בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
קידוד קישורים, החלפות (, קאטעגאריע, 2–2), צוגעלייגט דעסקריפציע, צוגעלייגט אינטערשפראך לינק, איינהייטליכקייט אין רעפערענצן פלאצירונג, קו מפריד בטווח מספרים, אראפגענומען לינק
(←תיארוך: רעדאגירונג) |
(קידוד קישורים, החלפות (, קאטעגאריע, 2–2), צוגעלייגט דעסקריפציע, צוגעלייגט אינטערשפראך לינק, איינהייטליכקייט אין רעפערענצן פלאצירונג, קו מפריד בטווח מספרים, אראפגענומען לינק) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''בראשית רבה''' איז א [[מדרש אגדה]] פון די צייטן פון די [[אמוראים]] אויף ספר [[בראשית]], וואס איז פארבריצירט געווארן אין [[ארץ ישראל]] אין איז רעדאגירט געווארן אדער אינעם פערטן יארהונדערט {{הערה|שם=מאק 2|ח. מאק '''מדרש האגדה''', האוניברסיטה המשודרת, עמוד 65.}} אדער אינעם | '''בראשית רבה''' איז א [[מדרש אגדה]] פון די צייטן פון די [[אמוראים]] אויף ספר [[בראשית]], וואס איז פארבריצירט געווארן אין [[ארץ ישראל]] אין איז רעדאגירט געווארן אדער אינעם פערטן יארהונדערט{{הערה|שם=מאק 2|ח. מאק '''מדרש האגדה''', האוניברסיטה המשודרת, עמוד 65.}} אדער אינעם [[5'טע יארהונדערט]]{{הערה|י.ל. צונץ '''הדרשות בישראל''' ביאליק 1974 הערה 50 לפרק עשירי עמוד 338.}} אדער אינעם [[6'טע יארהונדערט|זעקסטן]]{{הערה|י.ל. צונץ '''הדרשות בישראל''' ביאליק 1974 עמוד 77.|שם=צונץ 77}}. ווערט אויך אנגערופן "אגדת ארץ ישראל". לויט די פארשערין ע. רייזל איז די מדרש די אנגעזעענסטע פון אלע מדרשים פון די [[אמוראים]]{{הערה|שם= רייזל|ע. רייזל, '''מבוא למדרשים''' ,עמוד 105, תשע"א.}}. די ענדע פונעם מדרש איז לכאורה א שפעטערדיגע צוגאב וואס איז איינגעוויקלט געווארן צוזאמען מיט די אריגינעלע מדרש רבה ארום די 11'טע אדער 12'טע יארהונדערט{{הערה|י.ל. צונץ '''הדרשות בישראל''' ביאליק 1974 עמוד 123–124.|שם=צונץ 123-124}}. | ||
==נאמען פון מדרש== | ==נאמען פון מדרש== | ||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
==שטריכן== | ==שטריכן== | ||
=== געבוי און אינהאלט === | === געבוי און אינהאלט === | ||
מדרש בראשית רבה איז איינגעטיילט אין הונדערט פרשיות. א מערהייט פרשיות שטימען צו די אפענע און פארמאכטע פרשיות פון די תורה וואס געפינט זיך היינט אין אונזערע הענט, דעריבער איז די אלגעמיינע שאצונג אז דאס צוטיילן די פרשיות איז אפהענגיג אין די פרשיות פון די תורה. דאס טראץ וואס די איינטיילונג פון די פרשיות וואס איז אנגענומען היינט שטימט נישט הונדערט פראצענט מיטן איינטיילונג אין בראשית רבה. פון סטרוקטור זייט, יעדע פרשה ערהאלט על פי רוב א סעריע פון [[פתיחתא]]ות, און דערנאך דרשות אויף א רייע פסוקים נאכאנאנד, און צומאל איז אויך דא א פארענדיג ווארט ענדע פרשה. רוב פרשיות זענען געבויט פון צוויי דריי | מדרש בראשית רבה איז איינגעטיילט אין הונדערט פרשיות. א מערהייט פרשיות שטימען צו די אפענע און פארמאכטע פרשיות פון די תורה וואס