אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חד גדיא"

חד גדיא (זעט מקור)

רעוויזיע פון 04:09, 2 אפריל 2023

96 בייטן אראפגענומען , פֿאַר 2 יאָר

יאך האב נישט עקסעס צום חת"ס הגדה אויף אוצה"ח, אבער כ'פארשטיי אז דאס איז מלוקט פון די דרשות, ביטע איבערקוקן און צוריקדרייען אויב כ'בין אומגערעכט. אויך צוגעלייגט א חת"ס פון אנאנדער הגדה

וויזועלוויקיטעקסט

תנא קמא

בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן

46,410

רעדאגירונגען

@@ שורה 35: / שורה 35: @@
 באזירט אויף א [[גימטריא]]{{ביאור|"אני יהונתן בן העוזיאל" איז בגימטריא "חד גדיא דזבן אבא בתרי זוזי חד גדיא" (763)}}, האט [[רבי יוסף לעווינשטיין]] פון סעראצק געהאלטן אז דער תנא [[יונתן בן עוזיאל]] איז דער מחבר{{הערה|{{היברובוקס|רבי אליעזר שווערדשארף|הגדה של פסח דמשק אליעזר|4907|קאלאמייע, תרמ"ג|עמוד=65|קעפל=מסורת ההגדה}}}}. אנדערע האלטן אז דער מחבר איז [[רבי חייא]]{{הערה|{{היברובוקס|[[רבי שלמה צבי שיק]]|סידור רשב"ן|21467|וויין, תרנ"ד|עמוד=72}}}}, און טייל האלטן אז ענליך צו [[הא לחמא עניא]] וואס איז אויך געשריבן אין אראמיש, איז חד גדיא נתחבר געווארן אין [[בבל]] נאנט נאכן [[חורבן]]{{היברובוקס|רבי דוד דב מייזליש|הגדה של פסח ריח דודאים|10949|פיעטריקוב, תרס"ב, דף נז|עמוד=115}}; {{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקנ"ד}}}}. די אלע השערות האבן אבער נישט קיין קראנטע מקורות אדער ראיות{{הערה|{{אוצר החכמה|ישראל דרנוביץ|קובץ עץ חיים (באבוב)|195029|ניו יארק תשע"ה|עמוד=397|כותרת=ואתא עכברא ונשכה לגדיא – גילויים בפיוט 'חד גדיא'|כרך=כג}} ([https://forum.otzar.org/viewtopic.php?p=212898#p212898 אראפלאדענען אומזינסט])}}, און [[רבי שלמה קלוגער]] שרייבט, "שיר נכבד הזה הוא שיר קדום, לא נודע שם מחברו"{{הערה|שם=קלוגר}}.
-דאס אז עס איז באלד אין אנהייב ערשינען צוזאמען מיט דער אידישער איבערזעצונג, און צוגאב צו די גרייזיגע אראמיש פונעם פיוט, האט געברענגט פארשער אנצונעמען אז די ווערסיע אויף אידיש איז די אריגינעלע, און אז דער ליד שטאמט פון דייטשע אדער פראנצויזישע פאלקס לידער פון 16'טן יאר הונדערט{{הערה|שם=אנציק|{{אנצ יהודית|קישור=4201|שם=חד גדיא}}}}. שפעטער איז אבער דער חד גדיא געטראפן געווארן אין כתבי יד פון 13'טן און 14'טן יאר הונדערט, אין וועלכע די אראמיש איז ריין פון גרייזן. דאס באדייט, לויט טייל, אז די אראמישע ווערסיע איז די אריגינעלע און אז די גוי'אישע ווערסיעס שטאמען גאר פון איר{{הערה|שם=פוקס}}.
+דאס אז עס איז באלד אין אנהייב ערשינען צוזאמען מיט דער אידישער איבערזעצונג, און צוגאב צו די גרייזיגע אראמיש פונעם פיוט, האט געברענגט פארשער אנצונעמען אז די ווערסיע אויף אידיש איז די אריגינעלע, און אז דער ליד שטאמט פון דייטשע אדער פראנצויזישע פאלקס לידער פון 16'טן יאר הונדערט{{הערה|שם=אנציק|{{אנצ יהודית|6998}}}}. שפעטער איז אבער דער חד גדיא געטראפן געווארן אין כתבי יד פון 13'טן און 14'טן יאר הונדערט, אין וועלכע די אראמיש איז ריין פון גרייזן. דאס באדייט, לויט טייל, אז די אראמישע ווערסיע איז די אריגינעלע און אז די גוי'אישע ווערסיעס שטאמען גאר פון איר{{הערה|שם=פוקס}}.
