בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,384
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן "
(קרדיט + קטגוריות) |
ק (החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן ") |
||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
== פאָנעטיק און פאָנאָלאָגיע == | == פאָנעטיק און פאָנאָלאָגיע == | ||
=== קאָנסאָנאַנטן === | === קאָנסאָנאַנטן === | ||
די סעריע [[קאָנסאָנאַנט]] [[פאנעם|פאָנעמען]] איז כמעט אידענטיש צו דער פון אַנדערע מזרח־יידישע דיאַלעקטן, הגם די קאָנקרעטע רעאַליזאַציעס פון עטלעכע קלאַנגן אונטערשיידן זיך סיי פּאָזיציאָנעל, סיי אָפּגעזען פון פּאָזיציע אין וואָרט אָדער פראַזע. דער בולטסטער אונטערשייד צו אַנדערע דיאַלעקטן איז דער אַזוי גערופענער "סאַבעסדיקער לאָסן", דאָס הייסט דער צונויפגאָס פון [[סיבילאַנט]] פאָנעמען: /s/ (ס) און /ʃ/ (ש), /z/ (ז) און /ʒ/ (זש), /t͡s/ (צ) און /t͡ʃ/ (טש), /d͡z/ (דז) און /d͡ʒ/ (דזש). אין מויל פון ליטווישע | די סעריע [[קאָנסאָנאַנט]] [[פאנעם|פאָנעמען]] איז כמעט אידענטיש צו דער פון אַנדערע מזרח־יידישע דיאַלעקטן, הגם די קאָנקרעטע רעאַליזאַציעס פון עטלעכע קלאַנגן אונטערשיידן זיך סיי פּאָזיציאָנעל, סיי אָפּגעזען פון פּאָזיציע אין וואָרט אָדער פראַזע. דער בולטסטער אונטערשייד צו אַנדערע דיאַלעקטן איז דער אַזוי גערופענער "סאַבעסדיקער לאָסן", דאָס הייסט דער צונויפגאָס פון [[סיבילאַנט]] פאָנעמען: /s/ (ס) און /ʃ/ (ש), /z/ (ז) און /ʒ/ (זש), /t͡s/ (צ) און /t͡ʃ/ (טש), /d͡z/ (דז) און /d͡ʒ/ (דזש). אין מויל פון ליטווישע אידן האָבן די דאָזיקע פּאָרלעך פאָנעמען געהאַט קיין שום דיפערענצירונג ניט און, למשל, ביידע ס און ש קענען אויסגערעדט ווערן ווי [s], [ʃ] אָבער אַ קלאַנג אינצווישן<ref name=Weinreich1963/><ref name=Peltz2008/>. במשך פון 20טן יאָרהונדערט האָט די דיפערענצירונג פון סיבילאַנטן זיך טיילווייז צוריק אויפגעריכט: נאָך פריער אין [[קורלאַנד]] אונטער דער השפּעה פון אָרטיקן דייטש<ref name=Weinreich1923/> און אַנדערשוואו אונטער דער ווירקונג פון [[כלל יידיש]]. די פּלאָנטערניש איז לענגער געבליבן אין ווערטער פון לשון־קודשדיקן און סלאַווישן אָפּשטאַם, און אַ סך [[היפּערקאָרעקציע]]ס קען מען טרעפן ביז היינטיקן טאָג אויפן שטח פון ליטע, למשל: ''בית מדרש'' [beʃmedrəs], ''אַ סך'' [aʃax]. | ||