געפינט זיך היינט אין אונזערע הענט, דעריבער איז די אלגעמיינע שאצונג אז דאס צוטיילן די פרשיות איז אפהענגיג אין די פרשיות פון די תורה. דאס טראץ וואס די איינטיילונג פון די פרשיות וואס איז אנגענומען היינט שטימט נישט הונדערט פראצענט מיטן איינטיילונג אין בראשית רבה. פון סטרוקטור זייט, יעדע פרשה ערהאלט על פי רוב א סעריע פון [[פתיחתא]]ות, און דערנאך דרשות אויף א רייע פסוקים נאכאנאנד, און צומאל איז אויך דא א פארענדיג ווארט ענדע פרשה. רוב פרשיות זענען געבויט פון צוויי דריי פתיחתאות, אבער עס זענען פארהאן אפאר פרשיות וואס פאנגען זיך אן אן קיין פתיחתא{{הערה|שם=צונץ 77}}. דער פארענדיגן די פרשה קען זיך אויסדריקן מיט אפאר צורות אבער על פי רוב וועט דאס ערהאלטן אדער דברי פורענות אדער א גוטע זאך. צומאל, אנשטאט צו ענדיגן מיט עפעס א ווארט וועט די פרשה זיך ענדיגן מיטן פסוק וואס הייבט אן די קומענדיגע פרשה. נאך א כאראקטער פון בראשית רבה איז די ערשיינונג פון דאפלטקייט. די ערשיינונג איז געווען צושפרייט צווישן די [[תלמוד]]ים און די מדרשים פון תנאים, און אין איר ראם קען מען טרעפן דרשות וואס ווארן איבערגעחזרט אין צוויי דריי פארשידענע פלעצער אינעם טעקסט. אזוי אויך ווערן די דרשות קאפירט ווארט ביי ווארט אויך אויב נאר א טייל פון די דרשה פאסט צו די נייע פלאץ. צומאל קען מען געפינען דרשות וואס זענען געדאפלט ביי א פלאץ וואס עס פאסט נישט אריין קאנסעפטיש, און די פארשער מוטשען זיך דערויף. דערפאר איז די טעמע פון די דאפלטע דרשות אויך היינט א אביעקט אונטער פארשונג. | ||
==== די פתיחתאות ==== | ==== די פתיחתאות ==== | ||
דער מדרש פירט זיך צו אנפאנגען די פרשות מיט א געבוי וואס ווערט אנגערופן פתיחתא - א פארמאכטע געבוי, פון ליטעראטורישער קוק, וואס שטייט פאר זיך. אין א קלאסישע פתיחתא פארבינדט מען צווישן א ווייטער פסוק מיט א פסוק וואס מען ערקלערט אין די פרשה. דער ווייטער פסוק וועט מען געווענליך נעמען פון [[ | דער מדרש פירט זיך צו אנפאנגען די פרשות מיט א געבוי וואס ווערט אנגערופן פתיחתא - א פארמאכטע געבוי, פון ליטעראטורישער קוק, וואס שטייט פאר זיך. אין א קלאסישע פתיחתא פארבינדט מען צווישן א ווייטער פסוק מיט א פסוק וואס מען ערקלערט אין די פרשה. דער ווייטער פסוק וועט מען געווענליך נעמען פון [[תהלים]] אדער פון אנדערע ספרים פון כתובים, און נאר אין איינציגע פאלן קען מען טרעפן פתיחתאות וואס פאנגען אן מיט א פסוק פון די תורה וואס איז נישט שייך צו די פרשה{{הערה|ח. מאק '''מדרש ואגדה''', האוניברסיטה המשודרת, עמוד 66.|שם=}}. דאס פארבינדונג אליין טוט דער דרשן דורך היקשים, ווערטער שפילערייען און [[משל]]ים אוועקשטעלנדיג זיינע רייד אויף פסוקים פון תנ"ך. די פתיחתא פאנגט זיך אן צומאל מיט דירעקטע טערמינען ווי: "רבי האט אנגעפאנגען.... ער האט אנגעפאנגען און געזאגט" ("ר' פתח.... פתח ואמר"), "עס שטייט געשריבן" ("כתיב") אדער "דאס מיינט דער פסוק", ("הדא הוא דכתיב"), און צומאל פאנגט דאס אן גלייך מיט צוגלייכן די פסוקים. אויסער די קלאסישע פתיחתאות קען מען אויך באמערקן אביסל דרשות וואס זענען קיילעכיג באהאפטן, דאס מיינט, די דרשות וועלן ביים ענדע זיך צוריקערן צום ערשטן פסוק וואס מיט אים האט מען אנגעפאנגען, און נישט אזוי ווי די אנדערע פתיחתאות וואס ענדיגן מיט א פסוק פון די פרשה וואס מען באהאנדלט יעצט. | ||
