בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "פֿ" ב־"p"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
ק (החלפת טקסט – "פֿ" ב־"p") |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
'''פעס''' (אדער '''פעז''', אין [[אראביש|אַראַביש]]: '''فاس''', אין [[פראנצויזיש]]: '''Fès)''' איז דער צווייט גרעסטער [[שטאט|שטאָט]] אין [[מאראקא|מאָראָקקאָ]], נאָך [[קאסאבלאנקא|קאַסאַבלאַנקאַ]]. | '''פעס''' (אדער '''פעז''', אין [[אראביש|אַראַביש]]: '''فاس''', אין [[פראנצויזיש]]: '''Fès)''' איז דער צווייט גרעסטער [[שטאט|שטאָט]] אין [[מאראקא|מאָראָקקאָ]], נאָך [[קאסאבלאנקא|קאַסאַבלאַנקאַ]]. | ||
פעס האט בערך 2 מיליאן איינוואוינער. די | פעס האט בערך 2 מיליאן איינוואוינער. די געאָגראַpיש אָרט פון פעס איז אין דעם צענטער פון מאָראָקקאָ, וואָס איז פּאַסיק pאַר זיין קאָנטראָל איבער די שטעלעס פון מאַכט אין די מדינה. | ||
פעס איז איצט א פארבאנד פון דריי שטעט. פעס על באַלי - (די ערשטע אלטע שטאָט פון פעס) איז איצט באטראכט: "די גרעסטע אלטע שטאָט אין דער וועלט", געגרינדעט דורך ידריס וו אין 789 אַד אויף די באַנקס פון די פעז טייך . מיט | פעס איז איצט א פארבאנד פון דריי שטעט. פעס על באַלי - (די ערשטע אלטע שטאָט פון פעס) איז איצט באטראכט: "די גרעסטע אלטע שטאָט אין דער וועלט", געגרינדעט דורך ידריס וו אין 789 אַד אויף די באַנקס פון די פעז טייך . מיט pינף הונדערט יאָר שפּעטער האָט סולטאַנס המלנינים צוגעגעבן קעראַקטעריסטיקס [[ארכיטעקטור|אַרקאַטעקטשער]] שפּאַניש לערערס, פילע פון די אַלט שטאָט, און געבויט Fez El Jadida - (אלטע שטאָט פון Fez II) אַרויס די ווענט. בעשאַס [[20סטער י"ה|די 20 יאָרהונדערט,]] די פראנצויזיש געבויט די מאָדערן פּאַס (וויל נאָבלע) וועגן 2 קילאמעטער מערב. | ||
במשך די יארן איז געווען א אידישע געמיינדע אין פעז, און עס איז געווארן וויכטיג ווייל עס איז באוואוינט געווארן דורך גרויסע דענקער און ארבייטער ווי [[רבי יוסף איבן מיגאש]], [[רי"ף|רבי יצחק אלפסי]] (רי"ף) און דער גרויסער דענקער און פאָרמולאַטאָר פון הלכה, [[רמב"ם]]. אין די לעצטע טויזנט יאָר, אמווייניקסטנס דריי מאָל, האָבן מוסולמענער דורכגעפירט וויכטיקע אומרוען קעגן די יידן פון דער שטאָט. אין די ערשטע צוויי פאלן, האָבן טויזנטע אידן מקבר געווען, בעת אין דער לעצטער שכיטע, וואָס איז פאָרגעקומען אין צוואַנציקסטן יאָרהונדערט, זיינען בלויז "צענדליקער מערדער געווען. די איבעריקע ייִדן זײַנען | במשך די יארן איז געווען א אידישע געמיינדע אין פעז, און עס איז געווארן וויכטיג ווייל עס איז באוואוינט געווארן דורך גרויסע דענקער און ארבייטער ווי [[רבי יוסף איבן מיגאש]], [[רי"ף|רבי יצחק אלפסי]] (רי"ף) און דער גרויסער דענקער און פאָרמולאַטאָר פון הלכה, [[רמב"ם]]. אין די לעצטע טויזנט יאָר, אמווייניקסטנס דריי מאָל, האָבן מוסולמענער דורכגעפירט וויכטיקע אומרוען קעגן די יידן פון דער שטאָט. אין די ערשטע צוויי פאלן, האָבן טויזנטע אידן מקבר געווען, בעת אין דער לעצטער שכיטע, וואָס איז פאָרגעקומען אין צוואַנציקסטן יאָרהונדערט, זיינען בלויז "צענדליקער מערדער געווען. די איבעריקע ייִדן זײַנען אַנטלאָpן אָדער זײַנען דעפּאָרטירט געוואָרן. | ||
== אידן אין פעס == | == אידן אין פעס == | ||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
אינעם [[18טער י"ה|18 טן יאָרהונדערט האָט]] מלך מאָוליי יזיד חרוב געמאכט די שוהלן און גלייכגילטיק די יידן. צוויי יאָר שפּעטער, האָבן די יידן זיך אומגעקערט צו די חרובֿע זאַלץ-ווערק. | אינעם [[18טער י"ה|18 טן יאָרהונדערט האָט]] מלך מאָוליי יזיד חרוב געמאכט די שוהלן און גלייכגילטיק די יידן. צוויי יאָר שפּעטער, האָבן די יידן זיך אומגעקערט צו די חרובֿע זאַלץ-ווערק. | ||
