אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:מטבע"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
ק (החלפת טקסט – "זײַנען" ב־"זענען")
ק (החלפת טקסט – "„" ב־""")
שורה 1: שורה 1:
[[File:שקל פונעם ערשטן מרד.jpg|thumb|שקל פונעם ערשטן מרד, יאר ד' (69/70 אצ"ר)]]
[[File:שקל פונעם ערשטן מרד.jpg|thumb|שקל פונעם ערשטן מרד, יאר ד' (69/70 אצ"ר)]]
אַ '''מטבע''' (לשון רבים: מטבעות) איז אַ [[מעטאל|מעטאלענער]] אָדער [[פלאסטיק|פלאסטיקער]] אָביעקט װאָס האָט געלטיקע [[װערט]]. מען באַניצט מטבעות כּדי [[קויפן]] [[זאכן]]. מיט אַנדערע װערטער, מטבעות זענען אַ ממשותדיקע פאָרעם [[געלט]], װאָס װערט נישט באַשאַפן פון [[פאפיר|פּאפּיר]] ([[באנקנאט|באנקנאטן]]). געװײנטלעך, מטבעות זענען קײַלעכיק און שטעלן אױס טעקסט און [[בילדער]]. דאָס פאָרשן מטבעות הײסט „נומיזמאַטיק.“
אַ '''מטבע''' (לשון רבים: מטבעות) איז אַ [[מעטאל|מעטאלענער]] אָדער [[פלאסטיק|פלאסטיקער]] אָביעקט װאָס האָט געלטיקע [[װערט]]. מען באַניצט מטבעות כּדי [[קויפן]] [[זאכן]]. מיט אַנדערע װערטער, מטבעות זענען אַ ממשותדיקע פאָרעם [[געלט]], װאָס װערט נישט באַשאַפן פון [[פאפיר|פּאפּיר]] ([[באנקנאט|באנקנאטן]]). געװײנטלעך, מטבעות זענען קײַלעכיק און שטעלן אױס טעקסט און [[בילדער]]. דאָס פאָרשן מטבעות הײסט "נומיזמאַטיק.“


היסטאָרישע מטבעות װערן באַשאַפן פון [[גאלד|גאָלד]], [[זילבער]] אָדער [[בראנדז|בראָנדז]], הײַנט, שאַפט מען מטבעות מיט [[שטאַל]], [[אלומיניום|אַלומיניום]] און אַנדערע געמײנע מעטאַלן.
היסטאָרישע מטבעות װערן באַשאַפן פון [[גאלד|גאָלד]], [[זילבער]] אָדער [[בראנדז|בראָנדז]], הײַנט, שאַפט מען מטבעות מיט [[שטאַל]], [[אלומיניום|אַלומיניום]] און אַנדערע געמײנע מעטאַלן.
שורה 6: שורה 6:
==ייִדישע מטבעות==
==ייִדישע מטבעות==


די ײדישע נומיזמאַטיק איז אַ זײער װיכטיקער טײל פון דער ײדישער געשיכטע־פאָרשונג. פון [[תנ"ך|תנ"ך]]־צײט האָבן מיר הײנט ניט קײנע ײדישע מטבעות, הגם אין תנ"ך װערן דערמאָנט די [[װאג|װאָגן]] [[שקל]]“, [[בקע]]“, [[קשיטה]]“ און אַנדערע. מיר האָבן הײנט נאָר געפינען ײדישע מטבעות פון [[יהוד מדינתא]], פון די [[חשמונאים]]־הערשער און אַנדערע פון דער צװײטער העלפט פון [[בית שני]], און װארשײנלעך אױך מטבעות פון [[בר כוכבא]].  
די ײדישע נומיזמאַטיק איז אַ זײער װיכטיקער טײל פון דער ײדישער געשיכטע־פאָרשונג. פון [[תנ"ך|תנ"ך]]־צײט האָבן מיר הײנט ניט קײנע ײדישע מטבעות, הגם אין תנ"ך װערן דערמאָנט די [[װאג|װאָגן]] "[[שקל]]“, "[[בקע]]“, "[[קשיטה]]“ און אַנדערע. מיר האָבן הײנט נאָר געפינען ײדישע מטבעות פון [[יהוד מדינתא]], פון די [[חשמונאים]]־הערשער און אַנדערע פון דער צװײטער העלפט פון [[בית שני]], און װארשײנלעך אױך מטבעות פון [[בר כוכבא]].  


