רוי:רבי איסר זלמן מעלצער

רבי איסר זלמן מעלצער

באלאנג	ליטווישע
באשעפטיגונג	תלמוד, מדרש, מוסר, הלכה
זיינע רביס	הנצי"ב מוולוז'ין, הרב נתן צבי פינקל (דער אלטער פון סלאבאדקע) און הרב חיים סאלאווייטשיק
תלמידים	זיינע זין הרב צבי יהודה מעלצער און פראפ' פייוול מעלצער הרב אלעזר מנחם מן שך הרב שלמה זלמן אויערבאך הרב חיים יעקב גאלדוויכט הרב יוסף אליהו הענקין

הרב איסר זלמן מעלצער (ה' אדר ה'תר"ל - י' כסלו ה'תשי"ד; 1870 – 1954) איז געווען א רב, דער ראש ישיבה אין סלאבאדקע, סלוצק, קלעצק און אין דער עץ חיים ישיבה אין ירושלים, און א פוסק. ער האט געשריבן דאס ספר "אבן האזל" אויף דער משנה תורה פונעם רמב"ם.

ער ווערט פאררעכנט איינער פון די גדולי הדור פון די סוך ת"ר יארן.

יונגע יארן

הרב איסר זלמן מעלצער איז געבוירן ה' אדר תר"ל (1870) אין דער מיר (היינט אין בעלארוס), צו זיין פאטער הרב ברוך פרץ (דעם אכטן דור פונעם פנים מאירות) און זיין מוטער מורקא רייזל (א טאכטער פון הרב דוד הוטנער). מען פלעג רופן אים "זונדל". צו צען יאר האט ער אנגעהויבן לערנען ביים שטאטישן רב פון דער מיר, הרב יום טוב ליפמאן, מחבר ספר "מלבושי יום-טוב". ביי די עלף יאר האט ער אנגעהויבן לערנען אין דער מירער ישיבה.

לערנען אין ישיבה

נאך דער בר מצוה, אום ה'תרמ"ד, האט ער אנגעהויבן לערנען אין דער וואלאזשינער ישיבה, אונטער דעם ראש ישיבה דעם נצי"ב און זיין איידעם הרב חיים סאלאווייטשיק, וואו ער איז געבליבן זיבן יאר. זיין נאענטער חבר אין וואלאזשין איז געווען זעליג ראובן בענגיס. איסר זלמן איז געווען איינער פון די בחורים אין דער חבורה פון ר' חיים (סאלאווייטשיק) מיט וועמען ער פלעג צוגרייטן דעם שיעור.

בשעת זיינע יארן אין דער ישיבה איז ער געווען טעטיג אין דער ארגאניזאציע "נס ציונה" מיט דער ציל פון גיין וואוינען אין ארץ ישראל (דאס איז געווען א געהיימע ארגאניזאציע-ווען די רוסישע רעגירונג האט זי אנפלעקט, האט זי פארמאכט די ארגאניזאציע). אין שפעטער יארן האט רבי איסר זלמן מיט זיין שוואגער רבי משה מרדכי עפשטיין אנטייל גענומען אין דער גרינדונג פו דער שטאט חדרה, וואו ער האט געקויפט א פארצעל, און האט געpלאנצט דארטן א סאָד פון אתרוגים.

אום תר"ן האט ער אנגעהויבן לערנען אין דעם חפץ חיים'ס ישיבה אין ראדין, דארטן האט מען גערופן אים "זוניא מירער". ער האט געאהאט א קביעות אין לערנען מיט ר' אברהם דער זון פונעם חפץ חיים.

זיין חתונה

ווען שרגא פייוול פראנק - דער גביר פון דעם שטעטל אַלעקסאט אריבער דעם נעמאן טייך פון קאוונע (היינט א פארשטאט פון קאוונע) - איז נפטר געווארן, האט זיין אלמנה גאלדא געוואלט מקיים זיין זיין צוואה חתונה מאכן זייער טעכטער צו אויסגעצייכנטע תלמידי חכמים. זי איז געפארן צו דער וואלאזשינער ישיבה בכדי צו טרעpן א שידוך פאר איר עלצטער טאכטער. דער ראש ישיבה - הרב נפתלי צבי יהודה בערלין האט זיך געקווענקלט צווישן רב משה מרדכי עפשטיין און רב איסר זלמן מעלצער. טא האט זי געבעטן איר שוואגער - איר שוועסטער'ס מאן - צו פארהערן זיי ביידע, אבער האט שווער געקענט מכריע זיין. ווען זיי זענען געפארן, זי און איר שוואגער מיט די צוויי תלמידים צום קאוונער רב, הרב יצחק אלחנן ספעקטאר, אויך ער האט שווער געקענט קלויבן צווישן זיי. צום סוף האט ער געפרעגט צי זי האט אין שטוב נאך א טאכטער חתונה צו מאכן, און טאקע אום תרנ"ב האט איר טאכטער חיה מנוחה חתונה געהאט מיט הרב משה מרדכי עפשטיין, און איר טאכטער ביילא הינדא האט חתונה געהאט מיט הרב איסר זלמן מעלצער.

