בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – " זיינען" ב־" זענען"
ק (קרדיט + קטגוריות) |
ק (החלפת טקסט – " זיינען" ב־" זענען") |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
== קלאַסיפיקאַציע == | == קלאַסיפיקאַציע == | ||
די צוויי הויפּט־צווייגן יידישע דיאַלעקטן | די צוויי הויפּט־צווייגן יידישע דיאַלעקטן זענען [[מזרח יידיש|מזרח]] און [[מערב יידיש]]<ref name=Baumgarten2002/><ref name=Beider2010/><ref name=BinNun1973/><ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1983/><ref name=Weinreich1973/>. אינעם מזרח יידיש זעט מען צוויי קלאָרע גרופּעס דיאַלעקטן: אַ דרומדיקע (אַ מאָל גערופן "u־דיאַלעקט") און אַ צפונדיקע ("o־דיאַלעקט")<ref name=Birnbaum1979/><ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1983/>. די ערשטע שליסט איין די צוויי מערסטן פאַשפּרייטע דיאַלעקטן: [[צענטראַל־מזרח יידיש]] ("פּויליש") און [[דרום־מזרח יידיש|דרום־מזרח]] ("אוקראַיניש"). בשעת די [[צפון־מזרח יידיש|צפונדיקע גרופּע]] ("ליטוויש") ווייזט אויך אַ ריי סובדיאַלעקטן<ref name=Birnbaum1979/><ref name=Jacobs1994/><ref name=Katz1983/><ref name=Weinreich1923/>. | ||
מערב יידיש איז אַ ניט־האָמאָגענע גרופּע פון דיאַלעקטן, וואָס האָבן פון היסטאָרישן קוקווינקל באַקומען זייער ענלעכקייט שפּעטער<ref name=Beider2014/><ref name=Ramer1997/>. מען האָט געהאַט אַ מעגלעכקייט צו אינטערוויואירן נאָר די לעצטע רעשטלעך רעדער, אָבער מיט דער הילף פון ליטעראַרישע מקורים | מערב יידיש איז אַ ניט־האָמאָגענע גרופּע פון דיאַלעקטן, וואָס האָבן פון היסטאָרישן קוקווינקל באַקומען זייער ענלעכקייט שפּעטער<ref name=Beider2014/><ref name=Ramer1997/>. מען האָט געהאַט אַ מעגלעכקייט צו אינטערוויואירן נאָר די לעצטע רעשטלעך רעדער, אָבער מיט דער הילף פון ליטעראַרישע מקורים זענען די פּרטים פון אינעווייניקסטע סיסטעם מערבדיקע דיאַלעקטן אַנטדעקט געוואָרן. מערב יידיש טיילט מען אויף צוויי חלקים: אַ דרומדיקן און אַ צפונדיקן<ref name=Baumgarten2002/><ref name=Katz1983/>. צו דער דרומדיקער טייל געהערן [[דרום־מערב יידיש]], צום בעסטן באַוואוסט פון [[עלזאַס]] און דער [[שווייץ]], און [[צענטראַל־מערב יידיש]]. דער צפונדיקער חלק איז [[צפון־מערב יידיש]], וואָס איז באַוואוסט פון [[נידערלאַנדן]] און [[נידערדייטשלאַנד]]<ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1979/><ref name=Katz1983/>. | ||