די געפונענע חשמונאים־מטבעות האָבן [[העברעאיש|העברעאישע]] [[אויסקריצונג|אױסקריצונגען]] (אין דער אַלטער העברעאישער שריפט), אבער אױף טײל מטבעות איז פאַראַן אױך דער [[גריכיש|גריכישער]] נאָמען פון די ײדישע הערשער; למשל: [[יוחנן הורקנוס דער ערשטער|יהוחנן]] [[כהן גדול|הכהן הגדול]] וחבר היהודים“, „יהודה“ (פון קעניג [[אריסטובולוס דער פערטער|אַריסטובלוס]]), „ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ“ (דער קעניג [[ינאי המלך|יהונתן אלקסאנדער ינאי]]) און אַנדערע.  
די געפונענע חשמונאים־מטבעות האָבן [[העברעאיש|העברעאישע]] [[אויסקריצונג|אױסקריצונגען]] (אין דער אַלטער העברעאישער שריפט), אבער אױף טײל מטבעות איז פאַראַן אױך דער [[גריכיש|גריכישער]] נאָמען פון די ײדישע הערשער; למשל: "[[יוחנן הורקנוס דער ערשטער|יהוחנן]] [[כהן גדול|הכהן הגדול]] וחבר היהודים“, "יהודה“ (פון קעניג [[אריסטובולוס דער פערטער|אַריסטובלוס]]), "ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ“ (דער קעניג [[ינאי המלך|יהונתן אלקסאנדער ינאי]]) און אַנדערע.  


[[הורדוס]] און זײן זין, און די רױמישע [[רעגירונג]] האבן געגאָסן בראָנדזע מטבעות מיט גרעכישע אױסקריצונגען.
[[הורדוס]] און זײן זין, און די רױמישע [[רעגירונג]] האבן געגאָסן בראָנדזע מטבעות מיט גרעכישע אױסקריצונגען.