אין בראשית רבה וועט די פתיחתא אליין נעמען א קליין טייל פון די דרשה, און אין רוב פאלן וועט זי זיין אנאנים. דערפאר וועט על פי רוב די פתיחתא אנפאנגען גלייך מיטן צוגלייכן פסוקים{{הערה|שם=רייזל 109|ע. רייזל, '''מבוא למדרשים''' ,עמוד 109, תשע"א.}}{{הערה|י.ל. צונץ '''הדרשות בישראל''' ביאליק 1974 עמוד 78.|שם=צונץ 78}}. לויט א מערהייט פארשער, געווענליך איז די מקור פון די פתיחתאות נישט אין בית המדרש אדער בית הכנסת וואס דארט זענען זיי געשריבן געווארן{{הערה|שם=רייזל 109}}, אבער עס איז פארהאן א קאנצענזוס אז א טייל פון זיי זענען יא אטענטישע דרשות פון די חכמים וועס ווערן דערמאנט אין די דרשה, וואס זענען געזאגט געווארן אלס פאשידענע צושטאנדן{{הערה||שם=מאק 2}}. דאקעגן, דער פארשער י. היינמן טענהעט אז אלע פתיחתאות זענען גאשאפן געווערן פון א שמועס צווישן דרשן און קהילה, און ווי א באווייז לייגט ער פאר די געדרייעכטצער וואס דער דרשן איז געצווינגען צו דורכפירן כדי צו פארבינדן צווישן די פסוקים וואס האבן נישט קיין שייכות איינער צום צווייטן. לויט אים, ווען די פתיחאות וואלטן געווען אן אייגענע ערפינדונג, וואלט דער דרשן נישט אויסגעקליבן פסוקים וואס זייער קשר איז אזוי שוואך. | אין בראשית רבה וועט די פתיחתא אליין נעמען א קליין טייל פון די דרשה, און אין רוב פאלן וועט זי זיין אנאנים. דערפאר וועט על פי רוב די פתיחתא אנפאנגען גלייך מיטן צוגלייכן פסוקים{{הערה|שם=רייזל 109|ע. רייזל, '''מבוא למדרשים''' ,עמוד 109, תשע"א.}}{{הערה|י.ל. צונץ '''הדרשות בישראל''' ביאליק 1974 עמוד 78.|שם=צונץ 78}}. לויט א מערהייט פארשער, געווענליך איז די מקור פון די פתיחתאות נישט אין בית המדרש אדער בית הכנסת וואס דארט זענען זיי געשריבן געווארן{{הערה|שם=רייזל 109}}, אבער עס איז פארהאן א קאנצענזוס אז א טייל פון זיי זענען יא אטענטישע דרשות פון די חכמים וועס ווערן דערמאנט אין די דרשה, וואס זענען געזאגט געווארן אלס פאשידענע צושטאנדן{{הערה||שם=מאק 2}}. דאקעגן, דער פארשער י. היינמן טענהעט אז אלע פתיחתאות זענען גאשאפן געווערן פון א שמועס צווישן דרשן און קהילה, און ווי א באווייז לייגט ער פאר די געדרייעכטצער וואס דער דרשן איז געצווינגען צו דורכפירן כדי צו פארבינדן צווישן די פסוקים וואס האבן נישט קיין שייכות איינער צום צווייטן. לויט אים, ווען די פתיחאות וואלטן געווען אן אייגענע ערפינדונג, וואלט דער דרשן נישט אויסגעקליבן פסוקים וואס זייער קשר איז אזוי שוואך. | ||
א ביישפיל צו א רעפרעזענטירטע פתיחתא: | א ביישפיל צו א רעפרעזענטירטע פתיחתא: | ||
