אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:קאמוניזם"

8 בייטן אראפגענומען ,  פֿאַר 3 יאָר
ק
החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע)
ק (החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ")
שורה 11: שורה 11:
כדי צו פראמאטירן זייער געדאנק האבן זיי דאס גערופן [[וויסנשאפט]]לעכע סאציאליזם אדער קאמוניזם און די צוויי נעמען זענען פארבליבן אייניג באטראכט ביז'ן ענדע פונעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]]. די צוויי האבן דערלעבט צו זען זייער געדאנק אין פראקטיק אין וועלכען אלע אינדוסטריעס און פראפערטי זענען געווארן אייניג פארוואלטעט אבער נאך אלץ איז פארבליבן א קלאס אפטיילנדיגע געזעלשאפט פון ארימע און רייכע. דער טערמין פון קאמוניזם האבן זיי רעזערווירט פאר דעם ענדגילטיגן שטאפל אין וועלכע קלאס אפטיילונג איז פארשוואונדן געווארן, מענטשן האבן געלעבט אין רואיגקייט, און דער פארלאנג פאר א [[רעגירונג]] איז מער נישט געווען א באדערפעניש.
כדי צו פראמאטירן זייער געדאנק האבן זיי דאס גערופן [[וויסנשאפט]]לעכע סאציאליזם אדער קאמוניזם און די צוויי נעמען זענען פארבליבן אייניג באטראכט ביז'ן ענדע פונעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]]. די צוויי האבן דערלעבט צו זען זייער געדאנק אין פראקטיק אין וועלכען אלע אינדוסטריעס און פראפערטי זענען געווארן אייניג פארוואלטעט אבער נאך אלץ איז פארבליבן א קלאס אפטיילנדיגע געזעלשאפט פון ארימע און רייכע. דער טערמין פון קאמוניזם האבן זיי רעזערווירט פאר דעם ענדגילטיגן שטאפל אין וועלכע קלאס אפטיילונג איז פארשוואונדן געווארן, מענטשן האבן געלעבט אין רואיגקייט, און דער פארלאנג פאר א [[רעגירונג]] איז מער נישט געווען א באדערפעניש.


דער טערמין קאמוניזם איז ערשט געווארן אפיציעל אין 1917 ווען וולאדימיר לענין און זיין באלשעוויק פארטיי האבן איבערגענומען די מאכט אין [[רוסלאנד]] און האבן נאמינירט זייער באוועגונג אלס די קאמוניסטישע פארטיי און האבן איינגעשטעלט אן איינצעלענע פארטיי רעזשים וועלכע האט געזאלט אומפלימענטירן די סאציאלע פאליסיס פון וועלכע קאמוניזם איז באשטאנען. לענין האט געגרינדעט דעם פארבאנד פון סאוועטישע סאציאליסטישע רעפובליקן, באקאנט אלס די פֿע-עס-עס-אר אדער סאוועטן־פאראיין. לענין'ס קאמוניסטישע באוועגונג האט געצילט צו אונטערווארפן קאפיטאליזם איבער גאנץ אייראפע און מאכן סאציאליזם די געזעלשאפט פון דעם צוקונפט.
דער טערמין קאמוניזם איז ערשט געווארן אפיציעל אין 1917 ווען וולאדימיר לענין און זיין באלשעוויק פארטיי האבן איבערגענומען די מאכט אין [[רוסלאנד]] און האבן נאמינירט זייער באוועגונג אלס די קאמוניסטישע פארטיי און האבן איינגעשטעלט אן איינצעלענע פארטיי רעזשים וועלכע האט געזאלט אומפלימענטירן די סאציאלע פאליסיס פון וועלכע קאמוניזם איז באשטאנען. לענין האט געגרינדעט דעם פארבאנד פון סאוועטישע סאציאליסטישע רעפובליקן, באקאנט אלס די פע-עס-עס-אר אדער סאוועטן־פאראיין. לענין'ס קאמוניסטישע באוועגונג האט געצילט צו אונטערווארפן קאפיטאליזם איבער גאנץ אייראפע און מאכן סאציאליזם די געזעלשאפט פון דעם צוקונפט.


