלטן פאר א פליכט, צו שפייען דעם שולדיגן אין פנים, און אים שלאגן און אנדערש באליידיגן. | ||
די נאמען קונע איז פון פוילישער kuna. ווען די קונע איז איינגעפירט געווארן אין די אידישע געמיינדעס איז נישט באקאנט. די אידן האבן דאס, ווי עס זעט אויס, גענומען פון זייערע קריסטליכע שכנים. | די נאמען קונע איז פון פוילישער kuna. ווען די קונע איז איינגעפירט געווארן אין די אידישע געמיינדעס איז נישט באקאנט. די אידן האבן דאס, ווי עס זעט אויס, גענומען פון זייערע קריסטליכע שכנים. | ||
רבי העשיל לעווין דערציילט אין זיין "עליית אליהו", א ביאגראפיע פון [[ווילנער גאון]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי יהושע העשיל לעווין|עליות אליהו|46776|page=36|מקום הוצאה=ווילנע|שנת הוצאה=תרל"ד|עמ=47—50}}}}, אז אין תק"ל איז א פריידענקער באשטראפט געווארן דורך די זקנים פונעם קהל אין ווילנע. ס'איז מסתמא געווען [[אבא גלוסק]] ("גלוסקער מגיד"), וואס האט פאר'ן גאון פון ווילנא געמאכט ביליגע באמערקונגען וועגן דער הגדה של פסח. דער שולדיגער איז ארעסטירט געווארן דעם זעלבן טאג; ער האט באקומען פערציג שלעק; און איז דעמאלט אריינגעלייגט געווארן אין דער קונע. נאכן ליידן די געווענליכע באליידיגונגען, האט מען דעם אומגליקליכן מענטש ארויסגעפירט פון שטעטל און באפוילן נישט צוריקצוקומען{{הערה|זעט די דראמאטישע שילדערונג אין ד"ר ש. א. האראדעצקי'ס בוך: "יהדות השכל ויהדות הרגש" אינעם קאפּיטל: "הגאון מווילנה", | רבי העשיל לעווין דערציילט אין זיין "עליית אליהו", א ביאגראפיע פון [[ווילנער גאון]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי יהושע העשיל לעווין|עליות אליהו|46776|page=36|מקום הוצאה=ווילנע|שנת הוצאה=תרל"ד|עמ=47—50}}}}, אז אין תק"ל איז א פריידענקער באשטראפט געווארן דורך די זקנים פונעם קהל אין ווילנע. ס'איז מסתמא געווען [[אבא גלוסק]] ("גלוסקער מגיד"), וואס האט פאר'ן גאון פון ווילנא געמאכט ביליגע באמערקונגען וועגן דער הגדה של פסח. דער שולדיגער איז ארעסטירט געווארן דעם זעלבן טאג; ער האט באקומען פערציג שלעק; און איז דעמאלט אריינגעלייגט געווארן אין דער קונע. נאכן ליידן די געווענליכע באליידיגונגען, האט מען דעם אומגליקליכן מענטש ארויסגעפירט פון שטעטל און באפוילן נישט צוריקצוקומען{{הערה|זעט די דראמאטישע שילדערונג אין ד"ר ש. א. האראדעצקי'ס בוך: "יהדות השכל ויהדות הרגש" אינעם קאפּיטל: "הגאון מווילנה", באנד ב', ז' 360.}}. | ||
אין תקל"ב האט דער גאון אויסגעדריקט צו די זקנים פון קהל זיין ווינטש צו באשטראפן רבי איסר, דער ״חסידישער אפיקורס", דעם ״כהן לבעל", מיט אים אריינלייגן אין דער קונע; אבער זיי האבן זיך געפילט אומבאקוועם, צו ערפילן זיין בקשה. איסר האט באקומען בלויז די געווענטליכע "מלקות"; אבער דעם אנדערן טאג איז ער | אין תקל"ב האט דער גאון אויסגעדריקט צו די זקנים פון קהל זיין ווינטש צו באשטראפן רבי איסר, דער ״חסידישער אפיקורס", דעם ״כהן לבעל", מיט אים אריינלייגן אין דער קונע; אבער זיי האבן זיך געפילט אומבאקוועם, צו ערפילן זיין בקשה. איסר האט באקומען בלויז די געווענטליכע "מלקות"; אבער דעם אנדערן טאג איז ער אויסגערופן געווארן קעגן אים און זיינע באגלייטער די גרויסע "[[חרם]]". | ||
