אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פרייסן"
(קרדיט + קטגוריות) |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב, ײַ ← יי (5)) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
''' | '''פּרייסן''' ({{שפראך-de|Preußen}}; {{שפראך-la|Prussia אדער Borussia, Prutenia}}; {{שפראך-lv| Prūsija}}; {{שפראך-lt|Prūsija}}; {{שפראך-pl|Prusy}}; [[אלט פרייסיש]]: ''Prūsa'') איז געווען אַ היסטאָרישער שטאַט וואס האט זיך אנגעהויבן אלס די [[הערצאגשאפט פון פרייסן]] און דער [[מאַרגראַוויאַט פון בראַנדנבורג]]. דורך עטלעכע יארהונדערטער האט דאס לאנד געהאט א היפּשע השפעה אויף [[דייטשלאנד|דייטשער]] און אייראפעישער היסטאריע. די לעצטע הויפטשטאט פון פרייסן איז געווען [[בערלין]]. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער נאָמען ''פרייסן'' שטאמט פון די [[אלטע פרייסן]], אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די [[טעווטאנישע ריטערס]]. אין [[1308]] האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון [[פּאָמערעליע]] מיט [[דאַנציג]]. דאס לאנד איז געווען באפעלקערט מערסטנס מיט | דער נאָמען ''פרייסן'' שטאמט פון די [[אלטע פרייסן]], אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די [[טעווטאנישע ריטערס]]. אין [[1308]] האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון [[פּאָמערעליע]] מיט [[דאַנציג]]. דאס לאנד איז געווען באפעלקערט מערסטנס מיט דייטשן וואס האבן אריינגעוואנדערט פון צענטראל און מערב דייטשלאנד און, אין דרום, מיט פאלאַקן פון [[מאַזאָוויע]]. שפעטער ווערט פרייסן צעשפּאַלטן אין א מערב'דיקן טייל, [[קעניגלעך פרייסן]], אַ פּראָווינץ פון [[פוילן]], און א מזרח'דיקן טייל, זייט [[1525]] גערופן [[הערצאגשאפט פון פרייסן]]. אין [[1618]] איז די הערצאגשאפט פון פרייסן פאראייניגט מיט בראנדנבורג. | ||
אין [[דרייסיג יעריגער קריג]] (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייַט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען | אין [[דרייסיג יעריגער קריג]] (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייַט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען חרוב און זייער באוווינער פארטריבן. עלעקטאָר [[פרידריך ווילהעלם, עלקטאר פון בראנדענבורג|פרידריך ווילהעלם]] (1688-1640), שפּעטער גערופן "דער גרויסער עלעקטאָר", דעריבער אנגענומען אַ אָפּגעהיט פּאָליטיק נאָך דער מלחמה אָווערטורעס צווישן די הויפּט כוחות, אין סדר צו אַנטוויקלען דאס לאַנד. | ||
אונטער דער הערשאפט פון פרידריך ווילהעלם פון בראַנדענבורג-פרייסן איז געווען דאס שטערקסטע לאַנד נאָך עסטרייך אין דער [[הייליגע רוימישע אימפעריע|הייליגער רוימישער אימפעריע]]. | אונטער דער הערשאפט פון פרידריך ווילהעלם פון בראַנדענבורג-פרייסן איז געווען דאס שטערקסטע לאַנד נאָך עסטרייך אין דער [[הייליגע רוימישע אימפעריע|הייליגער רוימישער אימפעריע]]. | ||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייַטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע [[צפון דייַטשע קאָנפעדעראַציע]] פאָרמירט אין [[1867]], וואָס איז געווארן א טייל פון דער [[דייַטשער אימפעריע]] אין [[1871]]. | דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייַטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע [[צפון דייַטשע קאָנפעדעראַציע]] פאָרמירט אין [[1867]], וואָס איז געווארן א טייל פון דער [[דייַטשער אימפעריע]] אין [[1871]]. | ||