{{ציטוט|תוכן="וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים" (בראשית ב, ז), '''כְּתִיב''' (משלי כט, ד): "מֶלֶךְ בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ וגו' ", מֶלֶךְ זֶה מֶלֶךְ מַלְכֵי הַמְלָכִים הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ, שֶׁבָּרָא אֶת הָעוֹלָם בַּדִּין, שֶׁנֶּאֱמַר (בראשית א, א): "בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹקִים". (משלי כט, ד): "וְאִישׁ תְּרוּמוֹת יֶהֶרְסֶנָּה", זֶה אָדָם הָרִאשׁוֹן שֶׁהָיָה גְּמַר חַלָּתוֹ שֶׁל עוֹלָם, וְנִקְרֵאת חַלָּה תְּרוּמָה, שֶׁנֶּאֱמַר (במדבר טו, כ): "רֵאשִׁית עֲרִסֹתֵכֶם וגו' ", אָמַר רַבִּי יוֹסֵי בֶּן קְצַרְתָּה, כָּאִשָּׁה הַזֹּאת שֶׁהִיא מְשַׁקְשֶׁקֶת עִסָּתָהּ בַּמַּיִם וְהַגְבָּהַת חַלָּתָה מִבֵּנְתַיִם, כָּךְ בַּתְּחִלָּה וְאֵד יַעֲלֶה מִן הָאָרֶץ וגו', וְאַחַר כָּךְ "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים וגו' ".{{ביאור|עס שטייט אין פסוק "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים" (בראשית ב, ז), און עס שטייט (משלי כט, ד): "מֶלֶךְ בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ וגו' ", מֶלֶךְ וואס דאס איז מֶלֶךְ מַלְכֵי הַמְלָכִים הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, ער איז בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ, ער האט באשאפן די וועלט מיט מידת הדין, ווי עס שטייט (בראשית א, א): "בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹקִים" - מיטן כח פון שם אלקים וואס איז מרמז אויף מידת הדין האט ער באשאפן די וועלט. און עס שטייט (משלי כט, ד): "וְאִישׁ תְּרוּמוֹת יֶהֶרְסֶנָּה" = און דער מענטש פון תרומות האט דאס חרוב געמאכט, און ווער איז דאס? אָדָם הָרִאשׁוֹן! ווייל ער איז געווען די עק פון חַלָּתוֹ שֶׁל עוֹלָם, ווי מען זעט אז די וועלט ווערט אנגערופן חַלָּה תְּרוּמָה, ווי עס שטייט (במדבר טו, כ): "רֵאשִׁית עֲרִסֹתֵכֶם וגו' [מען גלייכט צו "ראשית" פון בריאת העולם צו "ראשית" פון חלה"], אָמַר רַבִּי יוֹסֵי בֶּן קְצַרְתָּה, דאס באשאפן פונעם מענטש איז גלייך צו א פרוי וואס מישט איר טייג אין וואסער און נעמט ארויס די חלה פונדערמיט, אזוי אויך שטייט ביים באשאפן אדם הראשון, אין אנפאנג וְאֵד יַעֲלֶה מִן הָאָרֶץ וגו', אין דענאך "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים וגו'}} |מקור=בראשית רבה יא א|אנגלית=}} | {{ציטוט|תוכן="וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים" (בראשית ב, ז), '''כְּתִיב''' (משלי כט, ד): "מֶלֶךְ בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ וגו' ", מֶלֶךְ זֶה מֶלֶךְ מַלְכֵי הַמְלָכִים הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ, שֶׁבָּרָא אֶת הָעוֹלָם בַּדִּין, שֶׁנֶּאֱמַר (בראשית א, א): "בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹקִים". (משלי כט, ד): "וְאִישׁ תְּרוּמוֹת יֶהֶרְסֶנָּה", זֶה אָדָם הָרִאשׁוֹן שֶׁהָיָה גְּמַר חַלָּתוֹ שֶׁל עוֹלָם, וְנִקְרֵאת חַלָּה תְּרוּמָה, שֶׁנֶּאֱמַר (במדבר טו, כ): "רֵאשִׁית עֲרִסֹתֵכֶם וגו' ", אָמַר רַבִּי יוֹסֵי בֶּן קְצַרְתָּה, כָּאִשָּׁה הַזֹּאת שֶׁהִיא מְשַׁקְשֶׁקֶת עִסָּתָהּ בַּמַּיִם וְהַגְבָּהַת חַלָּתָה מִבֵּנְתַיִם, כָּךְ בַּתְּחִלָּה וְאֵד יַעֲלֶה מִן הָאָרֶץ וגו', וְאַחַר כָּךְ "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים וגו' ".