לענינ'ס נאכפאלגער איז געווען [[יאזעף סטאלין]] וועלכער האט טראנספארמירט רוסלאנד צו א [[דיקטאטור]] פון קאמפלעט [[רעגירונג]] קאנטראל אויף דער [[עקאנאמיע]] און די אונטערדריקונג פון יעדע פארעם פון אפאזיציע.  
לענינ'ס נאכפאלגער איז געווען [[יאזעף סטאלין]] וועלכער האט טראנספארמירט רוסלאנד צו א [[דיקטאטור]] פון קאמפלעט [[רעגירונג]] קאנטראל אויף דער [[עקאנאמיע]] און די אונטערדריקונג פון יעדע פארעם פון אפאזיציע.  
שורה 106: שורה 106:
די קאמוניסטן האבן שטארק געוואונען אבער דאס איז געקומען מיט א פרייז. דער עקאנאמישער מצב איז געווען א קאמפלעט קאטאסטראפע און די רעגירונג איז געווען געצוואונגען נאכצולאזן פארשיידענע קאמוניסטישע פאליסיס צו העלפן צוריק אויפבויען דאס לאנד. די רעגירונג האט אויפגענומען נייע סטראטעגיסטן און פראפעסארן און ביוראקראטיע איז צוריק איינגעשטעלט געווארן. די רעגירונג האט ווייטער אנגעהאלטן [[פינאנץ]], [[טראנספארטאציע]], שווערע אינדוסטרי, און אויסערן האנדל אבער האט צוריק פריוואטיזירט אסאך אנדערע ביזנעסער און האט געלאזט מענטשן מאכן דאמעסטישע ביזנעס. דער ערהוילונג'ס פלאן האט געארבעט און ביז עטלעכע יאר האט דאס לאנד אפגעאטעמט פון דעם גרעסטן טייל פון די קאטאסטראפע.  
די קאמוניסטן האבן שטארק געוואונען אבער דאס איז געקומען מיט א פרייז. דער עקאנאמישער מצב איז געווען א קאמפלעט קאטאסטראפע און די רעגירונג איז געווען געצוואונגען נאכצולאזן פארשיידענע קאמוניסטישע פאליסיס צו העלפן צוריק אויפבויען דאס לאנד. די רעגירונג האט אויפגענומען נייע סטראטעגיסטן און פראפעסארן און ביוראקראטיע איז צוריק איינגעשטעלט געווארן. די רעגירונג האט ווייטער אנגעהאלטן [[פינאנץ]], [[טראנספארטאציע]], שווערע אינדוסטרי, און אויסערן האנדל אבער האט צוריק פריוואטיזירט אסאך אנדערע ביזנעסער און האט געלאזט מענטשן מאכן דאמעסטישע ביזנעס. דער ערהוילונג'ס פלאן האט געארבעט און ביז עטלעכע יאר האט דאס לאנד אפגעאטעמט פון דעם גרעסטן טייל פון די קאטאסטראפע.  


אין מאי 1922 האט לענין געליטן פון א [[סטראוק]] און איז געווען געצוואונגען אויפצוגעבן זיין פאזיציע. [[יאזעף סטאלין]], א געטרייער קאמוניסטישער שטיצער וועלכער האט אנגעהאלטן פארשיידענע רעגירונג'ס פאזיציעס, איז אריינגעשטעלט געווארן אלס ?דעפיוטי? צו איבערנעמען די לייצעס. סטאלין האט באלד איבערגענומען די רעגירונג מיט א שטארקייט און נאך יענעם דעצעמבער האט די רעגירונג פארברייטערט די קאמוניסטישע סיסטעם צו א סאך הכל פון 15 רעפובליקס אין און ארום רוסלאנד וועלכע איז יעצט געווארן א נייע פעדעראציע באקאנט אלס דער [[סאוועטן פארבאנד|פארבאנד פון סאוועטישע סאציאליסטישע רעפובליקן]] אדער פֿסס"ר. די גרויסע רעפובליקן צווישן זיי איז געווען [[אוקריינע]], בעלארוסיע (היינט [[בעלארוס]]), און טראנסקאווקאז (היינט [[דזשארדזשיע]], [[ארמעניע]], און אזערביידזשאן).
אין מאי 1922 האט לענין געליטן פון א [[סטראוק]] און איז געווען געצוואונגען אויפצוגעבן זיין פאזיציע. [[יאזעף סטאלין]], א געטרייער קאמוניסטישער שטיצער וועלכער האט אנגעהאלטן פארשיידענע רעגירונג'ס פאזיציעס, איז אריינגעשטעלט געווארן אלס ?דעפיוטי? צו איבערנעמען די לייצעס. סטאלין האט באלד איבערגענומען די רעגירונג מיט א שטארקייט און נאך יענעם דעצעמבער האט די רעגירונג פארברייטערט די קאמוניסטישע סיסטעם צו א סאך הכל פון 15 רעפובליקס אין און ארום רוסלאנד וועלכע איז יעצט געווארן א נייע פעדעראציע באקאנט אלס דער [[סאוועטן פארבאנד|פארבאנד פון סאוועטישע סאציאליסטישע רעפובליקן]] אדער פסס"ר. די גרויסע רעפובליקן צווישן זיי איז געווען [[אוקריינע]], בעלארוסיע (היינט [[בעלארוס]]), און טראנסקאווקאז (היינט [[דזשארדזשיע]], [[ארמעניע]], און אזערביידזשאן).