מיט דעם סוף פון דער [[האָהענצאלערן מאָנאַרכיע]] אין דייַטשלאַנד נאכן [[ערשטן וועלט קריג]], איז פרייסן געווארן א טייל פון דער [[וויימאַר רעפובליק]] ווי אַ פרייער שטאַט אין [[1919]]. דער שטאט פון פרייסן איז אפגעשאפן אין [[1947]] דורך די אליאירטע פונעם [[צווייטן וועלט קריג]]. <ref name="Clark">Clark, Christopher (2006): Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600-1947. ISBN 0-7139-9466-5 ISBN 978 0713994667 </ref> | מיט דעם סוף פון דער [[האָהענצאלערן מאָנאַרכיע]] אין דייַטשלאַנד נאכן [[ערשטן וועלט קריג]], איז פרייסן געווארן א טייל פון דער [[וויימאַר רעפובליק]] ווי אַ פרייער שטאַט אין [[1919]]. דער שטאט פון פרייסן איז אפגעשאפן אין [[1947]] דורך די אליאירטע פונעם [[צווייטן וועלט קריג]].<ref name="Clark">Clark, Christopher (2006): Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600-1947. ISBN 0-7139-9466-5 ISBN 978 0713994667</ref> | ||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
[[קאַטעגאָריע:היסטארישע לענדער אין אייראפע]] | [[קאַטעגאָריע:היסטארישע לענדער אין אייראפע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פרייסן|*]] | [[קאַטעגאָריע:פרייסן|*]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
רעוויזיע פון 23:02, 8 דעצעמבער 2022
פּרייסן (דייטש: Preußen; לאטייניש: Prussia אדער Borussia, Prutenia; לעטיש: Prūsija; ליטוויש: Prūsija; פּויליש: Prusy; אלט פרייסיש: Prūsa) איז געווען אַ היסטאָרישער שטאַט וואס האט זיך אנגעהויבן אלס די הערצאגשאפט פון פרייסן און דער מאַרגראַוויאַט פון בראַנדנבורג. דורך עטלעכע יארהונדערטער האט דאס לאנד געהאט א היפּשע השפעה אויף דייטשער און אייראפעישער היסטאריע. די לעצטע הויפטשטאט פון פרייסן איז געווען בערלין.
היסטאריע
דער נאָמען פרייסן שטאמט פון די אלטע פרייסן, אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די טעווטאנישע ריטערס. אין 1308 האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון פּאָמערעליע מיט דאַנציג. דאס לאנד איז געווען באפעלקערט מערסטנס מיט דייטשן וואס האבן אריינגעוואנדערט פון צענטראל און מערב דייטשלאנד און, אין דרום, מיט פאלאַקן פון מאַזאָוויע. שפעטער ווערט פרייסן צעשפּאַלטן אין א מערב'דיקן טייל, קעניגלעך פרייסן, אַ פּראָווינץ פון פוילן, און א מזרח'דיקן טייל, זייט 1525 גערופן הערצאגשאפט פון פרייסן. אין 1618 איז די הערצאגשאפט פון פרייסן פאראייניגט מיט בראנדנבורג.
אין דרייסיג יעריגער קריג (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייַט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען חרוב און זייער באוווינער פארטריבן. עלעקטאָר פרידריך ווילהעלם (1688-1640), שפּעטער גערופן "דער גרויסער עלעקטאָר", דעריבער אנגענומען אַ אָפּגעהיט פּאָליטיק נאָך דער מלחמה אָווערטורעס צווישן די הויפּט כוחות, אין סדר צו אַנטוויקלען דאס לאַנד.
אונטער דער הערשאפט פון פרידריך ווילהעלם פון בראַנדענבורג-פרייסן איז געווען דאס שטערקסטע לאַנד נאָך עסטרייך אין דער הייליגער רוימישער אימפעריע.
אין 1701 איז פראקלאמירט געווארן דאס קעניגררייך פון פרייסן.
פרייסן איז צוגעקומען צו זיין גרעסטע וויכטיקייט אין די 18טן און 19טער י"ה. בשעת דעם 18טן יאָרהונדערט, איז עס געווארן אַ גרויסע אייראפעישע מאַכט אונטער דער ממשלה פון פרידריך דער גרויסער (1740-86). במשך דעם 19טן יאָרהונדערט, האט דער קאנצלער אטא פאן ביסמארק נאכגעלאפן אַ פּאָליטיק פון פאראייניגן די דייטשע פרינציפאליטעטן אין אַ "קליין דייַטשלאַנד" וואָס האט אויסגעשלאסן די עסטרייך אונגארישע אימפעריע.
דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייַטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע צפון דייַטשע קאָנפעדעראַציע פאָרמירט אין 1867, וואָס איז געווארן א טייל פון דער דייַטשער אימפעריע אין 1871.
מיט דעם סוף פון דער האָהענצאלערן מאָנאַרכיע אין דייַטשלאַנד נאכן ערשטן וועלט קריג, איז פרייסן געווארן א טייל פון דער וויימאַר רעפובליק ווי אַ פרייער שטאַט אין 1919. דער שטאט פון פרייסן איז אפגעשאפן אין 1947 דורך די אליאירטע פונעם צווייטן וועלט קריג.[1]
רעפערענצן
- ↑ Clark, Christopher (2006): Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600-1947. ISBN 0-7139-9466-5 ISBN 978 0713994667
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!