בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ"
ק (החלפת טקסט – "״" ב־""") |
ק (החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ") |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
''' | '''װיסנשאַפט''' איז די שטודיע און וויסן פון [[נאטור]], דעם [[אוניווערס]] און דעם מענטשלעכן קערפער דורך אן אנגענומענעם וועג פון [[לערנען]]. | ||
אין אלגעמיין האט וויסנשאפט צו טאן מיט פארשן, ווייל דורכן פארשן דערוווסט מען זיך זאכן. דער וואס פארנעמט זיך מיט וויסנשאפט הייסט א '''וויסנשאפטלער''', און דער וואס פארשט הייסט א "פארשער". | אין אלגעמיין האט וויסנשאפט צו טאן מיט פארשן, ווייל דורכן פארשן דערוווסט מען זיך זאכן. דער וואס פארנעמט זיך מיט וויסנשאפט הייסט א '''וויסנשאפטלער''', און דער וואס פארשט הייסט א "פארשער". | ||
| שורה 51: | שורה 51: | ||
{{הויפט ארטיקל|נאטור-וויסנשאפטן}} | {{הויפט ארטיקל|נאטור-וויסנשאפטן}} | ||
[[טעקע:Seawifs_global_biosphere.jpg|קליין|250x250פיקס|[[False-color|פאלשע-קאליר]] קאמפאזיציע פון גלאבאלע אקעאנישער און ערדישער פאטאאויטאטראף שפע דורך דעם [[SeaWiFS]] פראיעקט, [[NASA]]/[[Goddard Space Flight Center]], און [[ORBIMAGE]].]] | [[טעקע:Seawifs_global_biosphere.jpg|קליין|250x250פיקס|[[False-color|פאלשע-קאליר]] קאמפאזיציע פון גלאבאלע אקעאנישער און ערדישער פאטאאויטאטראף שפע דורך דעם [[SeaWiFS]] פראיעקט, [[NASA]]/[[Goddard Space Flight Center]], און [[ORBIMAGE]].]] | ||
[[נאטור-וויסנשאפטן]] באהאנדלען די באשרייבונג, פאראויסזאָג און | [[נאטור-וויסנשאפטן]] באהאנדלען די באשרייבונג, פאראויסזאָג און פארשטאנד פון נאטירלעכע פענאמענען באזירט אויף עמפירישע באווייזן פון אבזערוואציע און עקספערימענטאציע. מען קען דאס צעטיילן אין צוויי הויפט צווייגן: ביא-וויסנשאפטן און פיזישע וויסנשאפט. פיזישע וויסנשאפט ווערט צעטיילט ווייטער אין צווייגן, וואס שליסן איין [[פיזיק]], [[כעמיע]], [[אסטראנאמיע]] און [[ערד וויסנשאפט|ערד-וויסנשאפט]]. די צוויי הויפט צווייגן קען מען צעטיילן ווייטער אין מער ספעזיאליזירטע דיסציפלינען. מאדערנע נאטור-וויסנשאפטן זענען דער נאכפאלגער פון דער [[נאטור-פילאסאפיע]] וואס האט אנגעהויבן אין [[אוראלט גריכנלאנד]]. [[גאלילעא גאלילעי|גאלילעא]], [[רענע דעקארט|דעקארט]], [[פראנציס באקאן|באקאן]] און [[אייזיק ניוטאן|ניוטאן]] האבן דעבאטירט די מעלות פון ניצן צוגאנגען וואס זענען מער [[מאטעמאטישע פיזיק|מאטעמאטיש]] און מער עקספערימענטאליש אויף א מעטאדישן אופן. דאך, פילאסאפישע פערספעקטיוון און [[השערה|השערות]], אפטמאל פאַרזען, בלייבן נייטיד אין נאטור-וויסנשאפטן.<ref>Hugh G. Gauch Jr, ''Scientific Method in Practice'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2003), [https://books.google.com/books?id=iVkugqNG9dAC&pg=PA71#v=twopage pp. 71–73] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150906160524/https://books.google.com/books?id=iVkugqNG9dAC&pg=PA71|date=2015-09-06}}</ref> סיסטעמאטישע דאטן זאמלונג האט נאכגעפאלגט [[נאטור-געשיכטע]], וואס איז ארויסגעקומען אינעם 16טן יארהונדערט, באשילדערן און קלאסיפיצירן פלאנצן, בעלי חיים, מינעראלן אא"וו.{{sfn|Oglivie|2008|pp=1–2}} היינט טוט דער טערמין "נאטור-געשיכטע" פארלייגן אבזערוואצייע-באשרייבונגען פארן ברייטערן עולם.<ref name="Wordnet definition">{{cite web|title=Natural History|url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|publisher=Princeton University WordNet|accessdate=21סטן אקטאבער, 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|archivedate=3טן מערץ, 2012|df=}}</ref> | ||
=== סאציאלע וויסנשאפטן === | === סאציאלע וויסנשאפטן === | ||
{{הויפט ארטיקל|סאציאל וויסנשאפט}} | {{הויפט ארטיקל|סאציאל וויסנשאפט}} | ||
