35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (2), ײ ← יי (9), װ ← וו (4)
ק (החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (2), ײ ← יי (9), װ ← וו (4)) |
||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
== זײן װאלן אלס הויפט־רב און די צעשפאלטן פון דער קהילה == | == זײן װאלן אלס הויפט־רב און די צעשפאלטן פון דער קהילה == | ||
דער פריערדיגער רב פון סאטמאר איז געווען הרב זאב (וואלף) מאנדלבוים, א שטרענגער ארטאדאקסישער רב, וועלכער האט נישט פארטראגן חידושים, אריינגערעכנט די וואס די ארטאדאקסישע טראדיציע ערלויבט (למשל, ער האט פארבאטן דאס זינגען פון א כאר פון קינדער און מענער אין [[שול]]). אָבער ער האָט געהאַט אַ פּערזענלעכע כאריזמע, און | דער פריערדיגער רב פון סאטמאר איז געווען הרב זאב (וואלף) מאנדלבוים, א שטרענגער ארטאדאקסישער רב, וועלכער האט נישט פארטראגן חידושים, אריינגערעכנט די וואס די ארטאדאקסישע טראדיציע ערלויבט (למשל, ער האט פארבאטן דאס זינגען פון א כאר פון קינדער און מענער אין [[שול]]). אָבער ער האָט געהאַט אַ פּערזענלעכע כאריזמע, און זיין פירערשאַפט כח האָט געקענט האַלטן די קהילה צוזאַמען. אפילו זיינע גרויסע קעגנער האבן אנגענומען זיין פירערשאפט, און אפילו איינגעשטימט זיך צו באטייליגן אין פירן דער קהילה. פונדעסטוועגן, האבן זיינע מתנגדים געהאפט, אז נאך זיין פטירה וועט באשטימט ווערן א מער מקיל'דיגער ארטאדאקסישער רב. | ||
נאָך דער פטירה פונעם הויפּט-רב פון סאטמאר, הרב זאב (וואלף) מאנדלבוים, איז הרב גרינוואלד פארבעטן געווארן צו דינען אלס רב דורך דער קהילה וואס איז געווען אויפן שוועל פון בראָך. אין א' דר"ח אדר תרנ"ח איז ער אויסגעוויילט געווארן אלס הויפט רב. | נאָך דער פטירה פונעם הויפּט-רב פון סאטמאר, הרב זאב (וואלף) מאנדלבוים, איז הרב גרינוואלד פארבעטן געווארן צו דינען אלס רב דורך דער קהילה וואס איז געווען אויפן שוועל פון בראָך. אין א' דר"ח אדר תרנ"ח איז ער אויסגעוויילט געווארן אלס הויפט רב. | ||
די אויסוואל פון רבי יהודה גרינוואלד אלס הויפט רב איז געווען א גרויסער קלאפ פאר א טייל פון דער קהילה, צוליב זיין זיין א [[חסידות|חסידישער]] רב מיט אן ארעמען [[אונגעריש|אונגאריש]], וואס האט ענדערש גענוצט [[יידיש|אידיש]] ווי אונגאריש. | די אויסוואל פון רבי יהודה גרינוואלד אלס הויפט רב איז געווען א גרויסער קלאפ פאר א טייל פון דער קהילה, צוליב זיין זיין א [[חסידות|חסידישער]] רב מיט אן ארעמען [[אונגעריש|אונגאריש]], וואס האט ענדערש גענוצט [[יידיש|אידיש]] ווי אונגאריש. זיין שטעלונג האט פאר'חתמ'עט [[די טיילונג אין אונגארישן יידנטום|די טיילונג אין אונגארישן אידנטום]] אין דער ארטיגער קהילה. | ||
=== דאס מחלוקת װעגן דעם באניץ פון דער אונגארישער שפראך === | === דאס מחלוקת װעגן דעם באניץ פון דער אונגארישער שפראך === | ||
טראַדיציאָנעל אין די ארטאדאקסישע לאַגער אין אונגארן, זענען דרשות געהאלטן געווארן אין אונגאריש בלויז אויפן נאָמען טאג פון די מלך און מלכּה און אויף דעם יאָרטאָג פון די טויט פון [[פראנץ דיאק|פראַנץ דיאַק]], און די רעשט פון יאָר אויף אידיש. אָבער מיט די יאָרן האָט מען גענומען איניציאַטיוון צו פאַרבייטן דאָס באַנוצן אידיש מיט אונגאַריש. אזוי איז אויך | טראַדיציאָנעל אין די ארטאדאקסישע לאַגער אין אונגארן, זענען דרשות געהאלטן געווארן אין אונגאריש בלויז אויפן נאָמען טאג פון די מלך און מלכּה און אויף דעם יאָרטאָג פון די טויט פון [[פראנץ דיאק|פראַנץ דיאַק]], און די רעשט פון יאָר אויף אידיש. אָבער מיט די יאָרן האָט מען גענומען איניציאַטיוון צו פאַרבייטן דאָס באַנוצן אידיש מיט אונגאַריש. אזוי איז אויך געווען דער פארשלאג פון מר. ווייס פון דער שטאט אסטראגום אין יאר 1882, צו האַלטן אַ דרשה אין אונגאַריש איין מאָל יעדע צוויי וואָכן. | ||