=== רוסלאנד אונטער סטאלין ===
=== רוסלאנד אונטער סטאלין ===
שורה 305: שורה 305:
== קאמוניזם אין אמעריקע ==
== קאמוניזם אין אמעריקע ==


די קאמוניסטישע באוועגונג אין די פאראייניגטע שטאטן האט זיך אנגעפאנגען אין 1917 נאכפאלגנדיג די [[באלשעוויק רעוואלוציע]] אין רוסלאנד. די קאמוניסטן האבן ארגינעל באלאנגט צו די סאציאליסטישע פארטיי אוו אמעריקע און האבן זיך אפגעטיילט און געגרינדעט צוויי נייע פארטייען וועלכע האבן זיך גערופן די קאמוניסטישע פארטיי און די קאמוניסטישע לעיבאר פארטיי. עווענטועל האבן זיך די צוויי פארטייען פאראייניגט און זענען געווארן די קאמוניסטישע פארטיי פון די פֿאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע (סי-פי-יו-עס-עי).
די קאמוניסטישע באוועגונג אין די פאראייניגטע שטאטן האט זיך אנגעפאנגען אין 1917 נאכפאלגנדיג די [[באלשעוויק רעוואלוציע]] אין רוסלאנד. די קאמוניסטן האבן ארגינעל באלאנגט צו די סאציאליסטישע פארטיי אוו אמעריקע און האבן זיך אפגעטיילט און געגרינדעט צוויי נייע פארטייען וועלכע האבן זיך גערופן די קאמוניסטישע פארטיי און די קאמוניסטישע לעיבאר פארטיי. עווענטועל האבן זיך די צוויי פארטייען פאראייניגט און זענען געווארן די קאמוניסטישע פארטיי פון די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע (סי-פי-יו-עס-עי).
   
   
קאמוניזם אין אמעריקע איז קיינמאל נישט טאלערירט געווארן און באלד נאך די ערשטע וועלט קריג האט די רעגירונג אנגעהויבן זיך פארלייגן אויסצוראטן קאמוניזם. צווישן 919' און 920' האבן פעדעראלע און לאקאלע אויטאריטעטן באפאלן קאמוניסטישע הויפטקווארטירן און ארעסטירט טויזנטער און די פארטיי איז געגאנגען אונטער די ערד וואו זיי זענען ווייטער אנגעגאנגען מיט זייער ארבעט און די אויטאריטעטן האבן זיי נאכגעיאגט און פון צייט צו צייט ארעסטירט נאך און נאך. אין 29' איז דער קאמוניסטישער פירער פון אמעריקע ארעסטירט געווארן און איז פארשיקט געווארן פון לאנד.
קאמוניזם אין אמעריקע איז קיינמאל נישט טאלערירט געווארן און באלד נאך די ערשטע וועלט קריג האט די רעגירונג אנגעהויבן זיך פארלייגן אויסצוראטן קאמוניזם. צווישן 919' און 920' האבן פעדעראלע און לאקאלע אויטאריטעטן באפאלן קאמוניסטישע הויפטקווארטירן און ארעסטירט טויזנטער און די פארטיי איז געגאנגען אונטער די ערד וואו זיי זענען ווייטער אנגעגאנגען מיט זייער ארבעט און די אויטאריטעטן האבן זיי נאכגעיאגט און פון צייט צו צייט ארעסטירט נאך און נאך. אין 29' איז דער קאמוניסטישער פירער פון אמעריקע ארעסטירט געווארן און איז פארשיקט געווארן פון לאנד.
שורה 334: שורה 334:
און אזוי איז טאקע געווען. די רייכע אייראפעאישע לענדער זענען געווען צופרידן און האבן נישט געזוכט צו אדאפטירן קאמוניזם. פון די אנדערע זייט האבן די נייע ארימע לענדער (לענדער וועלכע זענען נארוואס געווארן זעלבסטשטענדיג נאכ'ן זיך אפברעכן פון גרויסע אימפעריעס) זיך באלד צוגעכאפט צו קאמוניזם אלס אן אלטערנאטיווע עקאנאמיע סיסטעם און עס איז געווען א דורכפאל.
און אזוי איז טאקע געווען. די רייכע אייראפעאישע לענדער זענען געווען צופרידן און האבן נישט געזוכט צו אדאפטירן קאמוניזם. פון די אנדערע זייט האבן די נייע ארימע לענדער (לענדער וועלכע זענען נארוואס געווארן זעלבסטשטענדיג נאכ'ן זיך אפברעכן פון גרויסע אימפעריעס) זיך באלד צוגעכאפט צו קאמוניזם אלס אן אלטערנאטיווע עקאנאמיע סיסטעם און עס איז געווען א דורכפאל.