 ===ווערסיעס===
@@ שורה 45: / שורה 45: @@
 דער פיוט איז געשריבן אין אראמיש, אבער מיט אביסל [[לשון קודש]] אריינגעמישט דערין, און דער אראמיש זעלבסט איז גרייזיג. אנדערש איז די ווערסיע פון דער פראווענסער סידור, וואס איז אין א גוטע אראמיש.
-דער טעם פארוואס חד גדיא איז אויף אראמיש, איז כדי די קינדער און פרויען זאלן עס אויך פארשטיין{{הערה|שם=הורוויץ|{{אוצר החכמה|רבי יהודה הורוויץ|כרם עין גדי|147149|קעניגסבערג, תקכ"ד}}}}. געוויסע שרייבן אז וויבאלד עס איז געשריבן געווארן אין בבל אלס הוספה צו די אנדערע טיילן פון די הגדה, אזויווי "הא לחמא עניא", האט דער מחבר עס פונאנדערגעשידן פון די הגדה מיט זיין אראמיש{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקנ"ד}}; {{אוצר החכמה|רבי משה סופר|הגדה של פסח חתם סופר|163027|ירושלים, תשס"ד|עמוד=279}}}}. נאך א טעם, צו ענדיגן די הגדה מיט'ן זעלבן שפראך מיט וועלכע מען האט אנגעהויבן, צו צייגן אז דער סדר נאכט איז אויף אונז באליבט{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אברהם אבא הערצל|הגדה של פסח ויגד אברהם|189987|||עמוד=164}}}}.
+דער טעם פארוואס חד גדיא איז אויף אראמיש, איז כדי די קינדער און פרויען זאלן עס אויך פארשטיין{{הערה|שם=הורוויץ|{{אוצר החכמה|רבי יהודה הורוויץ|כרם עין גדי|147149|קעניגסבערג, תקכ"ד}}}}. געוויסע שרייבן אז וויבאלד עס איז געשריבן געווארן אין בבל אלס הוספה צו די אנדערע טיילן פון די הגדה, אזויווי "הא לחמא עניא", האט דער מחבר עס פונאנדערגעשידן פון די הגדה מיט זיין אראמיש{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקנ"ד}}}}{{הערה|שם=חתם}}. נאך א טעם, צו ענדיגן די הגדה מיט'ן זעלבן שפראך מיט וועלכע מען האט אנגעהויבן, צו צייגן אז דער סדר נאכט איז אויף אונז באליבט{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אברהם אבא הערצל|הגדה של פסח ויגד אברהם|189987|||עמוד=164}}}}.
 אין דער ערשטע דרוק פון חד גדיא, פראג ה'ש"נ, איז מיטגעווען אן איבערזעצונג אין אלט אידיש, "איין ציקליין". די פיגורן אינעם איבערזעצונג זענען אין פארקלענערוגס פארעם, "ציקליין", "קאצליין", "הונטליין" און אזוי ווייטער. אזוי אויך איז חד גדיא איבערגעזעצט געווארן אין לאדינא{{הערה|זע: {{אוצר החכמה||קטלוג קדם|622435|ירושלים, תשע"ו|כרך=01|עמוד=49}}}}, [[אידיש-אראביש]]{{הערה|{{אוצר החכמה|יקותיאל דהן|אור המערב|620751|ירושלים, תשע"ח, זייט צו|כותרת=מנהגי חודש ניסן|כרך=יט|עמוד=94}}}}, [[בוכאריש]]{{הערה|{{אוצר החכמה ||אשי ישראל|192254|בני ברק, תשנ"ז, זייט 323|כרך=ניסן|עמוד=329}}}} און נאך שפראכן{{הערה|{{אוצר החכמה|שלמה אשכנזי|אבני חן|158085|תל אביב, תש"נ, זייט 88|עמוד=88}}}}.
@@ שורה 66: / שורה 66: @@