{{ביאור|עס שטייט אין פסוק "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים" (בראשית ב, ז), און עס שטייט (משלי כט, ד): "מֶלֶךְ בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ וגו' ", מֶלֶךְ וואס דאס איז מֶלֶךְ מַלְכֵי הַמְלָכִים הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, ער איז בְּמִשְׁפָּט יַעֲמִיד אָרֶץ, ער האט באשאפן די וועלט מיט מידת הדין, ווי עס שטייט (בראשית א, א): "בְּרֵאשִׁית בָּרָא אֱלֹקִים" - מיטן כח פון שם אלקים וואס איז מרמז אויף מידת הדין האט ער באשאפן די וועלט. און עס שטייט (משלי כט, ד): "וְאִישׁ תְּרוּמוֹת יֶהֶרְסֶנָּה" = און דער מענטש פון תרומות האט דאס חרוב געמאכט, און ווער איז דאס? אָדָם הָרִאשׁוֹן! ווייל ער איז געווען די עק פון חַלָּתוֹ שֶׁל עוֹלָם, ווי מען זעט אז די וועלט ווערט אנגערופן חַלָּה תְּרוּמָה, ווי עס שטייט (במדבר טו, כ): "רֵאשִׁית עֲרִסֹתֵכֶם וגו' [מען גלייכט צו "ראשית" פון בריאת העולם צו "ראשית" פון חלה"], אָמַר רַבִּי יוֹסֵי בֶּן קְצַרְתָּה, דאס באשאפן פונעם מענטש איז גלייך צו א פרוי וואס מישט איר טייג אין וואסער און נעמט ארויס די חלה פונדערמיט, אזוי אויך שטייט ביים באשאפן אדם הראשון, אין אנפאנג וְאֵד יַעֲלֶה מִן הָאָרֶץ וגו', אין דענאך "וַיִּיצֶר ה' אֱלֹקִים וגו'}} |מקור=בראשית רבה יא א|אנגלית=}} | ||
| שורה 29: | שורה 28: | ||
=== שפראך === | === שפראך === | ||
די שפראך פון מדרש בראשית רבה איז לשון הקודש געמישט מיט [[גליל-אראמיש]] און עס זענען אויך אינטעגרירט ווערטער פון [[גריכיש]]{{הערה | די שפראך פון מדרש בראשית רבה איז לשון הקודש געמישט מיט [[גליל-אראמיש]] און עס זענען אויך אינטעגרירט ווערטער פון [[גריכיש]]{{הערה|שם=צונץ 77}}. זיין שפראך איז ענליך צו די שפראך פון ויקרא רבה, שפראך פון תלמוד ירושלמי און פרקי דרבי אליעזר. די שפראך איז זייער בתמצית. | ||
==דאטע== | ==דאטע== | ||
די פארשער דאטומירן די צייט ווען בראשית רבה איז פארפאסט געווארן צווישן די פערטע און זעקבטע יארהונדערט. פון באטראכטן די חכמים וואס ערשיינען אין אים קען מען זען אמוראים פון ארץ ישראל וואס זענען דאטומירט אויף ענדע פערטע יארהונדערט, און אביסל אמוראים פון בבל פון דריטן יארהונדערט. דעריבער איז אפגעמאכט ביי די פארשער אז דער מדרש איז אן ארץ ישראליגער. כמו כן אישוש נוסף לקביעה מגיע מהשפה בה הוא כתוב עברית מעורבת עם ארמית גלילית, המכילה הרבה ביטויים [[יוונית|יווניים]]. המדרש כנראה שאב חלק ממקורותיו מן [[התלמוד הירושלמי]] ומתוארים