די דאָזיקע שלאַנקע שיטה ווערט אָבער קאָמפּליצירט מיט באַשריבענע צווישן־ און מיש־דיאַלעקטן<ref name=Birnbaum1979/><ref name=Katz1983/><ref name=Katz1988/>. חוץ דעם, דרום־מזחר יידיש אַליין באַווייזט עטלעכע היבריד־שטריכן צווישן צענטראַל־מזרח יידיש און צפון־מזרח יידיש<ref name=Glasser2008/>. | די דאָזיקע שלאַנקע שיטה ווערט אָבער קאָמפּליצירט מיט באַשריבענע צווישן־ און מיש־דיאַלעקטן<ref name=Birnbaum1979/><ref name=Katz1983/><ref name=Katz1988/>. חוץ דעם, דרום־מזחר יידיש אַליין באַווייזט עטלעכע היבריד־שטריכן צווישן צענטראַל־מזרח יידיש און צפון־מזרח יידיש<ref name=Glasser2008/>. | ||
| שורה 12: | שורה 12: | ||
=== וואָקאַליזם === | === וואָקאַליזם === | ||
דער וואָקאַליזם פון יידיש באַווייזט געזעצמעסיקע אַלטערנאַציעס אין אַלע דיאַלעקטן. דאָס הייסט אַז מען קען קעגנשטעלן די וואָקאַַלן אין באַטאָנטע [[טראַף|טראַפן]] צווישן דיאַלעקטן, הגם די קאָנקרעטע רעאַליזאַציע פון אַ וואָקאַל וואַריאירט פון דיאַלעקט צום דיאַלעקט<ref name=Baumgarten2002/><ref name=Beider2010/><ref name=Katz1983/><ref name=Weinreich1973/><ref name=Katz1991/>. די אופנים צו דעפינירן די דאָזיקע ''דיאַפאָנעמען'' קענען זיין [[דיאַכראנישע לינגוויסטיק|דיאַכראָנישע]] (באַזירנדיק אויף פאָרשטעלונגען וועגן [[קדמון־וואָקאַליזם]]) אָדער [[סינכראנישע לינגוויסטיק|סינכראָנישע]] (באַזירנדיק אויף וואַריאַביליטעט, וואָס מען זעט אין די דיאַלעקטן). די ערשטע | דער וואָקאַליזם פון יידיש באַווייזט געזעצמעסיקע אַלטערנאַציעס אין אַלע דיאַלעקטן. דאָס הייסט אַז מען קען קעגנשטעלן די וואָקאַַלן אין באַטאָנטע [[טראַף|טראַפן]] צווישן דיאַלעקטן, הגם די קאָנקרעטע רעאַליזאַציע פון אַ וואָקאַל וואַריאירט פון דיאַלעקט צום דיאַלעקט<ref name=Baumgarten2002/><ref name=Beider2010/><ref name=Katz1983/><ref name=Weinreich1973/><ref name=Katz1991/>. די אופנים צו דעפינירן די דאָזיקע ''דיאַפאָנעמען'' קענען זיין [[דיאַכראנישע לינגוויסטיק|דיאַכראָנישע]] (באַזירנדיק אויף פאָרשטעלונגען וועגן [[קדמון־וואָקאַליזם]]) אָדער [[סינכראנישע לינגוויסטיק|סינכראָנישע]] (באַזירנדיק אויף וואַריאַביליטעט, וואָס מען זעט אין די דיאַלעקטן). די ערשטע זענען אָפּהענגיק פון אַ היסטאָרישער רעקאָנסטרוקציע און בכן היינט ניצט מען די סינכראָנישע סיסטעם און נאָר דאַן מאַכט אַ רעקאָנסטרוקציע פונעם פריערדיקן וואָקאַליזם. ס'איז צוויי נוסחאות וויאַזוי צו באַצייכענען די וואָקאַלישע דיאַפאָנעמען. [[מאַקס וויינרייך]], וואָס האָט פּרובירט צו אַנטוויקלען אַ דיאַכראָנישע סיסטעם, האָט דעפינירט צוויי עיקרים צו טיילן די וואָקאַלן: לערכדיקע קדמון־רעאַליזאַציע (A, E, I, O, U אין זיין סיסטעם) און היסטאָרישע באַזונדערקייטן<ref name=Weinreich1973/>: | ||
* 1: וואָקאַלן וואָס | * 1: וואָקאַלן וואָס זענען געווען און געבליבן קורץ; | ||
* 2: וואָקאַלן וואָס | * 2: וואָקאַלן וואָס זענען געווען און געבליבן לאַנג (אין דיאַלעקטן מיט לענג דיפערענצירונג); | ||
* 3: לכתחילה קורצע וואָקאַלן, וואָס | * 3: לכתחילה קורצע וואָקאַלן, וואָס זענען פאַרלענגערט געוואָרן; | ||
