בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "׳" ב־"'"
ק (החלפת טקסט – "״" ב־""") |
ק (החלפת טקסט – "׳" ב־"'") |
||
| שורה 35: | שורה 35: | ||
| חתימה= Abraham Lincoln Signature.png | | חתימה= Abraham Lincoln Signature.png | ||
}} | }} | ||
'''אברהם לינקאלן''' ({{שפראך-en|Abraham Lincoln}} ארויסגערעדט "אייברעהעם לינקען"; [[12טן פעברואר]], [[1809]] – [[15טן אפריל]], [[1865]]) איז געווען א פאליטיקער און אדוואקאט. ער האט געדינט ווי דער 16טער אמעריקאנער פרעזידענט פון 4טן מערץ 1861 ביז מען האט אים | '''אברהם לינקאלן''' ({{שפראך-en|Abraham Lincoln}} ארויסגערעדט "אייברעהעם לינקען"; [[12טן פעברואר]], [[1809]] – [[15טן אפריל]], [[1865]]) איז געווען א פאליטיקער און אדוואקאט. ער האט געדינט ווי דער 16טער אמעריקאנער פרעזידענט פון 4טן מערץ 1861 ביז מען האט אים דערהרג'עט אום 15טן אפריל 1865. ער האט געפירט די פאראייניגטע שטאטן דורך זייער שווערסטן קריזיס, דער [[אמעריקאנער בירגערקריג]].<ref>{{cite book|author=William A. Pencak|title=Encyclopedia of the Veteran in America|url={{google books|plainurl=y|id=yyvmcMsNnB4C|page=222}}|year=2009|publisher=ABC-CLIO|page=222|isbn=978-0-313-08759-2|access-date=June 27, 2015}}</ref><ref>{{cite book|author1-last=Finkelman|author1-first=Paul|author2-last=Gottlieb|author2-first=Stephen E.|title=Toward a Usable Past: Liberty Under State Constitutions|url={{google books|plainurl=y|id=xJuXT1sVhFcC|page=388}}year=2009|publisher=U of Georgia Press|page=388}}</ref> | ||
לינקאלן איז געבוירן געווארן אין [[קענטאקי]] אין אן ארעמער פאמיליע. ער האט זיך אליין געבילדעט און איז געווארן אן אדוואקאט, שפעטער פירער פון דער וויג פארטי, און א שטאַטס קאנגרעסמאן. ער האט איבערגעלאזט פאליטיק און איז צוריק צו זיין אדוואקאט ארבעט. אבער ווען ער האט געזען אז די דעמאקראטן האבן געענפט די נייע לענדער צו שקלאפעריי האט דאס אים שטארק געקימערט און אין 1854 איז ער צוריק אין פאליטיק. | לינקאלן איז געבוירן געווארן אין [[קענטאקי]] אין אן ארעמער פאמיליע. ער האט זיך אליין געבילדעט און איז געווארן אן אדוואקאט, שפעטער פירער פון דער וויג פארטי, און א שטאַטס קאנגרעסמאן. ער האט איבערגעלאזט פאליטיק און איז צוריק צו זיין אדוואקאט ארבעט. אבער ווען ער האט געזען אז די דעמאקראטן האבן געענפט די נייע לענדער צו שקלאפעריי האט דאס אים שטארק געקימערט און אין 1854 איז ער צוריק אין פאליטיק. | ||
| שורה 50: | שורה 50: | ||
== ביאגראפיע == | == ביאגראפיע == | ||
אברהם לינקאלן איז געבוירן געווארן דעם 12טן פעברואר 1809 אין האדזשנוויל, [[קענטאקי]], [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]]. זיינע עלטערן, טאמאס לינקאלן און נענסי (הענקס) זענען געווען ארעמע מענטשן.<ref name="lincolnbook">{{cite book|last=Thornton|first=Brian|author2=Richard W. Donley|title=101 things you didn't know about Lincoln: loves and losses, political power|publisher=Adams Media|date={{ר}}31סטן אקטאבער, 2005|isbn=978-1-59337-399-3|language=ענגליש}}</ref> אברהם האט געהאט איין ברודער און איין שוועסטער; דער ברודער איז געשטארבן יונגערהייט. זיי זענען אויפגעוואקסן אין א קלעצער־ביידער, וואס האט געהאט נאר איין צימער. כאטש אין יענער צייט איז [[שקלאפעריי]] געווען געזעצלעך אין קענטאקי, האט | אברהם לינקאלן איז געבוירן געווארן דעם 12טן פעברואר 1809 אין האדזשנוויל, [[קענטאקי]], [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]]. זיינע עלטערן, טאמאס לינקאלן און נענסי (הענקס) זענען געווען ארעמע מענטשן.