ווי אין אַלע אַנדערע יידישע דיאַלעקטן איז אויך אין ליטווישן יידיש חל דער פּרינציפּ פון דער רעגרעסיווער אַסימילאַציע פון שטימיקייט ביי [[אָבסטרוענט]]ן, דאָס הייסט: אַ קאָנסאָנאַנט ווערט שטימלאָז אָדער שטימיק אָפּהענגיק פון דעם, וואָס פאַראַ קאָנסאָנאַנט קומט דערנאָך. אין ליטווישן יידיש אָט דער פּרינציפּ איז נאָך מער פּראָדוקטיוו: דער שטימלאָזער [x] (כֿ) קלאַנג באַקומט אַ שטימיקן כנגד [ɣ]: ''בוך געשעפט'' [buɣgəʃeft]. להיפּוך צו דרומדיקע דיאַלעקטן אָטאָ די אַסימילאַציע ווירקט אויך איבער די מאָרפעם גבולן: צווישן פּרעפיקס און שורש און צווישן צוויי פאַרבונדענע ווערטער (ווי אין דערמאָנטן משל).<ref name=Gutman1928/> | ווי אין אַלע אַנדערע יידישע דיאַלעקטן איז אויך אין ליטווישן יידיש חל דער פּרינציפּ פון דער רעגרעסיווער אַסימילאַציע פון שטימיקייט ביי [[אָבסטרוענט]]ן, דאָס הייסט: אַ קאָנסאָנאַנט ווערט שטימלאָז אָדער שטימיק אָפּהענגיק פון דעם, וואָס פאַראַ קאָנסאָנאַנט קומט דערנאָך. אין ליטווישן יידיש אָט דער פּרינציפּ איז נאָך מער פּראָדוקטיוו: דער שטימלאָזער [x] (כֿ) קלאַנג באַקומט אַ שטימיקן כנגד [ɣ]: ''בוך געשעפט'' [buɣgəʃeft]. להיפּוך צו דרומדיקע דיאַלעקטן אָטאָ די אַסימילאַציע ווירקט אויך איבער די מאָרפעם גבולן: צווישן פּרעפיקס און שורש און צווישן צוויי פאַרבונדענע ווערטער (ווי אין דערמאָנטן משל).<ref name=Gutman1928/> | ||
| שורה 111: | שורה 111: | ||
== דער מצב היינטצוטאָג == | == דער מצב היינטצוטאָג == | ||
ליטע איז געווען די לאַנד מיט דער גרעסטער צאָל קרבנות אין די [[חורבן]] יאָרן און דערפאַר איז די צאָל ריידערס פון ליטווישן יידיש שטאַרק געמינערט געוואָרן. די געבליבענע גרופּעס, וואָס ריידן נאָך די דאָזיקע דיאַלעקטן זיינען קליינע קהילות שארית הפּליטה | ליטע איז געווען די לאַנד מיט דער גרעסטער צאָל קרבנות אין די [[חורבן]] יאָרן און דערפאַר איז די צאָל ריידערס פון ליטווישן יידיש שטאַרק געמינערט געוואָרן. די געבליבענע גרופּעס, וואָס ריידן נאָך די דאָזיקע דיאַלעקטן זיינען קליינע קהילות שארית הפּליטה אידן און אויך מתנגדים, וואָס זיינען אַנטלאָפן נאָך פריער, [[ירושלימער פּרושים]] און די מעסיקע חסידות פון [[חבד]]. די חבדניקעס, די גרעסטע גרופּע, ריידן ס'רוב ווייסרוסישן סובדיאַלעקט.<ref name=Jochnowitz1968/> | ||
דער אויסשטאַרב פון לאָקאַלע ליטווישע ריידענישן האָט זיך אָנגעהויבן נאָך אין 19טן–דער ערשטער העלפט 20טן יאָרהונדערט. די סובדיאַלעקטן זיינען אָפּגעטראָטן אונטערן דרוק פון רעגיאָנעלע סטאַנדאַרדן און פון דער כלל שפּראַך, וואָס די סיסטעם יידישע שולעס האָט איר אַריינגעבראַכט. אַזוי אַרום פאַרשווינדן אַזעלכע שפּראַכיקע שטריכן ווי ''סאַבעסדיקער לאָסן'' און דיפטאָנגען מיט "רונדע" צווייטע עלעמענטן (אויף צפון ליטע).<ref name=Weinreich1969/> אין אַמעריקע איז דאָ געווען אַ טענדענץ פון דער פאַרפּשוטערונג אין דער סיסטעם גראַמאַטישע מינים און פאַרלוסט פון רעלאַטיוו זעלטענע באַגריפן לטובת ווערטער פון כלל יידיש און [[ענגליש]].