בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:לבנה"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק
החלפת טקסט – "לעכע" ב־"ליכע"
ק (החלפת טקסט – "{{כ}}" ב־"{{ר}}") |
ק (החלפת טקסט – "לעכע" ב־"ליכע") |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Moon.jpg|left|thumb|200px|די לבנה געזען פון דער ערד]] | [[טעקע:Moon.jpg|left|thumb|200px|די לבנה געזען פון דער ערד]] | ||
די '''לְבָנָה''' (סימבאל: [[file:Moon decrescent symbol (bold).svg|16px|☾]]) איז דער איינציגסטער נאַטורליכער [[סאטעליט]] ארום דעם [[ערד פלאנעט]]. זי איז איינער פון די גרעסטע | די '''לְבָנָה''' (סימבאל: [[file:Moon decrescent symbol (bold).svg|16px|☾]]) איז דער איינציגסטער נאַטורליכער [[סאטעליט]] ארום דעם [[ערד פלאנעט]]. זי איז איינער פון די גרעסטע נאטירליכע סאטעליטן אין דער [[זון סיסטעם]]. | ||
די ווייטקייט צווישן דער ערד מיט דער לבנה איז 380.000 [[מעטער|קילאָמעטער]]. די לבנה מאַכט די קרייז אין 27.32 [[טאָג|טעג]]. דער געוויינליכער [[חודש]] איז לענגער בערך צוויי טעג, ווייל ביידע, די ערד און די לבנה, גייען ארום די [[זון]]. די דורכשניטליכע ריכטיגע מאנאַט-צייט איז 29 טעג, 12 [[שטונדע|שטונדן]] און 44 מינוט, מיט 3.33 [[סעקונדע]]ס. | די ווייטקייט צווישן דער ערד מיט דער לבנה איז 380.000 [[מעטער|קילאָמעטער]]. די לבנה מאַכט די קרייז אין 27.32 [[טאָג|טעג]]. דער געוויינליכער [[חודש]] איז לענגער בערך צוויי טעג, ווייל ביידע, די ערד און די לבנה, גייען ארום די [[זון]]. די דורכשניטליכע ריכטיגע מאנאַט-צייט איז 29 טעג, 12 [[שטונדע|שטונדן]] און 44 מינוט, מיט 3.33 [[סעקונדע]]ס. | ||
| שורה 26: | שורה 26: | ||
== אייגנשאפטן == | == אייגנשאפטן == | ||
אזוי ווי די לבנה איז קלענער פון דער ערד, איז איר [[גראוויטאציע]] ווייניגער, אומגעפער 1/6 פון אויף דער ערד). למשל א מענטש וואס וועגט 120 קילאגראם אויף דער ערד, וועגט ער נאר 20 קילאגראם אויף דער לבנה. דאך פאלן זאכן אויף דער לבנה, אבער | אזוי ווי די לבנה איז קלענער פון דער ערד, איז איר [[גראוויטאציע]] ווייניגער, אומגעפער 1/6 פון אויף דער ערד). למשל א מענטש וואס וועגט 120 קילאגראם אויף דער ערד, וועגט ער נאר 20 קילאגראם אויף דער לבנה. דאך פאלן זאכן אויף דער לבנה, אבער פאמעליכער. | ||
פון דער ערד זעט אויס דער הימל [[בלוי]]; דאס איז ווייל די בלויע שטראלן פון דער זון שפרינגען אפ פון די [[גאז]]ן אין דער אטמאספער, און דערפאר זעט עס אויס אז בלויע ליכט קומט פונעם הימל. אויף דער לבנה אבער וואס האט נישט קיין אטמאספער, זעט אויס דער הימל שווארץ, אויך ביי [[טאג]]. אויך, אן אן אטמאספער האט די לבנה נישט קיין שוץ קעגן שטיינער וואס פאלן פונעם קאסמאס, די [[מעטעאריט]]ן פארן אריין אין דער לבנה און שאפן ברייטע | פון דער ערד זעט אויס דער הימל [[בלוי]]; דאס איז ווייל די בלויע שטראלן פון דער זון שפרינגען אפ פון די [[גאז]]ן אין דער אטמאספער, און דערפאר זעט עס אויס אז בלויע ליכט קומט פונעם הימל. אויף דער לבנה אבער וואס האט נישט קיין אטמאספער, זעט אויס דער הימל שווארץ, אויך ביי [[טאג]]. אויך, אן אן אטמאספער האט די לבנה נישט קיין שוץ קעגן שטיינער וואס פאלן פונעם קאסמאס, די [[מעטעאריט]]ן פארן אריין אין דער לבנה און שאפן ברייטע ליכער וואס מען רופט [[קראטער]]ס. די לבנה האט טויזנטער קראטערס. | ||
די לבנה איז דער צווייט־געדעכטסטער סאטעליט אין דער זון סיסטעם. (דער מערסט־געדעכטער סאטעליט איז [[יא (לבנה)|יא]], איינע פון די לבנות פון [[יופיטער]]. דאס אינוועניסטע הארץ פון דער לבנה איז פארהעלטנמעסיק קליין, מיט א ראדיוס פון אומגעפער 350 קילאמעטער אדער אפשר ווייניגער, בערך 20% פונעם ראדיוס פון דער לבנה. | די לבנה איז דער צווייט־געדעכטסטער סאטעליט אין דער זון סיסטעם. (דער מערסט־געדעכטער סאטעליט איז [[יא (לבנה)|יא]], איינע פון די לבנות פון [[יופיטער]]. דאס אינוועניסטע הארץ פון דער לבנה איז פארהעלטנמעסיק קליין, מיט א ראדיוס פון אומגעפער 350 קילאמעטער אדער אפשר ווייניגער, בערך 20% פונעם ראדיוס פון דער לבנה. | ||