בו אירועים שיכלו להתרחש רק בימי הקיסר [[יוליאנוס]], וגם עליהן מעיד המחבר כי הם כתובים מפרספקטיבה של זמן מהמאורע. נוסף על כל אלה ישנן עדויות כי המחבר היה מודע ל[[אבות דרבי נתן]] - וכן את [[סדר אליהו]] | די פארשער דאטומירן די צייט ווען בראשית רבה איז פארפאסט געווארן צווישן די פערטע און זעקבטע יארהונדערט. פון באטראכטן די חכמים וואס ערשיינען אין אים קען מען זען אמוראים פון ארץ ישראל וואס זענען דאטומירט אויף ענדע פערטע יארהונדערט, און אביסל אמוראים פון בבל פון דריטן יארהונדערט. דעריבער איז אפגעמאכט ביי די פארשער אז דער מדרש איז אן ארץ ישראליגער. כמו כן אישוש נוסף לקביעה מגיע מהשפה בה הוא כתוב עברית מעורבת עם ארמית גלילית, המכילה הרבה ביטויים [[יוונית|יווניים]]. המדרש כנראה שאב חלק ממקורותיו מן [[התלמוד הירושלמי]] ומתוארים בו אירועים שיכלו להתרחש רק בימי הקיסר [[יוליאנוס]], וגם עליהן מעיד המחבר כי הם כתובים מפרספקטיבה של זמן מהמאורע. נוסף על כל אלה ישנן עדויות כי המחבר היה מודע ל[[אבות דרבי נתן]] - וכן את [[סדר אליהו]]{{הערה|שם=צונץ 77}}. כמו כן מלבד שישה מקומות וכמה הגהות מציין צונץ כי אין תוספות מאוחרות{{הערה|שם=צונץ 78}}. | ||
=== בראשית רבה על פרשת ויחי === | === בראשית רבה על פרשת ויחי === | ||
כל הנאמר לעיל תקף לרוב הספר מלבד לחמש הפרשיות האחרונות אשר ככל הנראה נלקחו מספר אחר ואחודו עם בראשית רבה המקורי. זאת על סמך כמה מאפיינים המבדילים בין הפרשיות הללו לשאר הפרשיות במדרש. ראשית ההתחלות של הפרשיות שונות והביטויים המאפיינים את המדרש משתנים. לדוג': פרשיה צ"ז פותחת במילים: "יראו את ה' קדושיו א"ר עזריה בשעה שבירך יעקב אבינו את יוסף. .." ביטויים כמו אמרו חכמים{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו, ד.}}, אמרו רבותינו{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו, ה.}} וכן ריבוי של הביטוי 'דבר אחר'{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו.}}. הקבלות רבות של תוכן המתאים לתנחומא, הופעה מרובה של נוסחות כפולים תוך סימון בלישנא אחרינא{{הערה|בראשית רבה פרשה ק', יב.}}{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ט, ה.}}, כמו כן כמעט כל פרשה צח היא ליקוט מתוך פרשה צ"ט. לכן החוקר י.ל. צונץ קובע את תיארוך חמש הפרשיות האחרונות למאות האחת עשרה והשתים עשרה{{הערה | כל הנאמר לעיל תקף לרוב הספר מלבד לחמש הפרשיות האחרונות אשר ככל הנראה נלקחו מספר אחר ואחודו עם בראשית רבה המקורי. זאת על סמך כמה מאפיינים המבדילים בין הפרשיות הללו לשאר הפרשיות במדרש. ראשית ההתחלות של הפרשיות שונות והביטויים המאפיינים את המדרש משתנים. לדוג': פרשיה צ"ז פותחת במילים: "יראו את ה' קדושיו א"ר עזריה בשעה שבירך יעקב אבינו את יוסף. .." ביטויים כמו אמרו חכמים{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו, ד.}}, אמרו רבותינו{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו, ה.}} וכן ריבוי של הביטוי 'דבר אחר'{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ו.}}. הקבלות רבות של תוכן המתאים לתנחומא, הופעה מרובה של נוסחות כפולים תוך סימון בלישנא אחרינא{{הערה|בראשית רבה פרשה ק', יב.}}{{הערה|בראשית רבה פרשה צ"ט, ה.}}, כמו כן כמעט כל פרשה צח היא ליקוט מתוך פרשה צ"ט. לכן החוקר י.ל. צונץ קובע את תיארוך חמש הפרשיות האחרונות למאות האחת עשרה והשתים עשרה{{הערה|שם=צונץ 123-124}}. | ||