די פירער פון די לענדער זענען געווען ביי דער מיינונג אז ערשט דארף זיין [[שלום]] און דערנאך וועט מען ארבעטן אויף די עקאנאמיע. אין רוב פון די לענדער איז דער פאליטישער מצב געווען [[קריג]]ערייען און מלחמות און נאר קאמוניזם האט אויסגעזען צו זיין דער צוקונפט און מען האט געהאפט אז איינמאל די מענטשן וועלן לעבן בשלום וועט די עקאנאמיע אויטאמאטיש ארבעטן. דאס איז אבער געווען א פֿאַטאַלער טעות און אנשטאט אויפגעבן קאמוניזם האבן אירע פירער זיך באשיצט אונטער מאכט ביז עס איז מער נישט געווען קיין ברירה.
די פירער פון די לענדער זענען געווען ביי דער מיינונג אז ערשט דארף זיין [[שלום]] און דערנאך וועט מען ארבעטן אויף די עקאנאמיע. אין רוב פון די לענדער איז דער פאליטישער מצב געווען [[קריג]]ערייען און מלחמות און נאר קאמוניזם האט אויסגעזען צו זיין דער צוקונפט און מען האט געהאפט אז איינמאל די מענטשן וועלן לעבן בשלום וועט די עקאנאמיע אויטאמאטיש ארבעטן. דאס איז אבער געווען א פאַטאַלער טעות און אנשטאט אויפגעבן קאמוניזם האבן אירע פירער זיך באשיצט אונטער מאכט ביז עס איז מער נישט געווען קיין ברירה.


ווען [[סאוועטן־רוסלאנד]] איז ענדליך צוזאמענגעפאלן און מיטגענומען מיט זיך רוב קאמוניסטישע לענדער, האבן די פארבליבענע קאמוניסטישע לענדער זיך רעפארמירט צו קענען בלייבן ביים לעבן. די טראנספארמירונג איז טיילמאל געגאנגען אויף אזוי ווייט אז די רעגירונג איז נישט געווען צום דערקענען. די איינציגסטע צוויי לענדער וועלכע זענען געבליבן מיט די ארגינעלע ארטאדאקסישע קאמוניזם איז [[קובא]] און [[צפון קארעא]], כאטש אויך זיי זענען געווען געצוואונגען צו טוישן גאנג עטליכע מאל צו קענען שפייזן דאס פאלק. אין ביידע לענדער זענען די ארגינעלע פירער נאך אלץ אין מאכט און דאס איז דער הויפט סיבה צו דעם פאקט. אין קובא איז [[פידעל קאסטרא]] נאך אלץ פירער, און ווען ער וועט שטארבן האט ער א ברודער וואס וועט אים איבערנעמען, און אין צפון קארעא איז [[קינג דזשאנג איל]] דער זון פון דעם גרינדער פון די רעזשים.
ווען [[סאוועטן־רוסלאנד]] איז ענדליך צוזאמענגעפאלן און מיטגענומען מיט זיך רוב קאמוניסטישע לענדער, האבן די פארבליבענע קאמוניסטישע לענדער זיך רעפארמירט צו קענען בלייבן ביים לעבן. די טראנספארמירונג איז טיילמאל געגאנגען אויף אזוי ווייט אז די רעגירונג איז נישט געווען צום דערקענען. די איינציגסטע צוויי לענדער וועלכע זענען געבליבן מיט די ארגינעלע ארטאדאקסישע קאמוניזם איז [[קובא]] און [[צפון קארעא]], כאטש אויך זיי זענען געווען געצוואונגען צו טוישן גאנג עטליכע מאל צו קענען שפייזן דאס פאלק. אין ביידע לענדער זענען די ארגינעלע פירער נאך אלץ אין מאכט און דאס איז דער הויפט סיבה צו דעם פאקט. אין קובא איז [[פידעל קאסטרא]] נאך אלץ פירער, און ווען ער וועט שטארבן האט ער א ברודער וואס וועט אים איבערנעמען, און אין צפון קארעא איז [[קינג דזשאנג איל]] דער זון פון דעם גרינדער פון די רעזשים.