<ref name=Jochnowitz1968/> | דער אויסשטאַרב פון לאָקאַלע ליטווישע ריידענישן האָט זיך אָנגעהויבן נאָך אין 19טן–דער ערשטער העלפט 20טן יאָרהונדערט. די סובדיאַלעקטן זיינען אָפּגעטראָטן אונטערן דרוק פון רעגיאָנעלע סטאַנדאַרדן און פון דער כלל שפּראַך, וואָס די סיסטעם יידישע שולעס האָט איר אַריינגעבראַכט. אַזוי אַרום פאַרשווינדן אַזעלכע שפּראַכיקע שטריכן ווי ''סאַבעסדיקער לאָסן'' און דיפטאָנגען מיט "רונדע" צווייטע עלעמענטן (אויף צפון ליטע).<ref name=Weinreich1969/> אין אַמעריקע איז דאָ געווען אַ טענדענץ פון דער פאַרפּשוטערונג אין דער סיסטעם גראַמאַטישע מינים און פאַרלוסט פון רעלאַטיוו זעלטענע באַגריפן לטובת ווערטער פון כלל יידיש און [[ענגליש]].<ref name=Jochnowitz1968/> | ||
| שורה 124: | שורה 124: | ||
<ref name=Peltz2008>Peltz R (2008) The sibilants of Northeastern Yiddish: a study in linguistic variation. In: ''Herzog M, Kiefer U, Neumann R, Putschke W, Sunshine A (eds) EYDES (Evidence of Yiddish Documented in European Societies)'': 241–273</ref> | <ref name=Peltz2008>Peltz R (2008) The sibilants of Northeastern Yiddish: a study in linguistic variation. In: ''Herzog M, Kiefer U, Neumann R, Putschke W, Sunshine A (eds) EYDES (Evidence of Yiddish Documented in European Societies)'': 241–273</ref> | ||
<ref name=Wolf1969>Wolf M (1969) The geography of Yiddish case and gender variation. In: ''Herzog M, Ravid W, Weinreich U (eds) The field of Yiddish: studies in language, folklore, and literature. Third collection'': 102–215</ref> | <ref name=Wolf1969>Wolf M (1969) The geography of Yiddish case and gender variation. In: ''Herzog M, Ravid W, Weinreich U (eds) The field of Yiddish: studies in language, folklore, and literature. Third collection'': 102–215</ref> | ||
<ref name=Mark1944>מאַרק י (1944) די ליטווישע | <ref name=Mark1944>מאַרק י (1944) די ליטווישע אידן און דער נייטראַלער מין ''יידישע שפּראַך'' '''4''': 83–94</ref> | ||
<ref name=Mark1951>מאַרק י (1951) אונדזער ליטווישער יידיש. אין: ''סודאַרסקי מ (רעד) ליטע, באַנד 1, ניו־יאָרק'': 472–492</ref> | <ref name=Mark1951>מאַרק י (1951) אונדזער ליטווישער יידיש. אין: ''סודאַרסקי מ (רעד) ליטע, באַנד 1, ניו־יאָרק'': 472–492</ref> | ||
<ref name=Weinreich1961>Weinreich U (1961) The seven genders of Yiddish. ''An unpublished paper read at the Annual Meeting of the Linguistic Society of America, Chicago'': 6 pp</ref> | <ref name=Weinreich1961>Weinreich U (1961) The seven genders of Yiddish. ''An unpublished paper read at the Annual Meeting of the Linguistic Society of America, Chicago'': 6 pp</ref> | ||