אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אידישקייט אין אונגארן"

רוי:אידישקייט אין אונגארן (זעט מקור)

רעוויזיע פון 11:30, 21 מערץ 2023

קיין ענדערונג אין גרייס , פֿאַר 2 יאָר

ק

החלפת טקסט – "גייסטיקע" ב־"גייסטישע"

מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן

102,362

רעדאגירונגען

@@ שורה 13: / שורה 13: @@
 תורה אין אונגארן האט זייער שנעל געפונען א נייעם צענטראלן פונקט אין דעם אזוי־גערופענעם [[בורגנלאנד]], וואו דער גרויסער שתדלן ר' [[שמשון ווערטהיימער]] האט געעפנט עטליכע ישיבות אין די דארטיקע "[[זיבן קהילות]]", וועלכע ער האט אויסגעהאלטן פון זיינע אייגענע געלטער. די וויכטיגסטע פון די איז געווען די ישיבה אין אייזענשטאט, אנגעפירט פון ר' [[מאיר אייזנשטאט]], דער מחבר פון "פנים מאירות". אנדערע ישיבות זענען אויפגעשטעלט געוואק אין [[מאטערסדארף]] און אין רעכניץ. אויך [[פרעשבורג]] איז מפורסם געווארן מיט דעם בארימטן גאון רבי [[משולם איגרא]].
-א נייע בליענדע תקופה פון תורה-וואוקס האט זיך אנגעהויבן אין אנהויב פון דעס ניינצענטן יארהונדערט אונטער דער הנהגה פון ר' [[משה סופר]], דער גרויסער און בארימטער "חתם סופר" פון [[פראנקפורט]], וועלכער האט מיט זיין גאונות, צדקות און גייסטרייכער הנהגה אינספירירט זיין דור צו נייע גייסטיקע פארמעסטן אין תורה און אין אידישקייט. אונטער זיין הנהגה איז די ישיבה אין פרעשבורג געווארן דער גרעסטער און איינפלוסרייכסטער מקום־תורה אין צענטראל-אייראפע. א סך פון דעם "חתם־סופר'ס" תלמידים, צווישן די דער בארימטער [[מהר"ם שיק]], האבן אליין געגרינדעט אייגענע קהילות און ישיבות איבער גאנץ אונגארן און פארזעצנדיק זיין דרך, זענען זיי געווארן שטארקע פעסטונגען וועלכע האבן געשטעלט א דערפאלגרייק ווידערשטאנד אנטקעגן די כוחות פון [[רעפארם]] און [[אסימילאציע]] אין דער אידישער מחנה. אין די דאזיקע יארן האט ר' [[שלמה גאנצפריד]] מחבר געווען זיין "[[קיצור שלחן ערוך]]" און אנדערע וויכטיגע ספרים.
+א נייע בליענדע תקופה פון תורה-וואוקס האט זיך אנגעהויבן אין אנהויב פון דעס ניינצענטן יארהונדערט אונטער דער הנהגה פון ר' [[משה סופר]], דער גרויסער און בארימטער "חתם סופר" פון [[פראנקפורט]], וועלכער האט מיט זיין גאונות, צדקות און גייסטרייכער הנהגה אינספירירט זיין דור צו נייע גייסטישע פארמעסטן אין תורה און אין אידישקייט. אונטער זיין הנהגה איז די ישיבה אין פרעשבורג געווארן דער גרעסטער און איינפלוסרייכסטער מקום־תורה אין צענטראל-אייראפע. א סך פון דעם "חתם־סופר'ס" תלמידים, צווישן די דער בארימטער [[מהר"ם שיק]], האבן אליין געגרינדעט אייגענע קהילות און ישיבות איבער גאנץ אונגארן און פארזעצנדיק זיין דרך, זענען זיי געווארן שטארקע פעסטונגען וועלכע האבן געשטעלט א דערפאלגרייק ווידערשטאנד אנטקעגן די כוחות פון [[רעפארם]] און [[אסימילאציע]] אין דער אידישער מחנה. אין די דאזיקע יארן האט ר' [[שלמה גאנצפריד]] מחבר געווען זיין "[[קיצור שלחן ערוך]]" און אנדערע וויכטיגע ספרים.