==מהדורות== | ==מהדורות== | ||
כתב היד הקדום ביותר של מדרש בראשית רבה, שאפשרי כי נוצר במאה העשירית, נמצא ב[[ספריית הוותיקן]] | כתב היד הקדום ביותר של מדרש בראשית רבה, שאפשרי כי נוצר במאה העשירית, נמצא ב[[ספריית הוותיקן]]{{הערה|[[יאיר זקוביץ]], [[אביגדור שנאן]], '''לא כך כתוב בתנ"ך''', עמ' 211.}}. | ||
לבראשית רבה חוברו מהדורות שונות. באחדות מופיעים פרשנים שונים, ואחרות ללא פירוש. | לבראשית רבה חוברו מהדורות שונות. באחדות מופיעים פרשנים שונים, ואחרות ללא פירוש. | ||
המהדורות הנפוצות הן: | המהדורות הנפוצות הן: | ||
* מהדורת וילנא תרל"ח, ומהדורות צילום שלה | * מהדורת וילנא תרל"ח, ומהדורות צילום שלה | ||
* מהדורת ברלין תרס"ג, ומהדורות צילום שלה | * מהדורת ברלין תרס"ג, ומהדורות צילום שלה | ||
* [[יהודה תיאודור]], [[חנוך אלבק]], '''בראשית רבה''', א-ג, ירושלים, 1936 | * [[יהודה תיאודור]], [[חנוך אלבק]], '''בראשית רבה''', א-ג, ירושלים, 1936 | ||
* מדרש רבה המבואר, הרב אברהם צבי שטינברגר | * מדרש רבה המבואר, הרב אברהם צבי שטינברגר | ||
==פירוש המיוחס לרש"י== | ==פירוש המיוחס לרש"י== | ||
לדעת ה[[רבי יעקב עמדין|יעב"ץ]] "פירוש רש"י" לבראשית רבה לא נכתב על ידי רש"י{{הערה|בהקדמה לספרו עץ אבות.}}, ולדעת החוקרים נכתב על ידי חכם שחי כנראה קרוב לזמנו של רש"י בדרום איטליה. מסקנתם זו מתבססת על כמה ראיות. ראשית, מחברים שונים בימי הביניים מביאים קטעים מהפירוש אך לא מייחסים אותו לרש"י. שנית, שום חכם מימי הביניים לא מזכיר פירוש שכתב רש"י למדרש. בנוסף, מחבר הפירוש הביא כמה אזכורים מספרים שנראה שרש"י לא הכיר, וכן נראה ששלט ביוונית ואיטלקית, לשונות שרש"י לא השתמש בהם אף פעם וכנראה לא הכירן | לדעת ה[[רבי יעקב עמדין|יעב"ץ]] "פירוש רש"י" לבראשית רבה לא נכתב על ידי רש"י{{הערה|בהקדמה לספרו עץ אבות.}}, ולדעת החוקרים נכתב על ידי חכם שחי כנראה קרוב לזמנו של רש"י בדרום איטליה. מסקנתם זו מתבססת על כמה ראיות. ראשית, מחברים שונים בימי הביניים מביאים קטעים מהפירוש אך לא מייחסים אותו לרש"י. שנית, שום חכם מימי הביניים לא מזכיר פירוש שכתב רש"י למדרש. בנוסף, מחבר הפירוש הביא כמה אזכורים מספרים שנראה שרש"י לא הכיר, וכן נראה ששלט ביוונית ואיטלקית, לשונות שרש"י לא השתמש בהם אף פעם וכנראה לא הכירן{{הערה|[[יונה פרנקל]], '''מדרש ואגדה''', האוניברסיטה הפתוחה, כרך 3, עמ' 904.{{ש}}[[הרב יעקב חיים סופר (הנין)|הרב יעקב חיים סופר]], מנוחת שלום, חלק ד', סימן ט"ו.}}. | ||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||