[[סאציאל וויסנשאפט]] באהאנדלט די [[געזעלשאפט (סאציאלאגיע)|געזעלשפאט]] און די [[סאציאלע באציאונג|באציאונגען]] צווישן יחידים אינערהאלב א געזעלשאפט. זי האט פיל צווייגן וואס שליסן איין (אבער זענען נישט באגרענעצט צו) [[אנטראפאלאגיע]], [[ארכעאלאגיע]], [[קאמוניקאציע-וויסנשאפט]], [[עקאנאמיק]], [[היסטאריע]], [[מענטשלעכע געאגראפיע]], [[יוריספרודענץ]], [[לינגוויסטיק]], [[פאליטיק-וויסנשאפט]], [[פובליק-געזונט]] און [[סאציאלאגיע]]. | [[סאציאל וויסנשאפט]] באהאנדלט די [[געזעלשאפט (סאציאלאגיע)|געזעלשפאט]] און די [[סאציאלע באציאונג|באציאונגען]] צווישן יחידים אינערהאלב א געזעלשאפט. זי האט פיל צווייגן וואס שליסן איין (אבער זענען נישט באגרענעצט צו) [[אנטראפאלאגיע]], [[ארכעאלאגיע]], [[קאמוניקאציע-וויסנשאפט]], [[עקאנאמיק]], [[היסטאריע]], [[מענטשלעכע געאגראפיע]], [[יוריספרודענץ]], [[לינגוויסטיק]], [[פאליטיק-וויסנשאפט]], [[פובליק-געזונט]] און [[סאציאלאגיע]]. | ||
[[טעקע:Supply-demand-right-shift-demand.svg|טעקסט=|קליין|אין [[עקאנאמיק]], באשרייבט דער פארזארג און נאכפרעג מאדעל וויאזוי פרייזן ענדערן זיך אלס תוצאה פון א באלאנס צווישן פראדוקט | [[טעקע:Supply-demand-right-shift-demand.svg|טעקסט=|קליין|אין [[עקאנאמיק]], באשרייבט דער פארזארג און נאכפרעג מאדעל וויאזוי פרייזן ענדערן זיך אלס תוצאה פון א באלאנס צווישן פראדוקט פאראנענקייט און נאכפרעג.]]<!-- | ||
. Social scientists may adopt various [[philosophical theories]] to study individuals and society. For example, [[Positivism|positivist]] social scientists use methods resembling those of the [[Natural science|natural sciences]] as tools for understanding society, and so define science in its stricter [[Modern science|modern sense]]. [[Antipositivism|Interpretivist]] social scientists, by contrast, may use social critique or symbolic interpretation rather than constructing empirically [[falsifiable]] theories, and thus treat science in its broader sense. In modern academic practice, researchers are often [[Eclecticism|eclectic]], using multiple [[Methodology|methodologies]] (for instance, by combining both [[Quantitative research|quantitative]] and [[qualitative research]]). The term "[[social research]]" has also acquired a degree of autonomy as practitioners from various disciplines share in its aims and methods. | . Social scientists may adopt various [[philosophical theories]] to study individuals and society. For example, [[Positivism|positivist]] social scientists use methods resembling those of the [[Natural science|natural sciences]] as tools for understanding society, and so define science in its stricter [[Modern science|modern sense]]. [[Antipositivism|Interpretivist]] social scientists, by contrast, may use social critique or symbolic interpretation rather than constructing empirically [[falsifiable]] theories, and thus treat science in its broader sense. In modern academic practice, researchers are often [[Eclecticism|eclectic]], using multiple [[Methodology|methodologies]] (for instance, by combining both [[Quantitative research|quantitative]] and [[qualitative research]]). The term "[[social research]]" has also acquired a degree of autonomy as practitioners from various disciplines share in its aims and methods. | ||
--> | --> | ||
| שורה 67: | שורה 67: | ||