 פילע מפרשים טייטשן אריין די [[נסיון|נסיונות]] און עונשים פון א איד אויף דער וועלט. דער ציג איז די נשמה, נאכדעם קומען פארשידענע חטאים וואס שעדיגן אים, שפעטער די עונשים און זיין [[תשובה]]{{הערה|שם=הורוויץ}}{{הערה|שם=קלוגר}}. לויט טייל שילדערט דער פיוט דעם מלחמת היצר, ווען איין פיגור איז א נסיון, און דער קומענדיגער איז א תחבולה קעגן דעם{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקכ"ד|ללא}}; {{אוצר החכמה|רבי מרדכי טווערסקי|געברענגט אין ספר דברי תורה|181182|לבוב, תרי"א דף קא עמוד א|ללא|עמוד=213}}}}.
-לויט דער פירוש פון רבי אשר אנשיל ווירמיש, איז עס א וויכוח צווישן אידן און די פעלקער צי אידן זענען טאקע אזוי חשוב{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אשר אנשיל ווירמיש|פסח התקווה|147430|פרנקפורט דמיין, תקכ"ד}}}}. [[רבי משה סופר|דער חתם סופר]] טייטשט אריין דערין די הלכות און פרטים פון קרבן פסח{{הערה|שם=חתם|{{אוצר החכמה|רבי משה סופר|הגדה של פסח חתם סופר|163027|ירושלים, תשס"ד|עמוד=279}}}}. [[רבי יצחק פון פוזנא]] האט אויסגעטייטשט דעם גאנצן פיוט על פי [[קבלה|סוד]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יצחק אב"ד פוזנא|איל יצחק|181893|לבוב, תק"פ}}}}. רבי חיים געלערנטער האט געטייטש דער גאנצע חד גדיא ווי א פלפול אין הלכה, וואו יעדער פיגור איז מרמז אויף א צווייטע סוגיא{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי חיים געלערנטער|הגדה שמחת הח"ג|60360|פרעמישלא, תרנ"ב|עמוד=172|כותרת=קונטרס גדיא יאה}}}}.
+לויט דער פירוש פון רבי אשר אנשיל ווירמיש, איז עס א וויכוח צווישן אידן און די פעלקער צי אידן זענען טאקע אזוי חשוב{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אשר אנשיל ווירמיש|פסח התקווה|147430|פרנקפורט דמיין, תקכ"ד}}}}. [[רבי משה סופר|דער חתם סופר]] טייטשט אריין דערין די הלכות און פרטים פון קרבן פסח{{הערה|שם=חתם}}. [[רבי יצחק פון פוזנא]] האט אויסגעטייטשט דעם גאנצן פיוט על פי [[קבלה|סוד]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יצחק אב"ד פוזנא|איל יצחק|181893|לבוב, תק"פ}}}}. רבי חיים געלערנטער האט געטייטש דער גאנצע חד גדיא ווי א פלפול אין הלכה, וואו יעדער פיגור איז מרמז אויף א צווייטע סוגיא{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי חיים געלערנטער|הגדה שמחת הח"ג|60360|פרעמישלא, תרנ"ב|עמוד=172|כותרת=קונטרס גדיא יאה}}}}.
 צו [[רבי יהונתן אייבשיץ]] איז מיוחס א קשיא, וואס ווערט געברענגט בשם "מפרשים" דורך [[רבי יוסף חיים פון באגדאד]]{{הערה|רבי יוסף חיים פון באגדאד, פירוש אורח חיים על הגדה של פסח}}, אז דער קאץ האט לכאורה געטון אן אומרעכט און דער הונט האט ריכטיג געטון, און ממילא האט דער שטעקן נישט, דער פייער יא, דער וואסער נישט, דער קו יא, דער שוחט נישט און דער מלאך המוות יא. לויט דעם קומט אויס אז דער באשעפער האט נישט געדארפט צו הרג'נען דעם מלאך המוות. דערויף איז דער תירוץ, אז דער הונט געטון אן אומרעכט בלויז מיט זיך אריינמישן, און אזוי קומט אויס אז דער טאט פון באשעפער איז ריכטיג. דעם רעיון האט רבי יונתן געזאגט צו אידן וואס האבן געקופקעט איבער דער מחלוקת צווישן אים און [[רבי יעקב עמדין]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי דוד צינץ|גדולת יהונתן| 