| שורה 63: | שורה 63: | ||
== ארביט פון דער לבנה און זיין איינפלוס == | == ארביט פון דער לבנה און זיין איינפלוס == | ||
די לבנה איז דער הימלישער קערפער וואס איז דער נענטסטער צו דער [[ערד-פלאנעט|ערד]], און דער | די לבנה איז דער הימלישער קערפער וואס איז דער נענטסטער צו דער [[ערד-פלאנעט|ערד]], און דער דורכשניטליכער ווייט פון איר צענטער צום צענטער פון דער ערד איז אומגעפער 384,403 קילאמעטער, וואס איז 30 מאל אזוי פיל ווי דער דיאמעטער פון דער ערד, בערך, מיט א וואריאציע צווישן 363 טויזנט קילאמעטער (ביים [[אפאגיי און פעריגיי|פעריגיי]] – דער נענטסטער פונקט אין דעם ארביט פון דער לבנה צו דער ערד) און עטליכע 405 טויזנט ק"מ (ביים אפאגיי – דער ווייטסטער פונקט פון דער ערד אין דער לבנה'ס ארביט). אין [[1969]] האבן די אסטראנויטן פון [[אפאלא 11]] אויפגעשטעלט אויף דעם אייבערפלאך פון דער לבנה א ליכט־רעפלעקסיע סיסטעם וואס איז געווען אנגעצייכנט רעפלעקטירן לייזער ליכט. זייט דעמאלסט האט מען געמאסטן אז די לבנה דערווייטערט זיך פון דעם ערד־פלאנעם מיט דורכשניטלעך 3.8 צענטימעטער א יאר.{{הערה|{{צייגט וועב|author=ד"ר מאיר ברק|title=מדוע הירח מתרחק מכדור הארץ?|url=http://davidson.weizmann.ac.il/online/askexpert/astrophysics/מדוע-הירח-מתרחק-מכדור-הארץ-אברהם|date={{ר}}1טן סעפטעמבער 2009|מידע נוסף=דוידסון Online{{ר}}}} {{לינקשפראך|העברעיש}}}}. | ||
די [[גראוויטאציע|גראוויטאציע־צי]] אויף דער לבנה איז א זעקסטל פון דער צי אויף דער ערד. | די [[גראוויטאציע|גראוויטאציע־צי]] אויף דער לבנה איז א זעקסטל פון דער צי אויף דער ערד. | ||
| שורה 71: | שורה 71: | ||
אסטראנאמען האלטן היינט אז דער ארביט פארלענגערט זיך ביסלעכווייז דורך דער היסטאריע (מיט איין סעקונדע יעדע 500 יאר) צוליב דעם וואס די לבנה דערווייטערט זיך ביסלעכווייז פון דער ערד. | אסטראנאמען האלטן היינט אז דער ארביט פארלענגערט זיך ביסלעכווייז דורך דער היסטאריע (מיט איין סעקונדע יעדע 500 יאר) צוליב דעם וואס די לבנה דערווייטערט זיך ביסלעכווייז פון דער ערד. | ||
די לבנה דרייט זיך אין א סינכאנער ראטאציע: זי דרייט זיך ארום איר אַקס אין דער זעלבער צייט ווי זי ארביטירט די ערד. אזוי ווייזט די לבנה כמעט דאס זעלבן פנים קעגן דער ערד. אסטראנאמען האלטן אז אמאל האט די לבנה זיך געדרייט גיכער, אבער מיט א צייט צוריק איז די ראטאציע געווארן | די לבנה דרייט זיך אין א סינכאנער ראטאציע: זי דרייט זיך ארום איר אַקס אין דער זעלבער צייט ווי זי ארביטירט די ערד. אזוי ווייזט די לבנה כמעט דאס זעלבן פנים קעגן דער ערד. אסטראנאמען האלטן אז אמאל האט די לבנה זיך געדרייט גיכער, אבער מיט א צייט צוריק איז די ראטאציע געווארן פאמעליכער און האט זיך פארשלאסן מיט ים־פלייץ. די זייט פון דער לבנה וואס ווייזט א פנים צו דער ערד רופט מען די נאענטע זייט, און די צווייטע זייט די ווייטע זייט. טייל רופן די ווייטע זייט די "טונקעלע זייט", אבער דאס איז א טעות ווייל די ווייטע זייט באקומעט ליכט פון דער זון איין מאל א חודש, ביים מולד, גענוי ווי די נאענטע זייט. | ||
אין 2016 האבן פלאנעטארישע וויסנשאפטלער געטראפן, ניצנדיק דאטן וואס מ'האט געזאמעלט ביי דער NASA לבנה פראספעקטאר מיסיע, צוויי וואסערשטאף־רייך ערטער אויף פארקערטע זייטן פון דער לבנה, אפשר איז דאס אייז. | אין 2016 האבן פלאנעטארישע וויסנשאפטלער געטראפן, ניצנדיק דאטן וואס מ'האט געזאמעלט ביי דער NASA לבנה פראספעקטאר מיסיע, צוויי וואסערשטאף־רייך ערטער אויף פארקערטע זייטן פון דער לבנה, אפשר איז דאס אייז. | ||