כאטש הרב מאנדלבוים האט זיך אנטקעגנגעשטעלט קעגן די דאָזיגע חידושים, האָט ער נאָכגעגעבן אַסאַך און איינגעפירט אז הספדים ביי לוויות זענען געגעבן געוואָרן אויף אונגאַריש דורך גוטע אונגאַרישע רעדנער. די דאָזיגע נאכגעבן האָט הרב גרינוואַלד אויך מכבד געווען, אָבער אין אַלע אַנדערע געביטן האָט ער אַסימילירט די אידישע שפּראַך און חסידות אין לעבן פון דער קהילה (כאָטש | כאטש הרב מאנדלבוים האט זיך אנטקעגנגעשטעלט קעגן די דאָזיגע חידושים, האָט ער נאָכגעגעבן אַסאַך און איינגעפירט אז הספדים ביי לוויות זענען געגעבן געוואָרן אויף אונגאַריש דורך גוטע אונגאַרישע רעדנער. די דאָזיגע נאכגעבן האָט הרב גרינוואַלד אויך מכבד געווען, אָבער אין אַלע אַנדערע געביטן האָט ער אַסימילירט די אידישע שפּראַך און חסידות אין לעבן פון דער קהילה (כאָטש ס’רוב פון זיינע חסידים זענען אויך געוואָרן אונגאַריש-רעדנדע). | ||
=== שפּאַלטונג פון די קהילה === | === שפּאַלטונג פון די קהילה === | ||
| שורה 33: | שורה 33: | ||
די צייט פון ר' יהודה גרינוואלד'ס רבנות איז געווען אן עפאכע פון התחדשות פאר דער ארטאדאקסישער קהילה אין שטאט. איינע פון די ערשטע טריט וואס מען האט גענומען איז געווען צו רענאָווירן די מקוה.{{הערה|לויט טשאבא שיראק'ס פארשונג, איז די קאָסטן פון די ארבעט געווען 128,407 קראָנען.}} דערצו האט ער פארשטארקט די [[תלמוד תורה]]'ס און געשטעלט א באזונדערע דגוש אויף פארשטארקן די [[ישיבה]] אין סאטמאר, וואָס איז צום ערשטן מאָל געוואָרן אַן אָנגעזעענע ישיבה אויף איר מדרגה. אין זיינע צוויי יאָרצענדלינג אַלס רב פון סאטמאר, האָט ער געלערנט טויזנטער תלמידים. ער האט אויך אראנזשירט צו גרינדן דריי בתי כנסת: חברה משניות, שומרי תורה און א בית כנסת אויף סענטווער גאס. | די צייט פון ר' יהודה גרינוואלד'ס רבנות איז געווען אן עפאכע פון התחדשות פאר דער ארטאדאקסישער קהילה אין שטאט. איינע פון די ערשטע טריט וואס מען האט גענומען איז געווען צו רענאָווירן די מקוה.{{הערה|לויט טשאבא שיראק'ס פארשונג, איז די קאָסטן פון די ארבעט געווען 128,407 קראָנען.}} דערצו האט ער פארשטארקט די [[תלמוד תורה]]'ס און געשטעלט א באזונדערע דגוש אויף פארשטארקן די [[ישיבה]] אין סאטמאר, וואָס איז צום ערשטן מאָל געוואָרן אַן אָנגעזעענע ישיבה אויף איר מדרגה. אין זיינע צוויי יאָרצענדלינג אַלס רב פון סאטמאר, האָט ער געלערנט טויזנטער תלמידים. ער האט אויך אראנזשירט צו גרינדן דריי בתי כנסת: חברה משניות, שומרי תורה און א בית כנסת אויף סענטווער גאס. | ||
רבי יהודה | רבי יהודה גרינוואלד האט געשריבן א צאל חיבורים, פון וועלכע טייל זענען געבליבן בלויז אין שריפט. | ||
== הנצחה == | == הנצחה == | ||
די [[סאטמאר (הויף)| סאטמארע חסידים]] היטן זיין זכרון. | די [[סאטמאר (הויף)|סאטמארע חסידים]] היטן זיין זכרון. זיין קבר אויפן אָרטאָדאָקסישן איִדישן בית־עולם אין שטאָט דינט ווי אַ מקום קדוש פאַר די חסידים, וואָס זענען זיך משטתח און דאווענען אויפן קבר. | ||
== זיינע ספרים == | == זיינע ספרים == | ||
| שורה 68: | שורה 68: | ||
[[קאַטעגאָריע:חסידישע רבנים]] | [[קאַטעגאָריע:חסידישע רבנים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:חסידישע ראשי ישיבות]] | [[קאַטעגאָריע:חסידישע ראשי ישיבות]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||