15944 |חלק ב, פיעטריקוב תרצ"ד, זייט 262|עמוד=137}}}}. לויט איין גרסא האט רבי יונתן אויסגעפירט אז די עוולה פון הונט איז געווען אז א הונט, א פשוט'ער אן קיין בארד בכלל, האט זיך אריינגעמישט אין א מחלוקת פון חשוב'ערע פון אים - דער ציג מיט'ן בארד און דער קאץ מיט די וואנצעס{{הערה|{{אוצר החכמה|טוביה יואל שטיינער|תולדות וחידושי רבי מנחם כץ פרוסטיץ – השלמות|153279|לאנדאן, תשנ"ז, זייט ח|עמוד=98}}}}. [[רבי נתן אדלער]] פון פראנקפורט ד'מיין, זיין תלמיד דער [[חתם סופר]], און זיין תלמיד [[רבי מנחם כץ פרוסטיץ]], פלעגן דערציילן דעם געשיכטע יעדן יאר ביים סדר{{הערה|{{אוצר החכמה|טוביה יואל שטיינער|תולדות וחידושי רבי מנחם כץ פרוסטיץ| 23768|בני ברק, תש"ן, זייט פב|עמוד=98}}}}.
@@ שורה 85: / שורה 85: @@
 *{{אוצר החכמה|רבי יצחק אב"ד פוזנא|איל יצחק|181893|לבוב, תק"פ|ללא}}
 *{{אוצר החכמה|רבי אריב ליב|נחמד ונעים|147150|אמסטערדאם, תקנ"ז|ללא}}
-אזוי אויך זענען באקאנט די פירושים אויף חד גדיא פון דער [[גר"א]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אליהו מווילנא|הגדה של פסח עם פירוש ר"י גיקטליא והגר"א|170334|גראדנא, תקס"ה|עמוד=35}} ([https://haggadah.alhatorah.org/Dual/Vilna_Gaon_(GR%22A)/Nirtzah/7.1 טעקסט])}}, [[חתם סופר]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי משה סופר|דרשות חתם סופר|602603|קלודזש, תרפ"ט, דף רס עמוד א|עמוד=95}}}}, [[רבי שלמה קלוגער]]{{הערה|שם=קלוגר|געדרוקט אין {{אוצר החכמה||סידור בית יעקב פון רבי יעקב עמדין|12984|אין דער דרוק פון לעמבערג, תרס"ד|עמוד=507}}. צוליב דעם זענען דא אזעלכע וואס ברענגען נאך זיינע ווערטער אין נאמען פון [[רבי יעקב עמדין]]}} און [[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבלער]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי טווערסקי|געברענגט אין ספר דברי תורה|181182|לבוב, תרי"א דף קא עמוד א|עמוד=213}}}}.
+אזוי אויך זענען באקאנט די פירושים אויף חד גדיא פון דער [[גר"א]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אליהו מווילנא|הגדה של פסח עם פירוש ר"י גיקטליא והגר"א|170334|גראדנא, תקס"ה|עמוד=35}} ([https://haggadah.alhatorah.org/Dual/Vilna_Gaon_(GR%22A)/Nirtzah/7.1 טעקסט])}}, [[חתם סופר]]{{הערה|שם=חתם|{{היברובוקס|[[רבי משה סופר]]|דרשות חתם סופר|21254|קלודזש, תרפ"ט, דף רס|עמוד=106|באנד=ב}}}}{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (חתם סופר)/נרצה/חד גדיא|הגדה של פסח '''חתם סופר'''}}}}, [[רבי שלמה קלוגער]]{{הערה|שם=קלוגר|געדרוקט אין {{אוצר החכמה||סידור בית יעקב פון רבי יעקב עמדין|12984|אין דער דרוק פון לעמבערג, תרס"ד|עמוד=507}}. צוליב דעם זענען דא אזעלכע וואס ברענגען נאך זיינע ווערטער אין נאמען פון [[רבי יעקב עמדין]]}} און [[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מאטעלע טשערנאבלער]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מרדכי טווערסקי|געברענגט אין ספר דברי תורה|181182|לבוב, תרי"א דף קא עמוד א|עמוד=213}}}}.
 ==אין קולטור==