* [[חננאל מאק]], '''מבראשית ברא לבראשית רבה''', ירושלים: [[הוצאת כרמל]], 2010 | * [[חננאל מאק]], '''מבראשית ברא לבראשית רבה''', ירושלים: [[הוצאת כרמל]], 2010 | ||
* [[עפרה מאיר]], '''הסיפור הדרשני בבראשית רבה''', תל אביב: [[הוצאת הקיבוץ המאוחד]], 1993 | * [[עפרה מאיר]], '''הסיפור הדרשני בבראשית רבה''', תל אביב: [[הוצאת הקיבוץ המאוחד]], 1993{{הערה|ביקורת: שולמית ולר, המדרש – ספרות על ספרות, '''[[עתון 77]]''', מס' 19, 1988, עמ' 107-106.}}. | ||
* עפרה מאיר, '''שואלים על החיים - סיפורים נבחרים ממדרש בראשית רבה''', הוצאת הקיבוץ המאוחד, 2000. | * עפרה מאיר, '''שואלים על החיים - סיפורים נבחרים ממדרש בראשית רבה''', הוצאת הקיבוץ המאוחד, 2000. | ||
* {{מדר||105}} | * {{מדר||105}} | ||
'''ארטיקלען''' | '''ארטיקלען''' | ||
* [[גבריאל בירנבאום]], יידוע שם העצם בבראשית רבה, '''[[לשוננו]]''' 70, 2008, עמ' | * [[גבריאל בירנבאום]], יידוע שם העצם בבראשית רבה, '''[[לשוננו]]''' 70, 2008, עמ' 252–235. | ||
* [[יוסף היינימן]], מבנהו וחלוקתו של מדרש בראשית רבה, '''בר-אילן''' 9, 1972, עמ' | * [[יוסף היינימן]], מבנהו וחלוקתו של מדרש בראשית רבה, '''בר-אילן''' 9, 1972, עמ' 289–279. | ||
* עפרה מאיר, גן בעדן – הערות לאופן העריכה של בראשית רבה, '''[[דפים למחקר בספרות]]''', | * עפרה מאיר, גן בעדן – הערות לאופן העריכה של בראשית רבה, '''[[דפים למחקר בספרות]]''', 6–5, 1989, עמ' 330–309. {{זמין ב-JSTOR|זיהוי=23417042}}{{קישור שבור|9.3.2019}} | ||
* עפרה מאיר, עקרון החלוקה לפרשות בבראשית רבה, '''[[דברי הקונגרס העולמי למדעי היהדות]] העשירי''' ג (1), 1989, עמ' | * עפרה מאיר, עקרון החלוקה לפרשות בבראשית רבה, '''[[דברי הקונגרס העולמי למדעי היהדות]] העשירי''' ג (1), 1989, עמ' 108–101. {{זמין ב-JSTOR|זיהוי=23535425}}{{קישור שבור|9.3.2019}} | ||
==דרויסנדע לינקס== | ==דרויסנדע לינקס== | ||
{{מיזמים|ויקיטקסט=בראשית רבה|ויקיציטוט=בראשית רבה}} | {{מיזמים|ויקיטקסט=בראשית רבה|ויקיציטוט=בראשית רבה}} | ||
* [http://www.daat.co.il/daat/tanach/raba1/shaar-2.htm בראשית רבה - מהדורה מעוצבת], באתר דעת | * [http://www.daat.co.il/daat/tanach/raba1/shaar-2.htm בראשית רבה - מהדורה מעוצבת], באתר דעת | ||
* ענת רייזל, [http://www.mayim.org.il/publications/ | * ענת רייזל, [http://www.mayim.org.il/publications/מדרש-בראשית-רבה/ בראשית רבה], באתר "מחלקי המים" {{כ}} | ||
* {{אנצ דעת|2005}} | * {{אנצ דעת|2005}} | ||
* | * {{המילון ההיסטורי|2=14000}} | ||
* {{בריטניקה}} | * {{בריטניקה}} | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}}{{מדרשים}} | {{רעפערענצן}}{{מדרשים}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:מדרש רבה]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:ספרי מדרשים ארץ-ישראליים]] | ||
{{וח}} | {{וח}} | ||
[[he:בראשית רבה]] | |||