35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי (7), עירק ← עיראק
ק (החלפת טקסט – "[[דרום קארעע" ב־"[[דרום קארעא") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי (7), עירק ← עיראק) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Hammer and sickle.svg|left|150px]] | [[טעקע:Hammer and sickle.svg|left|150px]] | ||
{{רעגירונג מעטאדן}} | {{רעגירונג מעטאדן}} | ||
'''קאָמוניזם''' איז א [[טעאריע|טעאָריע]] און סיסטעם פון [[סאציאל וויסנשאפט|סאָציאַלער]] און [[פאליטיק|פּאָליטישער]] [[ארגאניזאציע|אָרגאַניזאַציע]], וועלכע איז געווען א הויפּט–קראַפט אין דער וועלטלעכער [[פאליטיק|פּאָליטיק]] דורכאויס רוב יאָרן פונעם 20טן יאָרהונדערט. אַלס אַ פּאָליטישע באַוועגונג האָט קאָמוניזם געזוכט אונטערצואוואַרפן [[קאַפּיטאַליזם]] דורך אַן אַרבעטער–[[רעוואָלוציע]] און | '''קאָמוניזם''' איז א [[טעאריע|טעאָריע]] און סיסטעם פון [[סאציאל וויסנשאפט|סאָציאַלער]] און [[פאליטיק|פּאָליטישער]] [[ארגאניזאציע|אָרגאַניזאַציע]], וועלכע איז געווען א הויפּט–קראַפט אין דער וועלטלעכער [[פאליטיק|פּאָליטיק]] דורכאויס רוב יאָרן פונעם 20טן יאָרהונדערט. אַלס אַ פּאָליטישע באַוועגונג האָט קאָמוניזם געזוכט אונטערצואוואַרפן [[קאַפּיטאַליזם]] דורך אַן אַרבעטער–[[רעוואָלוציע]] און איינשטעלן אַ סיסטעם אין וועלכער די שאַפונגס־מיטלען (ווי פאַבריקן) זאָלן געהערן צו דער גאַנצער באַפעלקערונג אַנשטאָט זיין דער אייגנטום פון יחידים. | ||
אין [[טעאריע|טעאָריע]] האָט '''קאָמוניזם''' געזוכט צו גרינדן א קלאַסלאָזיקע געזעלשאַפט פון צופרידנהייט און | אין [[טעאריע|טעאָריע]] האָט '''קאָמוניזם''' געזוכט צו גרינדן א קלאַסלאָזיקע געזעלשאַפט פון צופרידנהייט און פרייהייט, אין וועלכער אלע מענטשן געניסן זייער סאָציאלן און עקאָנאָמישן סטאטוס. אין פּראקטיק אָבער האָבן קאמוניסטישע רעזשימען אָנגענומען די פאָרעם פון אויטאָריטארער [[רעגירונג]], וועלכע האָט זיך ווייניק געקימערט מיט דעם ארבעטער–קלאס און האבן גענומען זייער מאכט אלס א פריאריטעט. | ||
דער קאנצעפט פון א געזעלשאפט מיט אייניגע אייגנשאפט פון פאַרמאָג און רייכקייט גייט צוריק הונדערטער יארן אבער איז ערשט אדאפטירט געווארן דורך די מאסן ווען [[אייראפע]] איז געבלאזן געווארן פון דעם סאציאליסטישן ווינט אינעם 19טן יאָרהונדערט. אין יענע צייטן איז אייראפע דורכגעגאנגען אן אינדוסטריאלע רעוואלוציע און סאציאלע טויש און די קריטיקירער האבן באשולדיגט קאפיטאליזם פאר'ן אנטוויקלען אן ארימע קלאס, פאבריקן [[ארבעט]]ער וועלכע זענען געשטעלט געווארן אין שווערע פאזיציעס, און פארן אויסברייטערן די צווישנשייד פון די ארימע און רייכע. | דער קאנצעפט פון א געזעלשאפט מיט אייניגע אייגנשאפט פון פאַרמאָג און רייכקייט גייט צוריק הונדערטער יארן אבער איז ערשט אדאפטירט געווארן דורך די מאסן ווען [[אייראפע]] איז געבלאזן געווארן פון דעם סאציאליסטישן ווינט אינעם 19טן יאָרהונדערט. אין יענע צייטן איז אייראפע דורכגעגאנגען אן אינדוסטריאלע רעוואלוציע און סאציאלע טויש און די קריטיקירער האבן באשולדיגט קאפיטאליזם פאר'ן אנטוויקלען אן ארימע קלאס, פאבריקן [[ארבעט]]ער וועלכע זענען געשטעלט געווארן אין שווערע פאזיציעס, און פארן אויסברייטערן די צווישנשייד פון די ארימע און רייכע. | ||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
אלס א רעזלוטאט פון לענין און סטאלינ'ס פאליסיס האט קאמוניזם אנגעהויבן פארלירן שטיצע אבער עס איז שוין געווען צו שפעט פאר די איינוואוינער פון דעם סאוועטן־פאראיין ווייל אויב איינער האט זיך געוואגט צו הייבן זיין קול אין אפאזיציע האט מען אים באלד אפגערוימט פון וועג. | אלס א רעזלוטאט פון לענין און סטאלינ'ס פאליסיס האט קאמוניזם אנגעהויבן פארלירן שטיצע אבער עס איז שוין געווען צו שפעט פאר די איינוואוינער פון דעם סאוועטן־פאראיין ווייל אויב איינער האט זיך געוואגט צו הייבן זיין קול אין אפאזיציע האט מען אים באלד אפגערוימט פון וועג. | ||