אין יאר 1782 האבן די זקנים פון [[מינסק]]ער קהל, ווערנדיג באשולדיגט פון עטליכע אידישע האנטארבעטער אין אונטערדריקן דעם המון און מיט פארנוצן די פאלקס-געלט, באשטראפט די פירער פון די אומצופרידענע מיטן זיי אריינלייגן אין די קונע. | אין יאר 1782 האבן די זקנים פון [[מינסק]]ער קהל, ווערנדיג באשולדיגט פון עטליכע אידישע האנטארבעטער אין אונטערדריקן דעם המון און מיט פארנוצן די פאלקס-געלט, באשטראפט די פירער פון די אומצופרידענע מיטן זיי אריינלייגן אין די קונע. | ||
ס'האט אפילו געטראפן אז א ספר וואס מען האט פאר'משפּט אויף פארברענען, איז פריער אויפגעהאנגען געווארן אויף אזא "קונע", ווי למשל, ווייזל'ס בוך: "דברי שלום ואמת". | ס'האט אפילו געטראפן אז א ספר וואס מען האט פאר'משפּט אויף פארברענען, איז פריער אויפגעהאנגען געווארן אויף אזא "קונע", ווי למשל, ווייזל'ס בוך: "דברי שלום ואמת"{{הערה|שם=דאוויד}}. | ||
אזעלכע "קונעס" האבן זיך געפונען אין א סך פּוילישע שולן אבער מיט דער צייט איז א טייל פון זיי געווארן ליקווידירט. אין די שולן פון: [[לעמבערג]]{{הערה|[https://www.moreshetyahadutpolin.org/he/node/1078 לבוב – מרכז מורשת יהדות פולין]}}, ווילנע, ליסע, פּינטשעוו, פּיעטריקאָוו-טריב., סטריזשעוו ביי ריישע און אין די הילצערנע שולן פון פּשעדבאָזש, גאמבין, וואָרקע, דוואַרט (וואַרטאַ), האבן זיך די "קונעס" אפּגעהיטן ביז צו די לעצטע צייטן. | אזעלכע "קונעס" האבן זיך געפונען אין א סך פּוילישע שולן אבער מיט דער צייט איז א טייל פון זיי געווארן ליקווידירט. אין די שולן פון: [[לעמבערג]]{{הערה|[https://www.moreshetyahadutpolin.org/he/node/1078 לבוב – מרכז מורשת יהדות פולין]}}, ווילנע, ליסע, פּינטשעוו, פּיעטריקאָוו-טריב., סטריזשעוו ביי ריישע און אין די הילצערנע שולן פון פּשעדבאָזש, גאמבין, וואָרקע, דוואַרט (וואַרטאַ), האבן זיך די "קונעס" אפּגעהיטן ביז צו די לעצטע צייטן{{הערה|שם=דאוויד}}. | ||
עס זענען אויך באקאנט "קונעס" אויסער פּוילן, ווי אין דער [[מאטערסדארף|מאטעסדארפער]] שול (בורגענלאנד, עסטרייך){{הערה|זע מ. גולדשטיין: מאמר שבע קהילות, תל-אביב תשט"ו, ז' 11.}}. | עס זענען אויך באקאנט "קונעס" אויסער פּוילן און ליטא, ווי אין דער [[מאטערסדארף|מאטעסדארפער]] שול (בורגענלאנד, עסטרייך){{הערה|זע מ. גולדשטיין: מאמר שבע קהילות, תל-אביב תשט"ו, ז' 11.}}. | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
* {{אנצ יהודית|9550-kuna|KUNA|Herman Rosenthal}} | * {{אנצ יהודית|9550-kuna|KUNA|Herman Rosenthal}} | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
רעוויזיע פון 05:58, 14 יאנואר 2025
דער קונע איז א שאנד-סלופּ באנוצט דורך אידן אין פוילן און ליטא אין וואס מען פלעגט אריינשטעלן אידן אלס קערפערליכע שטראף קעגן די וואס האבן געזינדיגט קעגן אידישקייט אדער קעגן די אינטערעסן פון דער קהילה. די קונע איז באשטאנען פון א רינג, אויף א קייט וואס איז געווען צוגעפעסטיגט צו דער וואנט, מיט וועלכע מען האט צוגעבונדן דעם פארזינדיגטן ביים האלז אדער ביי די הענט. די קונע איז געווען פּלאצירט אין א ווינקל פונעם אפיס פון קהל, וואס איז געווענליך געווען נעבן דער שול, ווי אין פּאָליש[1].