די בייס - וילעם "הויז פון לעבן" איז לאָוקייטאַד אויף די דרום זייַט פון די זאַלץ וואָרקס, מזרח פון דעם פּאַלאַץ און עס אַרומיק אַ דריט פון זייַן שטח. די קברים זענען געבויט אין די פאָרעם פון אַ האַלב פאַס און געצעלטן. אין די סוף פון די בייס - וילעם, עס איז אַ טויער וואָס פירט צו די ייִדיש קאָרטער. דער קבר פון די צדיקים סאָליקאַ (אַ 15-יאָר-אַלט מיידל וואָס איז געווען שטעלן אויף פייַער | די בייס - וילעם "הויז פון לעבן" איז לאָוקייטאַד אויף די דרום זייַט פון די זאַלץ וואָרקס, מזרח פון דעם פּאַלאַץ און עס אַרומיק אַ דריט פון זייַן שטח. די קברים זענען געבויט אין די פאָרעם פון אַ האַלב פאַס און געצעלטן. אין די סוף פון די בייס - וילעם, עס איז אַ טויער וואָס פירט צו די ייִדיש קאָרטער. דער קבר פון די צדיקים סאָליקאַ (אַ 15-יאָר-אַלט מיידל וואָס איז געווען שטעלן אויף פייַער pאַר קנאָבל וואס אפגעזאגט צו קאַנווערזשאַן און חתונה מיט אַ מלך ס זון). | ||
בערך צוויי וואָכן נאָך דער גרינדונג פון דער פראנצויזישער פּראָטעקטאָראט (1912), איז אויסגעבראכן א פײַנטרעף אין פעז קעגן דער רעגירונג. די אויפשטאנד איז דורכגעפאלן, אָבער די אידישע געמיינדע, וואָס האָט געציילט 12,000, איז אַטאַקירט געוואָרן אַלס אַ טייל פון דעם וואָס מען האָט שפּעטער גערופן די טריטעל, און אירע אייגנטום האָט געברענט. אומגעפער 60 אידן זענען אומגעקומען. די פראַנצויזישע אויטאריטעטן, קעגן וועמען דער רעוואָלט איז געווען אָנגעפירט, האָבן קאָנפיסקירט די וואָפן פון די יידן, ווײַל זיי האבן געטענהט אז עס איז די פאראנטווארטלעכקייט פון די אויטאריטעטן צו באשיצן סדר און זיכערקייט. | בערך צוויי וואָכן נאָך דער גרינדונג פון דער פראנצויזישער פּראָטעקטאָראט (1912), איז אויסגעבראכן א פײַנטרעף אין פעז קעגן דער רעגירונג. די אויפשטאנד איז דורכגעפאלן, אָבער די אידישע געמיינדע, וואָס האָט געציילט 12,000, איז אַטאַקירט געוואָרן אַלס אַ טייל פון דעם וואָס מען האָט שפּעטער גערופן די טריטעל, און אירע אייגנטום האָט געברענט. אומגעפער 60 אידן זענען אומגעקומען. די פראַנצויזישע אויטאריטעטן, קעגן וועמען דער רעוואָלט איז געווען אָנגעפירט, האָבן קאָנפיסקירט די וואָפן פון די יידן, ווײַל זיי האבן געטענהט אז עס איז די פאראנטווארטלעכקייט פון די אויטאריטעטן צו באשיצן סדר און זיכערקייט. | ||
| שורה 31: | שורה 31: | ||
=== די ייִדן אין מאָדערנע צײַטן === | === די ייִדן אין מאָדערנע צײַטן === | ||
בעשאַס די הערשן פון | בעשאַס די הערשן פון pראַנקרייַך און ספּאַין, די אידן זענען געגעבן פול יקוואַלאַטי פון רעכט און געווען אַקטיוו אין אַלע געביטן פון לעבן. אין יאָר 1939, האָבן געוואוינט אין מאראקא בערך 225,000 יידן. בעשאַס דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט מלחמה]], מאָראָקקאַן אידן זענען ווייאַלייטיד דורך די דיסקרימינאַטאָרי געזעצן פון [[ווישי רעגירונג|די ווישי רעגירונג]], אָבער סולטאַן מוכאַמאַד V האט נישט לאָזן זיי זיין יקספּעלד און איבערגעגעבן צו די [[נאצי דייטשלאנד|נאַציס]] . | ||
אין [[1925|1925 האבן]] די יידן אנגעהויבן וואוינען אין דעם נייעם טייל פון פעז. אין די צענזוס פון 1931 האבן געוואוינט אין פעז 10,496 יידן. בלויז די ארעמע יידן זיינען געבליבן אין מלאך. | אין [[1925|1925 האבן]] די יידן אנגעהויבן וואוינען אין דעם נייעם טייל פון פעז. אין די צענזוס פון 1931 האבן געוואוינט אין פעז 10,496 יידן. בלויז די ארעמע יידן זיינען געבליבן אין מלאך. | ||