| שורה 78: | שורה 78: | ||
[[File:Moon by Johannes hevelius 1645.PNG|thumb|alt=א געמאלענער דיסק פון דער גאנצער לבנה.|מאפע פון דער לבנה פון [[יאהאנעס העוועליוס]] פון זיין ''[[סעלענאגראפיע]]'' (1647), די ערשטע מאפע וואס שליסט איין די [[ליבראציע]] זאנעס]] | [[File:Moon by Johannes hevelius 1645.PNG|thumb|alt=א געמאלענער דיסק פון דער גאנצער לבנה.|מאפע פון דער לבנה פון [[יאהאנעס העוועליוס]] פון זיין ''[[סעלענאגראפיע]]'' (1647), די ערשטע מאפע וואס שליסט איין די [[ליבראציע]] זאנעס]] | ||
פארשטיין די ציקלען פון דער לבנה איז געווען פון די ערשטע אנטוויקלונגען פון אסטראנאמיע: דורך די {{נישט וויקלען|5טער יארהונדערט}} פאר דער ציווילער רעכענונג, האבן די בבלישע אסטראנאמען באריכטעט דעם 18-יעריגן [[סאראס ציקל]] פון [[ליקוי לבנה]]ס,<ref>{{cite journal|doi=10.2307/1006543|title=Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts|first1=A. |last1 = Aaboe|first2= J. P. |last2 =Britton|first3= J. A. |last3 =Henderson, |first4= Otto|last4 = Neugebauer| authorlink4 = Otto Neugebauer |first5= A. J. |last5 =Sachs|journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81|issue=6 |date=1991|pages=1–75 |publisher=[[American Philosophical Society]]|quote=One comprises what we have called "Saros Cycle Texts", which give the months of eclipse possibilities arranged in consistent cycles of 223 months (or 18 years).|postscript=<!--None-->|jstor=1006543}}</ref> <!--The texts discussed in that article are more recent than 490 BC and, as mentioned in the paper, the observations can have occurred no earlier than that. The earliest reference for the Metonic cycle in Neugubauer's (1957) ''The Exact Sciences in Antiquity'' is 380 BC (p. 140).--> און אינדישע אסטראנאמען האבן באשריבן דער לבנה'ס | פארשטיין די ציקלען פון דער לבנה איז געווען פון די ערשטע אנטוויקלונגען פון אסטראנאמיע: דורך די {{נישט וויקלען|5טער יארהונדערט}} פאר דער ציווילער רעכענונג, האבן די בבלישע אסטראנאמען באריכטעט דעם 18-יעריגן [[סאראס ציקל]] פון [[ליקוי לבנה]]ס,<ref>{{cite journal|doi=10.2307/1006543|title=Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts|first1=A. |last1 = Aaboe|first2= J. P. |last2 =Britton|first3= J. A. |last3 =Henderson, |first4= Otto|last4 = Neugebauer| authorlink4 = Otto Neugebauer |first5= A. J. |last5 =Sachs|journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81|issue=6 |date=1991|pages=1–75 |publisher=[[American Philosophical Society]]|quote=One comprises what we have called "Saros Cycle Texts", which give the months of eclipse possibilities arranged in consistent cycles of 223 months (or 18 years).|postscript=<!--None-->|jstor=1006543}}</ref> <!--The texts discussed in that article are more recent than 490 BC and, as mentioned in the paper, the observations can have occurred no earlier than that. The earliest reference for the Metonic cycle in Neugubauer's (1957) ''The Exact Sciences in Antiquity'' is 380 BC (p. 140).--> און אינדישע אסטראנאמען האבן באשריבן דער לבנה'ס מאנאטליכע פארלענגערונג.<ref name="Sarma-Ast-Ind" /> דער כינעזישער אסטראנאם [[שי שען]] {{נישט וויקלען|(4טער יארהונדערט)}} פאר דער ציווילער רעכענונג האט געגעבן אנווייזונגען פאראויסזאגן ליקויי חמה און ליקויי לבנה.{{sfn|Needham|1986|p=411}} | ||