דער פארברעכער איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער קונע באלד פאר שחרית אדער מנחה פאר א צאל שטונדן; און יעדער מתפלל האט געהאט די רעכט, און אפילו געהאלטן פאר א פליכט, צו שפייען דעם שולדיגן אין פנים, און אים שלאגן און אנדערש באליידיגן.
די נאמען קונע איז פון פוילישער kuna. ווען די קונע איז איינגעפירט געווארן אין די אידישע געמיינדעס איז נישט באקאנט. די אידן האבן דאס, ווי עס זעט אויס, גענומען פון זייערע קריסטליכע שכנים.
רבי העשיל לעווין דערציילט אין זיין "עליית אליהו", א ביאגראפיע פון ווילנער גאון[2], אז אין תק"ל איז א פריידענקער באשטראפט געווארן דורך די זקנים פונעם קהל אין ווילנע. ס'איז מסתמא געווען אבא גלוסק ("גלוסקער מגיד"), וואס האט פאר'ן גאון פון ווילנא געמאכט ביליגע באמערקונגען וועגן דער הגדה של פסח. דער שולדיגער איז ארעסטירט געווארן דעם זעלבן טאג; ער האט באקומען פערציג שלעק; און איז דעמאלט אריינגעלייגט געווארן אין דער קונע. נאכן ליידן די געווענליכע באליידיגונגען, האט מען דעם אומגליקליכן מענטש ארויסגעפירט פון שטעטל און באפוילן נישט צוריקצוקומען[3].
אין תקל"ב האט דער גאון אויסגעדריקט צו די זקנים פון קהל זיין ווינטש צו באשטראפן רבי איסר, דער ״חסידישער אפיקורס", דעם ״כהן לבעל", מיט אים אריינלייגן אין דער קונע; אבער זיי האבן זיך געפילט אומבאקוועם, צו ערפילן זיין בקשה. איסר האט באקומען בלויז די געווענטליכע "מלקות"; אבער דעם אנדערן טאג איז ער אויסגערופן געווארן קעגן אים און זיינע באגלייטער די גרויסע "חרם".
אין יאר 1782 האבן די זקנים פון מינסקער קהל, ווערנדיג באשולדיגט פון עטליכע אידישע האנטארבעטער אין אונטערדריקן דעם המון און מיט פארנוצן די פאלקס-געלט, באשטראפט די פירער פון די אומצופרידענע מיטן זיי אריינלייגן אין די קונע.
ס'האט אפילו געטראפן אז א ספר וואס מען האט פאר'משפּט אויף פארברענען, איז פריער אויפגעהאנגען געווארן אויף אזא "קונע", ווי למשל, ווייזל'ס בוך: "דברי שלום ואמת"[1].
אזעלכע "קונעס" האבן זיך געפונען אין א סך פּוילישע שולן אבער מיט דער צייט איז א טייל פון זיי געווארן ליקווידירט. אין די שולן פון: לעמבערג[4], ווילנע, ליסע, פּינטשעוו, פּיעטריקאָוו-טריב., סטריזשעוו ביי ריישע און אין די הילצערנע שולן פון פּשעדבאָזש, גאמבין, וואָרקע, דוואַרט (וואַרטאַ), האבן זיך די "קונעס" אפּגעהיטן ביז צו די לעצטע צייטן[1].
עס זענען אויך באקאנט "קונעס" אויסער פּוילן און ליטא, ווי אין דער מאטעסדארפער שול (בורגענלאנד, עסטרייך)[5].
ביבליאגראפיע
- Herman Rosenthal, "KUNA", JewishEncyclopedia.com (ענגליש)
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 1.2 דוד דאווידאוויטש, שולן אין פוילן, בוענאס אייראס, תשכ"א, ז' 333–334; 359.
- ↑ רבי יהושע העשיל לעווין, עליות אליהו, ווילנע, תרל"ד, עמ' 47—50.
- ↑ זעט די דראמאטישע שילדערונג אין ד"ר ש. א. האראדעצקי'ס בוך: "יהדות השכל ויהדות הרגש" אינעם קאפּיטל: "הגאון מווילנה", באנד ב', ז' 360.
- ↑ לבוב – מרכז מורשת יהדות פולין.
- ↑ זע מ. גולדשטיין: מאמר שבע קהילות, תל-אביב תשט"ו, ז' 11.