אין [[1935]], זײַנען געווען שולעס פון דער "תלמוד תורה בין הבנים" נעץ פון אינסטיטוציעס, וואָס האָבן געזוכט צו קאָנקורירן מיט דער " [[כל ישראל חברים|קול ישראל העבריים]] " שולע, וואָס איז געגרינדעט געוואָרן אין 1883 און האָט רעזערווירט [[כל ישראל חברים|דערפון]] . אין מאַלאַטש איז געווען אַ שולע | אין [[1935]], זײַנען געווען שולעס פון דער "תלמוד תורה בין הבנים" נעץ פון אינסטיטוציעס, וואָס האָבן געזוכט צו קאָנקורירן מיט דער " [[כל ישראל חברים|קול ישראל העבריים]] " שולע, וואָס איז געגרינדעט געוואָרן אין 1883 און האָט רעזערווירט [[כל ישראל חברים|דערפון]] . אין מאַלאַטש איז געווען אַ שולע pאַר יינגלעך און אַ שולע pאַר גערלז און אין די נייע שטאָט עס איז געווען אַ געמישט שולע. | ||
אין [[1947]] עס זענען געווען 22,484 יידן אין דער קהילה, דאָס נומער כולל יענע וואס געלעבט אַרום די שטאָט. | אין [[1947]] עס זענען געווען 22,484 יידן אין דער קהילה, דאָס נומער כולל יענע וואס געלעבט אַרום די שטאָט. | ||
| שורה 45: | שורה 45: | ||
אין [[1951]], נאָך אימיגראַציע קיין ישראל, זײַנען געבליבן 12,648. רוב פון די יידן זענען אימיגרירט קיין ישראל און א מינאריטעט עמיגרירט קיין קאנאדע און פראנקרייך. | אין [[1951]], נאָך אימיגראַציע קיין ישראל, זײַנען געבליבן 12,648. רוב פון די יידן זענען אימיגרירט קיין ישראל און א מינאריטעט עמיגרירט קיין קאנאדע און פראנקרייך. | ||
אין [[1959|1959 האָט מען]] געמאָנט מאָראָקאַנישע ייִדן צו נעמען ציוניסטישע אַקטיוויטעטן און ייִדן האָבן געליטן | אין [[1959|1959 האָט מען]] געמאָנט מאָראָקאַנישע ייִדן צו נעמען ציוניסטישע אַקטיוויטעטן און ייִדן האָבן געליטן pון אנטיסעמיטיזם. אין דעם פּעריאָד, אומגעפער 47,000 יידן ימאַגרייטיד צו ישראל אין 1956-1960. | ||
אין [[1961]], ווען כאַסאַן צווייטער איז ארויף אויף דעם טראָן, האָט די סיטואַציע פון מאָראָקקאַן אידן באטייטיק ימפּרוווד און זיי דערלויבט צו אימיגרירן צו ישראל. אָבער, די אָפּאָזיציע פון מוסלים רעזידאַנץ צו אידן געוואקסן, ספּעציעל נאָך [[זעקסטאגיקע מלחמה|די זעקס טאָג מלחמה]] . | אין [[1961]], ווען כאַסאַן צווייטער איז ארויף אויף דעם טראָן, האָט די סיטואַציע פון מאָראָקקאַן אידן באטייטיק ימפּרוווד און זיי דערלויבט צו אימיגרירן צו ישראל. אָבער, די אָפּאָזיציע פון מוסלים רעזידאַנץ צו אידן געוואקסן, ספּעציעל נאָך [[זעקסטאגיקע מלחמה|די זעקס טאָג מלחמה]] . | ||
די באפעלקערונג פון מאראקאנער יידן איז די גרעסטע פון די יידישע באפעלקערונג אין אראבישע לענדער; אין [[1985]], איר נומער איז עסטימאַטעד צו 20,000. די מערהייט פון די אידן וואָס האָבן פארלאזן מאָראָקקאָ לעבן אין ישראל; פילע אנדערע עמיגרירט צו [[פראנקרייך| | די באפעלקערונג פון מאראקאנער יידן איז די גרעסטע פון די יידישע באפעלקערונג אין אראבישע לענדער; אין [[1985]], איר נומער איז עסטימאַטעד צו 20,000. די מערהייט פון די אידן וואָס האָבן פארלאזן מאָראָקקאָ לעבן אין ישראל; פילע אנדערע עמיגרירט צו [[פראנקרייך|pראַנקרייַך]] און [[קאנאדע|קאַנאַדע]] . אין מאראקא זענען פאראן עטליכע אינטערנאציאנאלע אידישע ארגאניזאציעס - די JDC, KYH און חב”ד אנהענגערס. | ||
[[קאַטעגאָריע:ארטיקלען מיט לאקאציע מאפע מוסטערן]] | [[קאַטעגאָריע:ארטיקלען מיט לאקאציע מאפע מוסטערן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:קאארדינאטן אויף וויקידאטן]] | [[קאַטעגאָריע:קאארדינאטן אויף וויקידאטן]] | ||