אויף מטבעות פונעם [[מרד הגדול]] געפינט מען די [[יאָר|יאָרן]] „א'“ צו „ה'“, די אױפשריפט „ירושלם הקדשה“, „שקל ישראל“, און לויט [[רמב"ן|רמב"ן]],<ref>אין רמב"נס [https://www.mgketer.org/mikra/2/30/1/mg/38 פירוש אויף שמות] ווערט געשריבן: „ברכני ה' עד כה, שזכיתי ובאתי [[עכו|לעכו]], ומצאתי שם ביד זקני הארץ מטבע כסף מפותח פתוחי חותם, מצדו האחד כעין מקל שקד ומצדו השני כעין צלוחית, ובשני הצדדין סביב כתב מפותח באר היטב. והראו הכתב לכותיים וקראוהו מיד, כי הוא כתב עברי אשר נשאר לכותיים, כמו שמוזכר במסכת סנהדרין (כא ע"ב). וקראו מן הצד האחד "שקל השקלים", ומן הצד השני "ירושלם הקדושה". ואומרים כי הצורות מקלו של אהרן, שקדיה ופרחיה, והצורה השנית צנצנת המן.“</ref> דאָס בילד פון דעם [[גלעזל]] [[מן]]" און פון דעם בליענדן שטעקן פון [[אהרן הכהן]].<ref>אזוי מיינט [https://brill.com/view/book/edcoll/9789004216693/B9789004216693_015.xml?lang=יק ר, דויטש] אויכעט. משורר האלט אז דאס גלעזל איז דער גביע העומר און דער שטעקן איז פאקטיש א גרופע [[מילגרוים|מילגרוימען]].</ref>.  
אויף מטבעות פונעם [[מרד הגדול]] געפינט מען די [[יאָר|יאָרן]] '“ צו '“, די אױפשריפט "ירושלם הקדשה“, "שקל ישראל“, און לויט [[רמב"ן|רמב"ן]],<ref>אין רמב"נס [https://www.mgketer.org/mikra/2/30/1/mg/38 פירוש אויף שמות] ווערט געשריבן: "ברכני ה' עד כה, שזכיתי ובאתי [[עכו|לעכו]], ומצאתי שם ביד זקני הארץ מטבע כסף מפותח פתוחי חותם, מצדו האחד כעין מקל שקד ומצדו השני כעין צלוחית, ובשני הצדדין סביב כתב מפותח באר היטב. והראו הכתב לכותיים וקראוהו מיד, כי הוא כתב עברי אשר נשאר לכותיים, כמו שמוזכר במסכת סנהדרין (כא ע"ב). וקראו מן הצד האחד "שקל השקלים", ומן הצד השני "ירושלם הקדושה". ואומרים כי הצורות מקלו של אהרן, שקדיה ופרחיה, והצורה השנית צנצנת המן.“</ref> דאָס בילד פון דעם "[[גלעזל]] [[מן]]" און פון דעם בליענדן שטעקן פון [[אהרן הכהן]].<ref>אזוי מיינט [https://brill.com/view/book/edcoll/9789004216693/B9789004216693_015.xml?lang=יק ר, דויטש] אויכעט. משורר האלט אז דאס גלעזל איז דער גביע העומר און דער שטעקן איז פאקטיש א גרופע [[מילגרוים|מילגרוימען]].</ref>.  


לעצטנס האָט מען אין [[ביתר]] (לעבן [[ירושלים]]), װאָס איז געװען די הױפּט־פעסטונג פון [[בר כוכבא]] געפונען די איעריכטונגען צו גיסן מטבעות װאָס שטאַמען װאַרשײנלעך פון בר כוכבא. אױף בר כוכבאס מטבעות איז פאַראַן דער אױפשריפט „שמעון“ (בר כוכבאס אײגן נאָמען) און „ש"ב“ (װאָס מאַכט „שנה ב'“, דאָס 2טע יאָר „לחרות ישראל“ [צו דער ײדישער באַפרײאונג]). אױף טײל אױך „לחרות ירושלם“. אױף אײנער איז פאַראַן „אלעזר הכהן.“ די דאָזיקע בר־כוכבא־מטבעות װערן דערמאָנט מעגלעך אין [[תוספתא|תוספתא]] און [[גמרא]] ([[בבא קמא]] צ"ז) מיטן נאָמען „כוזביות“ (צוליב בר כוכבאס נאָמען „בר כוזיבא“).
לעצטנס האָט מען אין [[ביתר]] (לעבן [[ירושלים]]), װאָס איז געװען די הױפּט־פעסטונג פון [[בר כוכבא]] געפונען די איעריכטונגען צו גיסן מטבעות װאָס שטאַמען װאַרשײנלעך פון בר כוכבא. אױף בר כוכבאס מטבעות איז פאַראַן דער אױפשריפט "שמעון“ (בר כוכבאס אײגן נאָמען) און "ב“ (װאָס מאַכט "שנה ב'“, דאָס 2טע יאָר "לחרות ישראל“ [צו דער ײדישער באַפרײאונג]). אױף טײל אױך "לחרות ירושלם“. אױף אײנער איז פאַראַן "אלעזר הכהן.“ די דאָזיקע בר־כוכבא־מטבעות װערן דערמאָנט מעגלעך אין [[תוספתא|תוספתא]] און [[גמרא]] ([[בבא קמא]] צ"ז) מיטן נאָמען "כוזביות“ (צוליב בר כוכבאס נאָמען "בר כוזיבא“).