<ref name="lincolnbook">{{cite book|last=Thornton|first=Brian|author2=Richard W. Donley|title=101 things you didn't know about Lincoln: loves and losses, political power|publisher=Adams Media|date={{ר}}31סטן אקטאבער, 2005|isbn=978-1-59337-399-3|language=ענגליש}}</ref> אברהם האט געהאט איין ברודער און איין שוועסטער; דער ברודער איז געשטארבן יונגערהייט. זיי זענען אויפגעוואקסן אין א קלעצער־ביידער, וואס האט געהאט נאר איין צימער. כאטש אין יענער צייט איז [[שקלאפעריי]] געווען געזעצלעך אין קענטאקי, האט לינקאלנ'ס פאטער, א רעליגיעזער באפטיסט, זיך אפגעזאגט פון האלטן [[שקלאפעריי|שקלאפן]]. | ||
ווען לינקאלן איז געווען אלט זיבן יאר האט זיך די משפחה געצויגן אין דער [[אינדיאנע]]. שפעטער האבן זיי זיך געצויגן קיין [[אילינוי]].<ref>{{cite web|accessdate=2008-05-21|url=http://showcase.netins.net/web/creative/lincoln/sites/decaturock.htm|title=Lincoln Trail Homestead State Park|publisher=Abraham Lincoln Online}}</ref> אין זיין קינדהייט האט לינקאלן געהאלפן זיין פאטער אויפן פאַרם. ביי דער עלטער פון 22 יאר האט ער פארלאזט זיין היים און האט זיך געצויגן אין [[ניי סעלעם]], אילינוי, וואו ער האט געארבעט אין א קראם.<ref>{{cite book|last=Fehrenbacher|first=Don|title=Speeches and Writings 1859-1865|publisher=Library of America|year=1989|page=163|url=https://books.google.com/books?id=UWJStTs8-A4C&dq=lincoln+canoe+sangamon+river&source=gbs_summary_s&cad=0}}</ref> שפעטער האט ער געזאגט אז ער האט געלערנט אין דער שולע אינגאנצן נאר איין יאר, אבער דאס איז שוין געווען גענוג צו לערנען [[ליינען]], [[שרייבן]] און [[חשבון]]. | ווען לינקאלן איז געווען אלט זיבן יאר האט זיך די משפחה געצויגן אין דער [[אינדיאנע]]. שפעטער האבן זיי זיך געצויגן קיין [[אילינוי]].<ref>{{cite web|accessdate=2008-05-21|url=http://showcase.netins.net/web/creative/lincoln/sites/decaturock.htm|title=Lincoln Trail Homestead State Park|publisher=Abraham Lincoln Online}}</ref> אין זיין קינדהייט האט לינקאלן געהאלפן זיין פאטער אויפן פאַרם. ביי דער עלטער פון 22 יאר האט ער פארלאזט זיין היים און האט זיך געצויגן אין [[ניי סעלעם]], אילינוי, וואו ער האט געארבעט אין א קראם.<ref>{{cite book|last=Fehrenbacher|first=Don|title=Speeches and Writings 1859-1865|publisher=Library of America|year=1989|page=163|url=https://books.google.com/books?id=UWJStTs8-A4C&dq=lincoln+canoe+sangamon+river&source=gbs_summary_s&cad=0}}</ref> שפעטער האט ער געזאגט אז ער האט געלערנט אין דער שולע אינגאנצן נאר איין יאר, אבער דאס איז שוין געווען גענוג צו לערנען [[ליינען]], [[שרייבן]] און [[חשבון]]. | ||
| שורה 61: | שורה 61: | ||
לינקאלן האט אנגעהויבן זיין פאליטישע קאריערע אין 1832 ווען ער האט זיך קאנדידירט פאר דער אילינוי אלגעמיינער פארזאמלונג, אבער ער איז נישט געוויילט געווארן. ער האט געדינט ווי א קאפיטאן אין דער אילינוי מיליץ בשעת דער בלעק האק קריג, א קריג קעגן אינדיאנער שבטים. אין יאר 1837 האט ער זיך געצויגן קיין [[ספרינגפילד, אילינוי|ספרינגפילד]], האט ער אנגעהויבן ארבעטן אלס [[אדוואקאט]]. ער איז געווארן איינער פון די מערסט געערטע אדוואקאטן אין אילינוי.<ref>{{cite book|last=Frank|first=John|title=Lincoln as a Lawyer|publisher=Americana House|year=1991|isbn=0962529028}}</ref><ref>{{citeweb|url=http://www.quotablelincoln.com/lincoln2_books.php|publisher=Quotable Lincoln|title=Biography of Lincoln|accessdate=2009-08-28}}</ref> אין 1837 איז ער געווארן א מיטגליד אין דער אילינוי אלגעמיינער פארזאמלונג, און ער האט פראטעסטירט קעגן א רעזאלוציע אז וואשינגטאן קען נישט אוועקמאכן שקלאפעריי.