ווען די [[צווייטע וועלט מלחמה]] האט אויסגעבראכן האט סטאלין געזען א געלעגנהייט צו פארשפרייטן קאמוניזם איבער אייראפע ווען אין דער זעלבער צייט האבן די [[אליאירטע]] געזוכט דאס צו שטערן. נאך דער [[מלחמה]] האבן די קאמוניסטישע [[פארטיי]]ען גענומען די מאכט אין [[כינע]], מזרח אייראפע, און אנדערע ראיאנען אין [[אזיע]] און יענע תקופה איז שפעטער באצייכענט געווארן אלס דער אנהויב פונעם [[קאלטע קריג]] אין וועלכען די סאוועטן־פאראיין און די [[ | ווען די [[צווייטע וועלט מלחמה]] האט אויסגעבראכן האט סטאלין געזען א געלעגנהייט צו פארשפרייטן קאמוניזם איבער אייראפע ווען אין דער זעלבער צייט האבן די [[אליאירטע]] געזוכט דאס צו שטערן. נאך דער [[מלחמה]] האבן די קאמוניסטישע [[פארטיי]]ען גענומען די מאכט אין [[כינע]], מזרח אייראפע, און אנדערע ראיאנען אין [[אזיע]] און יענע תקופה איז שפעטער באצייכענט געווארן אלס דער אנהויב פונעם [[קאלטע קריג]] אין וועלכען די סאוועטן־פאראיין און די [[פאראייניגטע שטאטן]] און אירע אליאירטע לענדער האבן זיך פארמאסטן פאר פאליטישע און מיליטערישע מאכט. ביידע באוועגונגען האבן געווינען שטיצע לענגאויס דעם וועג און ביז די פריע 80ער יארן האבן מער ווי א דריטל באפעלקערונג פון דער [[וועלט]] געוואוינט אונטער קאמוניסטישער הערשאפט. | ||
די קאמוניסטישע רעזשימען האבן זיך געטיילט מיט די הויפט יסודות פון די קאמוניסטישע פרינציפן וועלכע האבן אפגעווארפן די מעגליכקייט פון פריוואטע פראפערטי און קאפיטאליזם, די דאמינאציע פון עקאנאמישע אקטיוויטעטן, און אבסאלוט קאנטראל פון רעגירונג געפירט דורך איין פארטיי. די קאמוניסטישע רעגירונגען האבן איבערגענומען קאנטראל פון דער מידיא, פארבאטן רעליגיעזע באוועגונגען, און אפגעשטילט פאליטישע קעגנערשאפט. | די קאמוניסטישע רעזשימען האבן זיך געטיילט מיט די הויפט יסודות פון די קאמוניסטישע פרינציפן וועלכע האבן אפגעווארפן די מעגליכקייט פון פריוואטע פראפערטי און קאפיטאליזם, די דאמינאציע פון עקאנאמישע אקטיוויטעטן, און אבסאלוט קאנטראל פון רעגירונג געפירט דורך איין פארטיי. די קאמוניסטישע רעגירונגען האבן איבערגענומען קאנטראל פון דער מידיא, פארבאטן רעליגיעזע באוועגונגען, און אפגעשטילט פאליטישע קעגנערשאפט. | ||
| שורה 170: | שורה 170: | ||
=== כינע אונטער מאַאָ === | === כינע אונטער מאַאָ === | ||
מאַאָ האָט געהערשט אַלס כינע'ס קאָמוניסטישער פירער פון 1949 ביז | מאַאָ האָט געהערשט אַלס כינע'ס קאָמוניסטישער פירער פון 1949 ביז זיין טויט אין 1976. ווי נאָר ער האָט אריינגעטראָטן אין אָפיס האָט ער אונטערגעשריבן אַ פריינטשאַפט אָפּמאַך מיט סאָוועטן־רוסלאַנד און איז פאַרבליבן געטריי צו די סאָוועטן ביז נאָך סטאַלינ'ס טויט ווען דער נייער קאָמוניסטישער פירער כרושטשאָוו האָט אָנגעהויבן די דע-סטאַליניזאַציע. | ||
מאא האט אין אויפברויז באשולדיגט רוסלאנד פאר'ן לאזן אונטערגיין קאמוניזם און פארשיקט אלע סאוועטישע ראטגעבער פון כינע און אנגעהויבן ארבעטן אויף א נייע מאדעל קאמוניזם מיט וועלכע ער האט זיך געגרויסט אלס די זעלבסטשטענדיגע קאמוניסטישע לאנד. מאא האט נאכגעפאלגט סטאלינ'ס פאליסיס אבער האט אויך אימפלימענטירט סיסטעמען געבויט דירעקט אויף קארל מארק'ס טעאריעס. | מאא האט אין אויפברויז באשולדיגט רוסלאנד פאר'ן לאזן אונטערגיין קאמוניזם און פארשיקט אלע סאוועטישע ראטגעבער פון כינע און אנגעהויבן ארבעטן אויף א נייע מאדעל קאמוניזם מיט וועלכע ער האט זיך געגרויסט אלס די זעלבסטשטענדיגע קאמוניסטישע לאנד. מאא האט נאכגעפאלגט סטאלינ'ס פאליסיס אבער האט אויך אימפלימענטירט סיסטעמען געבויט דירעקט אויף קארל מארק'ס טעאריעס. | ||
| שורה 349: | שורה 349: | ||
[[קאַטעגאָריע:פאליטישע וויסנשאפט]] | [[קאַטעגאָריע:פאליטישע וויסנשאפט]] | ||
[[קאַטעגאָריע:סאציאלאגיע]] | [[קאַטעגאָריע:סאציאלאגיע]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||