מען האָט אױך אין פּױלן געפונען אַלטע פּױלישע מטבעות מיט העברעאישע אױפשריפטן „אברהם דוכס“. זינט אײר תש"ח האָט די [[מדינת ישראל]] ארױסגעגעבן אײגן ײדיש געלט.
מען האָט אױך אין פּױלן געפונען אַלטע פּױלישע מטבעות מיט העברעאישע אױפשריפטן "אברהם דוכס“. זינט אײר תש"ח האָט די [[מדינת ישראל]] ארױסגעגעבן אײגן ײדיש געלט.


ביי [[אשכנזים]] איז דער [[מינהג]] אויף חנוכה־צייט צו געבן מטבעות ([[חנוכה געלט]]) צו קינדער.
ביי [[אשכנזים]] איז דער [[מינהג]] אויף חנוכה־צייט צו געבן מטבעות ([[חנוכה געלט]]) צו קינדער.
שורה 23: שורה 23:


כּלערלײ געלערנטערן האָבן אַרױסגעגעבן ביכער װעגן די דאָזיקע אַלטע העברעאישע מטבעות:
כּלערלײ געלערנטערן האָבן אַרױסגעגעבן ביכער װעגן די דאָזיקע אַלטע העברעאישע מטבעות:
* שמואל רפאלי, [http://hebrewbooks.org/36822  „מטבעות היהודים“ 1913] {{לינקשפראך|העברעאיש}}
* שמואל רפאלי, [http://hebrewbooks.org/36822  "מטבעות היהודים“ 1913] {{לינקשפראך|העברעאיש}}
*אברהם אדאלף רייפנברג, [http://hebrewbooks.org/36821 „מטבעות היהודים“, 1948] {{לינקשפראך|העברעאיש}}
*אברהם אדאלף רייפנברג, [http://hebrewbooks.org/36821 "מטבעות היהודים“, 1948] {{לינקשפראך|העברעאיש}}
*יעקב משורר, „אוצר מטבעות היהודים: מימי שלטון פרס ועד מרד בר־כוכבא“, 1997
*יעקב משורר, "אוצר מטבעות היהודים: מימי שלטון פרס ועד מרד בר־כוכבא“, 1997


==רעפערענצן==
==רעפערענצן==

רעוויזיע פון 02:36, 8 דעצעמבער 2022

שקל פונעם ערשטן מרד, יאר ד' (69/70 אצ"ר)

אַ מטבע (לשון רבים: מטבעות) איז אַ מעטאלענער אָדער פלאסטיקער אָביעקט װאָס האָט געלטיקע װערט. מען באַניצט מטבעות כּדי קויפן זאכן. מיט אַנדערע װערטער, מטבעות זענען אַ ממשותדיקע פאָרעם געלט, װאָס װערט נישט באַשאַפן פון פּאפּיר (באנקנאטן). געװײנטלעך, מטבעות זענען קײַלעכיק און שטעלן אױס טעקסט און בילדער. דאָס פאָרשן מטבעות הײסט "נומיזמאַטיק.“

היסטאָרישע מטבעות װערן באַשאַפן פון גאָלד, זילבער אָדער בראָנדז, הײַנט, שאַפט מען מטבעות מיט שטאַל, אַלומיניום און אַנדערע געמײנע מעטאַלן.

ייִדישע מטבעות

די ײדישע נומיזמאַטיק איז אַ זײער װיכטיקער טײל פון דער ײדישער געשיכטע־פאָרשונג. פון תנ"ך־צײט האָבן מיר הײנט ניט קײנע ײדישע מטבעות, הגם אין תנ"ך װערן דערמאָנט די װאָגן "שקל“, "בקע“, "קשיטה“ און אַנדערע. מיר האָבן הײנט נאָר געפינען ײדישע מטבעות פון יהוד מדינתא, פון די חשמונאים־הערשער און אַנדערע פון דער צװײטער העלפט פון בית שני, און װארשײנלעך אױך מטבעות פון בר כוכבא.