* 4: היסטאָרישע [[דיפטאָנג]]ען; | * 4: היסטאָרישע [[דיפטאָנג]]ען; | ||
* 5: ספּעציעלע גרופּע. | * 5: ספּעציעלע גרופּע. | ||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
די אַנדער סיסטעם באַצייכענונגען (פאָרגעשלאָגן דורך [[מיכל הערצאָג]]ן) איז בכלל מסכים מיט דער ערשטער, אָבער די וואָקאַל איכותן ווערן באַצייכנט דורך נומערן: A = 1, E = 2, I = 3, O = 4, U = 5. די קאָנקרעטע דיאַפאָנעם רעאַליזאַציע שרייבט מען אין קליינע אותיות מיט די צוויי נומערן אין סובסקריפּט: לדוגמא, ''a''<sub>11</sub> אין אַלע דיאַלעקטן, אויסן דרום־מזרחדיקן, וואו דער וואָקאַל איז ''ɔ''<sub>11</sub><ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1983/>. | די אַנדער סיסטעם באַצייכענונגען (פאָרגעשלאָגן דורך [[מיכל הערצאָג]]ן) איז בכלל מסכים מיט דער ערשטער, אָבער די וואָקאַל איכותן ווערן באַצייכנט דורך נומערן: A = 1, E = 2, I = 3, O = 4, U = 5. די קאָנקרעטע דיאַפאָנעם רעאַליזאַציע שרייבט מען אין קליינע אותיות מיט די צוויי נומערן אין סובסקריפּט: לדוגמא, ''a''<sub>11</sub> אין אַלע דיאַלעקטן, אויסן דרום־מזרחדיקן, וואו דער וואָקאַל איז ''ɔ''<sub>11</sub><ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1983/>. | ||
דער כמות דיאַפאָנעמען אין דער סינכראָנישער סכעמע איז קלענער איידער אין וויינרייכס שיטה, היות עטלעכע דיאַפאָנעמען פעלן אין דיאַלעקטן (די, וואָס | דער כמות דיאַפאָנעמען אין דער סינכראָנישער סכעמע איז קלענער איידער אין וויינרייכס שיטה, היות עטלעכע דיאַפאָנעמען פעלן אין דיאַלעקטן (די, וואָס זענען אַ פּנים צונויפגעגאָסן מיט אַנדערע דיאַפאָנעמען אין פּרע־ אָדער קדמון־יידישע תקופות)<ref name=Katz1983/>. | ||
די רעאַליזאַציעס פון דיאַפאָנעמען אין יידישע דיאַלעקטן | די רעאַליזאַציעס פון דיאַפאָנעמען אין יידישע דיאַלעקטן זענען אַזוינע<ref name=Jacobs2005/><ref name=Katz1983/><ref name=Birnbaum1979/><ref name=Jacobs1994/><ref name=Katz1979/>: | ||
{| cellspacing="0" cols="13" border="0" | {| cellspacing="0" cols="13" border="0" | ||
| שורה 282: | שורה 282: | ||
* זיי ניצן שטענדיק דעם [[פרעפיקס]] "צו", למשל "צורייסן" אַנדערש ווי דער כלל שפּראַך האָט באַשטימט "צערייסן". | * זיי ניצן שטענדיק דעם [[פרעפיקס]] "צו", למשל "צורייסן" אַנדערש ווי דער כלל שפּראַך האָט באַשטימט "צערייסן". | ||
* אָנשטאָט "דיך" און "מיך" זאָגן זיי "דיר" און "מיר" | * אָנשטאָט "דיך" און "מיך" זאָגן זיי "דיר" און "מיר" | ||
* נישטאָ קיין לשון־סתם — אַלע סובסטאַנטיוון | * נישטאָ קיין לשון־סתם — אַלע סובסטאַנטיוון זענען אָדער מענלעך אָדער ווייבלעך | ||
== פּוילישער דיאַלעקט == | == פּוילישער דיאַלעקט == | ||