<ref>{{cite web|url=http://www.nps.gov/liho/historyculture/slavery.htm|title=Lincoln on Slavery|accessdate=2009-11-15}}</ref><ref>{{cite web|accessdate=2009-11-15|url=http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=lincoln;cc=lincoln;type=simple;rgn=div1;q1=founded%20on%20both%20injustice%20and%20bad%20policy;view=text;subview=detail;sort=occur;idno=lincoln1;node=lincoln1%3A101|title=Protest in Illinois Legislature on Slavery|publisher=University of Michigan Library|date=1937-03-03}}</ref> | לינקאלן האט אנגעהויבן זיין פאליטישע קאריערע אין 1832 ווען ער האט זיך קאנדידירט פאר דער אילינוי אלגעמיינער פארזאמלונג, אבער ער איז נישט געוויילט געווארן. ער האט געדינט ווי א קאפיטאן אין דער אילינוי מיליץ בשעת דער בלעק האק קריג, א קריג קעגן אינדיאנער שבטים. אין יאר 1837 האט ער זיך געצויגן קיין [[ספרינגפילד, אילינוי|ספרינגפילד]], האט ער אנגעהויבן ארבעטן אלס [[אדוואקאט]]. ער איז געווארן איינער פון די מערסט געערטע אדוואקאטן אין אילינוי.<ref>{{cite book|last=Frank|first=John|title=Lincoln as a Lawyer|publisher=Americana House|year=1991|isbn=0962529028}}</ref><ref>{{citeweb|url=http://www.quotablelincoln.com/lincoln2_books.php|publisher=Quotable Lincoln|title=Biography of Lincoln|accessdate=2009-08-28}}</ref> אין 1837 איז ער געווארן א מיטגליד אין דער אילינוי אלגעמיינער פארזאמלונג, און ער האט פראטעסטירט קעגן א רעזאלוציע אז וואשינגטאן קען נישט אוועקמאכן שקלאפעריי.<ref>{{cite web|url=http://www.nps.gov/liho/historyculture/slavery.htm|title=Lincoln on Slavery|accessdate=2009-11-15}}</ref><ref>{{cite web|accessdate=2009-11-15|url=http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=lincoln;cc=lincoln;type=simple;rgn=div1;q1=founded%20on%20both%20injustice%20and%20bad%20policy;view=text;subview=detail;sort=occur;idno=lincoln1;node=lincoln1%3A101|title=Protest in Illinois Legislature on Slavery|publisher=University of Michigan Library|date=1937-03-03}}</ref> | ||
אין 1841, האט ער געוואונען א פראצעס (ביילי קעגן קראמוועל) וואו ער האט רעפרעזענטירט א שווארצע פרוי וואס האט | אין 1841, האט ער געוואונען א פראצעס (ביילי קעגן קראמוועל) וואו ער האט רעפרעזענטירט א שווארצע פרוי וואס האט גע'טענה'ט אז מען האט זי באפרייט און דערפאר האט מען נישט געקענט פארקויפן זי פאר א שקלאף. אין 1847, האט ער פארלוירן א פראצעס (מאטסאן קעגן ראדערפארד) וואו ער האט רעפרעזענטירט א שקלאף־אייגענטומער, ראבערט מאטסאן, וואס האט געמאנט אז מען זאל אים צוריקגעבען זיינע אנטלאפענע שקלאפן. | ||
אין 1846 איז לינקאלן געווארן א מיטגליד אין דער וויג פארטיי, און איז געווארן געוויילט אויף איין קאדענץ צום [[הויז פון רעפרעזאנטיוון]]. דערנאך האט ער געארבעט אלס אדוואקאט און האט זיך נישט געמישט אין פאליטיק. אין 1854 האט ער באטייליגט אין דער נייער [[רעפובליקאנער פארטיי]] וואס מען האט פארמירט אקעגן דער פארברייטערונג פון שקלאפעריי. ווען לינקאלן איז געלאפן פארן סענאט אין 1858 קעגן סטיוון דאגלאס, האט דאגלאס געזיגט. | אין 1846 איז לינקאלן געווארן א מיטגליד אין דער וויג פארטיי, און איז געווארן געוויילט אויף איין קאדענץ צום [[הויז פון רעפרעזאנטיוון]]. דערנאך האט ער געארבעט אלס אדוואקאט און האט זיך נישט געמישט אין פאליטיק. אין 1854 האט ער באטייליגט אין דער נייער [[רעפובליקאנער פארטיי]] וואס מען האט פארמירט אקעגן דער פארברייטערונג פון שקלאפעריי. ווען לינקאלן איז געלאפן פארן סענאט אין 1858 קעגן סטיוון דאגלאס, האט דאגלאס געזיגט. | ||