די געפונענע חשמונאים־מטבעות האָבן העברעאישע אױסקריצונגען (אין דער אַלטער העברעאישער שריפט), אבער אױף טײל מטבעות איז פאַראַן אױך דער גריכישער נאָמען פון די ײדישע הערשער; למשל: "יהוחנן הכהן הגדול וחבר היהודים“, "יהודה“ (פון קעניג אַריסטובלוס), "ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ“ (דער קעניג יהונתן אלקסאנדער ינאי) און אַנדערע.

הורדוס און זײן זין, און די רױמישע רעגירונג האבן געגאָסן בראָנדזע מטבעות מיט גרעכישע אױסקריצונגען.

אויף מטבעות פונעם מרד הגדול געפינט מען די יאָרן "א'“ צו "ה'“, די אױפשריפט "ירושלם הקדשה“, "שקל ישראל“, און לויט רמב"ן,[1] דאָס בילד פון דעם "גלעזל מן" און פון דעם בליענדן שטעקן פון אהרן הכהן.[2].

לעצטנס האָט מען אין ביתר (לעבן ירושלים), װאָס איז געװען די הױפּט־פעסטונג פון בר כוכבא געפונען די איעריכטונגען צו גיסן מטבעות װאָס שטאַמען װאַרשײנלעך פון בר כוכבא. אױף בר כוכבאס מטבעות איז פאַראַן דער אױפשריפט "שמעון“ (בר כוכבאס אײגן נאָמען) און "ש"ב“ (װאָס מאַכט "שנה ב'“, דאָס 2טע יאָר "לחרות ישראל“ [צו דער ײדישער באַפרײאונג]). אױף טײל אױך "לחרות ירושלם“. אױף אײנער איז פאַראַן "אלעזר הכהן.“ די דאָזיקע בר־כוכבא־מטבעות װערן דערמאָנט מעגלעך אין תוספתא און גמרא (בבא קמא צ"ז) מיטן נאָמען "כוזביות“ (צוליב בר כוכבאס נאָמען "בר כוזיבא“).

מען האָט אױך אין פּױלן געפונען אַלטע פּױלישע מטבעות מיט העברעאישע אױפשריפטן "אברהם דוכס“. זינט אײר תש"ח האָט די מדינת ישראל ארױסגעגעבן אײגן ײדיש געלט.

ביי אשכנזים איז דער מינהג אויף חנוכה־צייט צו געבן מטבעות (חנוכה געלט) צו קינדער.

קוואַלן

כּלערלײ געלערנטערן האָבן אַרױסגעגעבן ביכער װעגן די דאָזיקע אַלטע העברעאישע מטבעות:

רעפערענצן

  1. אין רמב"נס פירוש אויף שמות ווערט געשריבן: "ברכני ה' עד כה, שזכיתי ובאתי לעכו, ומצאתי שם ביד זקני הארץ מטבע כסף מפותח פתוחי חותם, מצדו האחד כעין מקל שקד ומצדו השני כעין צלוחית, ובשני הצדדין סביב כתב מפותח באר היטב. והראו הכתב לכותיים וקראוהו מיד, כי הוא כתב עברי אשר נשאר לכותיים, כמו שמוזכר במסכת סנהדרין (כא ע"ב). וקראו מן הצד האחד "שקל השקלים", ומן הצד השני "ירושלם הקדושה". ואומרים כי הצורות מקלו של אהרן, שקדיה ופרחיה, והצורה השנית צנצנת המן.“
  2. אזוי מיינט ר, דויטש אויכעט. משורר האלט אז דאס גלעזל איז דער גביע העומר און דער שטעקן איז פאקטיש א גרופע מילגרוימען.

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!