די [[פרומע]] באשולדיגען די וויסנשאפטלער אין זיין פאנאטישע פונדאמענטאליסטן, ווייל מ'זעהט אזויפיל שוועריגקייטן, אויסגערעכענטע טיפע פלענער און וואונדער אין די [[נאטור]] אז עס אומעגליך צו זאגן אז דאס בלויז אן [[עקסידענט]] פון עוועלוציע. זיי זאגן אז וועגן דעם איז וויסנשאפט אזא שטארקע גלויבן, ווייל די אלע וויסנשאפטלער ווילן זינדיגן ממילא זוכן זיי א מוח־וואש אז עס איז נישטא קיין באשעפער און ציל פון די וועלט כדי מען זאל קענען זינדיגן. און דערפאר איז זיי שווער צוצוקומען אז איינער האט געמאכט דעם ערשטן חומר, ווייל ס'איז זיי גרינגער צו זאגן אז ס'איז אלעמאל געווען, ווי איידער צו זאגן אז ס'האט עס איינער באשאפן, ווייל ס'איז זיי אויסטערליש מחייב. און א מענטש אפילו ער איז קלוג איז ער דאך נאריש און ער האט מורא צו קומען מיטן אמת פנים אל פנים. | די [[פרומע]] באשולדיגען די וויסנשאפטלער אין זיין פאנאטישע פונדאמענטאליסטן, ווייל מ'זעהט אזויפיל שוועריגקייטן, אויסגערעכענטע טיפע פלענער און וואונדער אין די [[נאטור]] אז עס אומעגליך צו זאגן אז דאס בלויז אן [[עקסידענט]] פון עוועלוציע. זיי זאגן אז וועגן דעם איז וויסנשאפט אזא שטארקע גלויבן, ווייל די אלע וויסנשאפטלער ווילן זינדיגן ממילא זוכן זיי א מוח־וואש אז עס איז נישטא קיין באשעפער און ציל פון די וועלט כדי מען זאל קענען זינדיגן. און דערפאר איז זיי שווער צוצוקומען אז איינער האט געמאכט דעם ערשטן חומר, ווייל ס'איז זיי גרינגער צו זאגן אז ס'איז אלעמאל געווען, ווי איידער צו זאגן אז ס'האט עס איינער באשאפן, ווייל ס'איז זיי אויסטערליש מחייב. און א מענטש אפילו ער איז קלוג איז ער דאך נאריש און ער האט מורא צו קומען מיטן אמת פנים אל פנים. | ||
און שכלדיג איז דאס אויך גאר שווער צו פארשטיין, וויאזוי קען אזא שיינע מסודר'דיגע וועלט באשאפן ווערן פון ספאנטאנע מישונגען און אומאויסגערעכנטע געשעענישן? אויף דעם איז נישטא קיין צופרידנשטעלנדע תירוץ ווי [[דזשאן פאלקינגהארן]] – א פיזיקער אין [[אוניווערסיטעט פון קעמברידזש|קעמבריזש אוניווערסיטעט]] שרייבט: "נאכן שטודירן די בריאה זע איך אז דאס איז נישט געשען, דאס האט מען געטון". און [[טשארלס דארווין|דארווין]] (דער מערסט באקאנטער אטעאיסט) אליינס שרייבט: "הגם ס'איז מיר שווער צו גלייבן אין א גאט, איז מיר אפטמאל שווערער צו גלייבן אז קיינער שטייט נישט אונטער דער בריאה". אויך [[ | און שכלדיג איז דאס אויך גאר שווער צו פארשטיין, וויאזוי קען אזא שיינע מסודר'דיגע וועלט באשאפן ווערן פון ספאנטאנע מישונגען און אומאויסגערעכנטע געשעענישן? אויף דעם איז נישטא קיין צופרידנשטעלנדע תירוץ ווי [[דזשאן פאלקינגהארן]] – א פיזיקער אין [[אוניווערסיטעט פון קעמברידזש|קעמבריזש אוניווערסיטעט]] שרייבט: "נאכן שטודירן די בריאה זע איך אז דאס איז נישט געשען, דאס האט מען געטון". און [[טשארלס דארווין|דארווין]] (דער מערסט באקאנטער אטעאיסט) אליינס שרייבט: "הגם ס'איז מיר שווער צו גלייבן אין א גאט, איז מיר אפטמאל שווערער צו גלייבן אז קיינער שטייט נישט אונטער דער בריאה". אויך [[פראנסיס קריק]] – [[נאבעל פריז|נאבעל פרייז]] געווינער פארן אנטדעקן די געבוי פון DNA זאגט אז נאכן שטודירן ביאלאגיע איז אוממעגליך צו גלויבן אז דאס איז א רעזולטאט פון ספאנטאנע טוישונגען, וויאזוי האט יענער געזאגט? דארווין האט בכלל נישט געשריבן דאס בוך איבער עוואלוציע, אפאר זעברעס האבן זיך צוגעזעצט צו א טייפרייטער און געהאקט, און נאך אזויפיל יארן פון רענדאם האקערייען איז ארויסגעקומען די בוך... | ||
ווי אויך איז שווער אויף זיי, אז וואס האט געברענגט די אזויגערופענע נאטורליכע עוואלוציע? די ביג בענג, ווער האט געשאפן די אויפרייס? וואס האט אויפגעריסן? ווער האט באשאפן די ערשטע אטאם? אהההה! דער באשעפער, נו, וואס פעלט דעמאלס אויס די גאנצע עוואלוציע תורה?... | ווי אויך איז שווער אויף זיי, אז וואס האט געברענגט די אזויגערופענע נאטורליכע עוואלוציע? די ביג בענג, ווער האט געשאפן די אויפרייס? וואס האט אויפגעריסן? ווער האט באשאפן די ערשטע אטאם? אהההה! דער באשעפער, נו, וואס פעלט דעמאלס אויס די גאנצע עוואלוציע תורה?... | ||