ווען איסר זלמן איז געווארן א חתן איז ער שוין געווען א יתום, ווייל זיין פאטער איז נפטר געווארן פריער. ער איז צוריקגעגאנגען אלס חתן צו זיין מאמענס שטוב. דארט האט ער געכאפט א לונגען אנטצינדונג. די משפחה איז געווען זייער ארעם און האט נישט געהאט א געלט צו באצאלן א דאקטער. אינצווישנצייט האט אויסגעבראכן אין מיר א שריפה, במילא איז די משפחה אנטלאpן פון מיר. וואו זיי זענען אנגעקומען האבן די ארטיגע יידן געדונגען פאר זיי א שטוב און האבן באזארגט דעם חולה א טעפל מילך יעדן טאג. מ'האט מודיע געווען די משפחה פון דער כלה אז דער חתן איז קראנק. זי האט געפרעגט די דאקטוירים, און זיי האבן געזאגט אז ער וועט נאך לעבן א יאר. די כלה איז געווען צופרידן מיט דעם, אבער איר משפחה האט געוואלט פרעגן ביים חפץ חיים. ער האט געענטpערט גאנץ קורץ: זענען דא מענטשן וואס זענען געזונט, און ס'זענען דא מענטשן וואס לעבן לאנג. זיי האבן חתונה געהאט און געלעבט צוזאם העכער פון זעכציג יאר.

נאך דער חתונה האט ר' איסר זלמן זיך געצויגן אין קאוונע, וואו ער האט געלערנט אונטער דעם קאוונער רב.

די סלאבאדקער ישיבה

אום תרנ"ד האט דער אלטער פון סלאבאדקע געזוכט א מגיד שיעור פאר זיין ישיבה "כנסת ישראל" (במקום ר' איצעלע פאנאוועזשער). ער האט געקליבן די צוויי שוואגערס, ר' איסר זלמן מיט ר' משה מרדכי עפשטיין צו ווערן מגידי שיעור. ר' איסר זלמן איז דעמאלסט געווען אלט 24. ער איז געקומען אונטער דער השפעה פון דער מוסר באוועגונג, וואס דער אלטער איז געווען איינער פון איר פירערס. ער איז געבליבן אין סלאבאדקע דריי יאר.

סלוצקער ישיבה

אום תרנ"ז (1894) האט דער סלוצקער רב, רבי יעקב דוד ווילאווסקי (דער רידב"ז), געבעטן דעם אלטער פון סלאבאדקע צו העלpן אים גרינדן א ישיבה אויפן דרך פון מוסר. דער אלטער האט געשיקט רבי איסר זלמן קיין סלוצק פאר דעם צוועק מיט א חבורה פון 14 תלמידים. נאכדעם וואס דער רידב"ז האט זיך געצויגן אין אמעריקע (און דערנאך אין ארץ ישראל), האט מען באשטימט רבי איסר זלמן דער סלוצקער רב אין תרס"ג; ער האט געדינט אין דעם רבנות צוואנציג יאר, ביז תרפ"ג.

אין תר"ף האט הרב מעלצער באקומען א בריוו פון הרב הערש פסח פראנק פון ירושלים מיט א בקשה אז ער זאל אריבערפירן זיין ישיבה דארטן. אבער דעמאלסט איז נישט געווען קיין שעת הכושר.

די סאוועטן רעגירונג האט אים גערודפט צוליב זיין ארבעט פאר תורה און יידישקייט, ביז אין תרפ"א איז די ישיבה אנטלאפן פון סלוצק אינמיטן דער נאכט אונטער זיין איידעם רבי אהרן קאטלער ביז זיי זענען געקומען קיין קלעצק, וואס איז דעמאלסט געווען אין פוילן. חודש אדר תרפ"א האט מען באפרייט הרב מעלצער און ער איז אריבער צוריק צו דער ישיבה.

אלול תרפ"ג האט הרב מעלצער געטראפן די גדולי ישראל ביי דער כנסיה גדולה אין ווין, און זיי האבן אים געזאגט אז ער זאל זיך באזעצן אין ירושלים. ווינטער תרפ"ד האט רבי אהרן קאטלער איבערגענומען ווי ראש ישיבה און הרב מעלצער איז געפארן קיין ירושלים.

אין ארץ ישראל

ווען הרב מעלצער איז אנגעקומען אין ארץ ישראל סוף חודש טבת תרפ"ה 1925 האט מען אים באשטימט ראש ישיבה פון דער עץ חיים ישיבה אין ירושלים, אן אמט וואס ער האט געהאלטן ביז זיין לעצטן טאג. אין ירושלים האט ער געשריבן די זיבן בענדער פון זיין ספר "אבן האזל", באזירט אויף זיינע שיעורים אין עץ חיים. אויך האט ער ארויסגעגעבן הגהות אויפן חידושי הרמב"ן אויף ש"ס.