| שורה 69: | שורה 69: | ||
== פרעזידענטשאפט == | == פרעזידענטשאפט == | ||
[[טעקע:Thomas_Hicks_-_Leopold_Grozelier_-_Presidential_Candidate_Abraham_Lincoln_1860.jpg|טעקסט=Thin man looking to the right wearing a bow tie.|רעכטס|קליין|א געמעל פון קאנדידאט אבראהאם לינקאלן]] | [[טעקע:Thomas_Hicks_-_Leopold_Grozelier_-_Presidential_Candidate_Abraham_Lincoln_1860.jpg|טעקסט=Thin man looking to the right wearing a bow tie.|רעכטס|קליין|א געמעל פון קאנדידאט אבראהאם לינקאלן]] | ||
מען האט געוויילט לינקאלן ווי [[קאנדידאט]] פאר די פרעזידענט וואלן אין 1860 פאר פארשידענע אורזאכן. צווישן זיי זענען אז זיינע מיינונגען וועגן שקלאפעריי ווי אנדערע מענטשן וואס האבן זיך געוואלט קאנדידירן. לינקאלן איז געקומען פון וואס איז דעמאלסט געווען פון איינעם פון די מערבדיקע שטאטן, און האט געהאט א בעסערע שאנס צו געווינען די וואלן דארט. אנדערע קאנדידאטן וואס זענען געווען עלטער אדער האבן געהאט מער [[wikt:experience|דערפארונג]] ווי ער האבן אבער געהאט שונאים אין דער פארטיי.<ref>{{cite book|title=Why the Civil War Came|author=Boritt, Gabor S.|publisher=Oxford University Press|date=1997|isbn=0195113764|pages=3–30}}</ref><ref name="nationalexperience">{{cite book|last=Blum|first=John M.|title=Team of Rivals|location=New York, NY|publisher=Harcourt Brace Jovanovich|year=1981|pages=340—342}}</ref> | מען האט געוויילט לינקאלן ווי [[קאנדידאט]] פאר די פרעזידענט וואלן אין 1860 פאר פארשידענע אורזאכן. צווישן זיי זענען אז זיינע מיינונגען וועגן שקלאפעריי ווי אנדערע מענטשן וואס האבן זיך געוואלט קאנדידירן. לינקאלן איז געקומען פון וואס איז דעמאלסט געווען פון איינעם פון די מערבדיקע שטאטן, און האט געהאט א בעסערע שאנס צו געווינען די וואלן דארט. אנדערע קאנדידאטן וואס זענען געווען עלטער אדער האבן געהאט מער [[wikt:experience|דערפארונג]] ווי ער האבן אבער געהאט שונאים אין דער פארטיי.<ref>{{cite book|title=Why the Civil War Came|author=Boritt, Gabor S.|publisher=Oxford University Press|date=1997|isbn=0195113764|pages=3–30}}</ref><ref name="nationalexperience">{{cite book|last=Blum|first=John M.|title=Team of Rivals|location=New York, NY|publisher=Harcourt Brace Jovanovich|year=1981|pages=340—342}}</ref> לינקאלנ'ס פאמיליע זענען געווען ארעם, וואס האט צוגעלייגט צו דער רעפובליקאנער פאזיציע פון פרייעט ארבעט, פארקערט ווי שקלאפן־ארבעט. לינקאלן האט געזיגט אין די וואלן פון 1860, און איז געווארן דער 16טער פרעזידענט פון די פאראייניגטע שטאטן. ער האט געזיגט אבער מיט כמעט קיין שטימען אין דעם דרום. צום ערשטן מאל האט א פרעזידענט געוואונען די וואלן צוליב דעם שטארקן שטיץ וואס ער האט באקומען פון די שטאטן אין צפון.<ref name="nationalexperience" /> אין די יארן פון זיין פרעזידענטשאפט איז לינקאלן געווארן גוט באקאנט וועגן דעם הויכן צילינדער וואס ער האט געטראגן. ער האט געניצט דעם קאפעליוש צו האלטן דאקומענטן בשעת ווען ער איז ארומגעפארן.<ref>[http://www.epinions.com/review/Abe_Lincoln_s_Hat__Step_into_Reading_Books_Series_A_Step_2_Book_by_Martha_Brenner_Books/content_347421773444?sb=1 Abe Lincoln's Hat Step into Reading Books Series A Step 2 Book by Martha Brenner Books] at epinions.com</ref> | ||
=== דער בירגערקריג === | === דער בירגערקריג === | ||