 דאס ארט פון "חתם־סופר", וועלכער איז נפטר געוואק אין 1839 האט איבערגענומען זיין גרויסער זון ר' [[אברהם שמואל בנימין סופר]] (1871-1815), באקאנט אלם דער "כתב סופר". אן אנדער זון ר' [[שמעון סופר]], איז געוואק רב אין מאטערסדארף און אין 1860 האט ער איבערגענומען דאם רבנות אין [[קראקע]]. די ווייטערע דורות פון דעם "חתם-סופר'ס" תלמידים, האבן מיט גרויס הצלחה מרביץ תורה געווען און פארוואנדלט די אונגארישע קהילות אין בליענדע אאזיסן פון פרוכטבארן תורה־לעבן.
@@ שורה 33: / שורה 33: @@
 דער עקאנאמישער ווי דער פאליטישער מצב פון דעם וואס איז א מאל געווען דאס אונגארישע אידנטום, איז געווען א פארשידנארטיקער. אין דער טשעכאסלאוואקיי, וואו עס האט געהערשט א ליבעראלער רעזשים, האבן אידן גענאסן פון אלע בירגערליכע רעכט, און אזוי אויך האבן די אידן אין עסטרייך געלעבט אין רעלאטיווער מנוחה. די אידן פון [[רומעניע]] זענעז געווען אויסגעשטעלט צו די פארשידענע פאליטישע אומוואנדלונגען אין יענעם לאנד, און געליטן פון דארטיקן [[אנטיסעמיטיזם]].
-אבער סיי די שפע און מנוחה און סיי די קריטישע מצבים האבן נאר ווייניק וואם בארירט דאם אינערליכע גייסטיקע לעבן פון די דארטיקע אידן, וועמענס קהילות האבן טריי ממשיך געווען די מסורת אבות. אין אונגארן גופא, האט צום רוב געהערשט דער אשכנזישער גייסט פון "חתם-סופר" און אט דעד גייסט האט אויך באהערשט דאס רוב קהילות פון דער סלאוואקיי, אויך די פראכטפולע קהילה אין וויען. אין די אנדערע לענדער האט געהערשט דער גייסט פון חסידות, און ווען אפילו אין געוויסע ארטשאפטן האט די [[רעפארם באוועגונג]] פארטריבן גרעסערע צאלן פון אידן אין די ארעמס פון [[אסימילאציע]] און אפטריניקייט און קלענערע איינברוכן האבן אויך געמאכט אנדערע מאדערנע שטרעמונגען, האבן טראצדעם אונגארישע ארטאדאקסישע קהילות געבליט און זיך געווייקט אין מסורהדיגער אידישקייט.
+אבער סיי די שפע און מנוחה און סיי די קריטישע מצבים האבן נאר ווייניק וואם בארירט דאם אינערליכע גייסטישע לעבן פון די דארטיקע אידן, וועמענס קהילות האבן טריי ממשיך געווען די מסורת אבות. אין אונגארן גופא, האט צום רוב געהערשט דער אשכנזישער גייסט פון "חתם-סופר" און אט דעד גייסט האט אויך באהערשט דאס רוב קהילות פון דער סלאוואקיי, אויך די פראכטפולע קהילה אין וויען. אין די אנדערע לענדער האט געהערשט דער גייסט פון חסידות, און ווען אפילו אין געוויסע ארטשאפטן האט די [[רעפארם באוועגונג]] פארטריבן גרעסערע צאלן פון אידן אין די ארעמס פון [[אסימילאציע]] און אפטריניקייט און קלענערע איינברוכן האבן אויך געמאכט אנדערע מאדערנע שטרעמונגען, האבן טראצדעם אונגארישע ארטאדאקסישע קהילות געבליט און זיך געווייקט אין מסורהדיגער אידישקייט.
 כמעט אלע באדייטענדע אידישע קהלות אין די ערטער וואס איז אמאל געווען אונגארן, האבן געהאט ישיבות וואס זענען אנגעפירט געווארן פון זייערע רבנים ווי פילע טויזנטער יוגנטליכע זענען ערצויגן געווארן אין גייסט פון תורה און אפגעהיטנקייט אין מצוות מעשיות! די קהלות זענען אנגעפירט געווארן דורך חשובע רבנים גדולים בתורה והוראה, מחברים פון קלאסישע ספרים, און פון פרנסים וואס האבן זיך אפגעגעבן לטובת הציבור מיט גרויס טריישאפט און מיט רדיפת החסד. מיט דעם אינטענסיוון ישיבה־חינוך פון אזויפיל יוגנטליכע זענען אין א סאך קהילות נישט נאר רבנים, נאר אויך א סך בעלי־בתים, וואס האבן זיך פארנומען מיט מסחר און אינדוסטריע, געווען תלמידי-חכמים מובהקים.