ער איז געווען נאענט מיט הרב אברהם יצחק הכהן קוק, מיט וועמען ער האט א סך פארברענגט.

הרב מעלצער איז נפטר געווארן י' כסלו ה'תשי"ד, און מען האט אים באערדיקט אין הר המנוחות.

זיין ארבעט פארן ציבור

ער האט זיך באטייליקט אין אגודת ישראל גלייך ווען זי איז געגרינדעט געווארן. ער איז געווען אין אלע דריי כנסיות גדולות און אין זיינע שפעטערע יארן איז ער געווארן פארזיצער פון דער מועצת גדולי התורה. אויך האט ער געגרינדעט די "וועד הישיבות" אין ווילנע, צוזאמען מיטן "חפץ חיים" און רבי חיים עוזר גראדזענסקי.

זיין משפחה

• זיין טאכטער חנה פערל, ווייב פון הרב אהרן קאטלער, ראש ישיבה אין קלעצק, ליטא, און גרינדער פון דער ישיבה אין לייקוואוד, פאראייניקטע שטאטן און פון די גרעסטע אמעריקאנער רבנים נאכן חורבן אייראפע.
  • זייער זון הרב שניאור קאטלער איז געווען ראש ישיבה אין לייקוואוד, נאך אים דער אייניקל הרב אריה מלכיאל קאטלער
• זיין זון, הרב צבי יהודה מעלצער רבה של רחובות ומייסד "ישיבת הדרום", חותנו של הרב יהודה עמיטל, ראש ישיבת הר עציון
• זיין זון, המחנך ופרשן התנ"ך פייוול מעלצער, מנהל בית הספר "רוחמה", מרצה השיעור היומי בתנ"ך ב"קול ירושלים", חבר מערכת דעת מקרא וממייסדיה, ומחבר הפירוש למגילת רות במסגרתה.
• די ווייב פון הרב יצחק מאיר בן מנחם (פאטשינער), אב"ד פתח תקוה, דיין אינעם בית הדין הגדול.
  • חתנו של הרב בן מנחם, הרב אביעזר פילץ, מכהן כראש ישיבת תושיה תפרח, וכן בנו הרב מנחם בן מנחם הוא מראשי הישיבה.
• הרב אלעזר מנחם מן שך, ראש ישיבה פון פאנאוועזש ומנהיג הציבור החרדי-ליטאי, האט געהייראט גוטל, טאכטער פון זיין שוועסטער פרומא רבקה.

זיינע תלמידים

• זיין זון, הרב צבי יהודה מעלצער רב פון רחובות פון תש"ז ביז תשי"א און דער גרינדער פון "ישיבת הדרום", שווער פון הרב יהודה עמיטל, והוגה הרעיון של "ישיבה צבאית".
• זיין זון, פראפ' פייוול מעלצער, מנהל פון דער "רוחמה" שולע, מרצה השיעור היומי בתנ"ך ב"קול ירושלים" ומחבר פרוש למספר ספרים בסדרת דעת מקרא.

• הרב שך, ראש ישיבה אין פאנאוועזש און פירער פון די ליטווישע אין ארץ ישראל
• הרב שלמה זלמן אויערבאך, ראש ישיבת קול תורה
• זיין איידעם, הרב אהרן קאטלער ראש ישיבת ישיבת קלעצק-לייקוואוד .
• זיין איידעם, הרב יצחק בן מנחם (פאטשינער), אב"ד פתח תקוה, ודיין בבית הדין הגדול.
• הרב יוסף אליהו הענקין, מנהיג רוחני פון יידנטום אין די פאראייניגטע שטאטן, און פירער פון דער צדקה ארגאניזאציע "עזרת תורה".
• הרב שלמה גורן, הויפט רב אין ארץ ישראל.
• הרב יהודה עמיטל, ראש ישיבת הר עציון (האט געהייראט זיין אייניקל).
• הרב אברהם יעקב זאלאזניק, ראש ישיבת עץ חיים.
• הרב שמעון זאלאזניק (ברודער פון הרב אברהם יעקב), ר"מ אין ישיבת שעלבים.

ליינען ווייטער

• בדרך עץ החיים, הרב ידעאל מעלצער, ירושלים, תשמ"ו
• אז נדברו יראי ה', על קשרי הידידות בין הגרא"ז מעלצער מיט רב אברהם יצחק הכהן קוק (הראי"ה) יו"ל על ידי ארגון אור האורות, תשס"ח.

וועבלינקען

• ישיבת "עץ החיים" דקלצק, ד"ר הלל זיידמאן, אתר דעת
• תולדות אנשי שם, חלק א', ניו יורק, תש"י, עמוד 86