אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:סאטורן"

8 בייטן אראפגענומען ,  פֿאַר 3 יאָר
ק
החלפת טקסט – "״" ב־"""
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע)
ק (החלפת טקסט – "״" ב־""")
שורה 18: שורה 18:
== פיזישע כאראקטעריסטיק ==
== פיזישע כאראקטעריסטיק ==
[[טעקע:Saturn,_Earth_size_comparison.jpg|לינקס|קליין|צונויפגעשטעלט בילד וואס פארגלייכט די גרייסן פון סאטורן און ערד]]
[[טעקע:Saturn,_Earth_size_comparison.jpg|לינקס|קליין|צונויפגעשטעלט בילד וואס פארגלייכט די גרייסן פון סאטורן און ערד]]
סאטורן איז א [[גאז ריז]] ווייל בעיקר באשטייט ער פון וואסערשטאף און העליום. ער האט נישט קיין דייטלעכן אויבערפלאך, אבער ס׳איז מעגלעך אז ער האט א סאלידן יאדער.<ref name="melosh2011" /> סאטורנ׳ס ראטאציע איז גורם אז ער זאל האבן די פארעם פון אן אבלאטן [[ספערויד|ספֿערויד]]; דאס הייסט, פלאטשיק ביי די פאלוסן און פוישיק ביי זיין עקוואטאר. זיינע עקוואטארישע און פאלוס־ ראדיוסן ענדערן זיך מיט כמעט 10%: 60,268&nbsp;ק״מ קעגן 54,364&nbsp;ק״מ.<ref name="fact" /> יופיטער, [[אוראנוס]] און [[נעפטון]], די אנדערע ריז־פלאנעטן אין דער זון־סיסטעם, זענען אויך אבלאט, אבער נישט אזוי שטארק ווי סאטורן. די קאמבינאציע פון דעם בייכל און דער ראטאציע ראטע פועל׳ט אז די עפעקטיווע אויבערפלאך גראוויטאציע ביים עקוואטאר, 8.96 מ/ס<sup>2</sup>, איז 74% פון ביי די פאלוסן און איז ווייניגער ווי די אויבערפלאך גראוויטאציע פון דער ערד. אבער, די עקוואטארישע [[אנטרינונג-גיך]] פון קרוב צו 36 ק״מ/ס איז א סך גרעסער ווי פון דער ערד.<ref name="Gregersen2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ptLFDN0z8gQC&pg=PA119|title=Outer Solar System: Jupiter, Saturn, Uranus, Neptune, and the Dwarf Planets|publisher=The Rosen Publishing Group|editor1-first=Erik|editor1-last=Gregersen|page=119|year=2010|isbn=978-1615300143}}</ref>
סאטורן איז א [[גאז ריז]] ווייל בעיקר באשטייט ער פון וואסערשטאף און העליום. ער האט נישט קיין דייטלעכן אויבערפלאך, אבער ס׳איז מעגלעך אז ער האט א סאלידן יאדער.<ref name="melosh2011" /> סאטורנ׳ס ראטאציע איז גורם אז ער זאל האבן די פארעם פון אן אבלאטן [[ספערויד|ספֿערויד]]; דאס הייסט, פלאטשיק ביי די פאלוסן און פוישיק ביי זיין עקוואטאר. זיינע עקוואטארישע און פאלוס־ ראדיוסן ענדערן זיך מיט כמעט 10%: 60,268&nbsp;ק"מ קעגן 54,364&nbsp;ק"מ.<ref name="fact" /> יופיטער, [[אוראנוס]] און [[נעפטון]], די אנדערע ריז־פלאנעטן אין דער זון־סיסטעם, זענען אויך אבלאט, אבער נישט אזוי שטארק ווי סאטורן. די קאמבינאציע פון דעם בייכל און דער ראטאציע ראטע פועל׳ט אז די עפעקטיווע אויבערפלאך גראוויטאציע ביים עקוואטאר, 8.96 מ/ס<sup>2</sup>, איז 74% פון ביי די פאלוסן און איז ווייניגער ווי די אויבערפלאך גראוויטאציע פון דער ערד. אבער, די עקוואטארישע [[אנטרינונג-גיך]] פון קרוב צו 36 ק"מ/ס איז א סך גרעסער ווי פון דער ערד.<ref name="Gregersen2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ptLFDN0z8gQC&pg=PA119|title=Outer Solar System: Jupiter, Saturn, Uranus, Neptune, and the Dwarf Planets|publisher=The Rosen Publishing Group|editor1-first=Erik|editor1-last=Gregersen|page=119|year=2010|isbn=978-1615300143}}</ref>


סאטורן איז דער איינציגער פלאנעט אין דער זון־סיסטעם וואס איז ווייניגער געדעכט ווי וואסער—אומגעפער 30% ווייניגער.<ref name="preserve" /> כאטש דער יאדער פון סאטורן איז פיל געדעכטער ווי וואסער, די דורכשניטלעכע  געדיכטקייט פונעם פלאנעט איז 0.69 ג/צ״מ<sup>3</sup> צוליב דעם אטמאספער. יופיטער האט 318 מאל אזויפיל מאסע ווי די ערד,<ref name="Jupiter fact" /> און סאטורן האט  95 אזויפיל מאסע ווי די ערד.<ref name="fact" /> צוזאמען האלטן יופיטער און סאטורן 92% פון דער גארער פלאנעטארישער מאסע אין דער זון־סיסטעם.<ref name="ssr152_1_423" />
סאטורן איז דער איינציגער פלאנעט אין דער זון־סיסטעם וואס איז ווייניגער געדעכט ווי וואסער—אומגעפער 30% ווייניגער.<ref name="preserve" /> כאטש דער יאדער פון סאטורן איז פיל געדעכטער ווי וואסער, די דורכשניטלעכע  געדיכטקייט פונעם פלאנעט איז 0.69 ג/צ"מ<sup>3</sup> צוליב דעם אטמאספער. יופיטער האט 318 מאל אזויפיל מאסע ווי די ערד,<ref name="Jupiter fact" /> און סאטורן האט  95 אזויפיל מאסע ווי די ערד.<ref name="fact" /> צוזאמען האלטן יופיטער און סאטורן 92% פון דער גארער פלאנעטארישער מאסע אין דער זון־סיסטעם.<ref name="ssr152_1_423" />


=== אינעווייניגע סטרוקטור ===
=== אינעווייניגע סטרוקטור ===
[[טעקע:Saturn_diagram.svg|לינקס|קליין|געמעל פון סאטורן, פראפארציאנעל]]
[[טעקע:Saturn_diagram.svg|לינקס|קליין|געמעל פון סאטורן, פראפארציאנעל]]
כאטש סאטורן באשטייט מערסטנס פון [[וואסערשטאף]] און [[העליום|העליאום]], איז דער מערסטער טייל פון זיין מאסע נישט אין דער [[גאז]] פאזע, ווייל וואסערשטאף פארלירט די אייגנשאפטן פון א גאז ווען די געדעכטקייט איז העכער פון  0.01 ג/צ״מ<sup>3</sup> , וואס פאסירט ביי א ראדיוס וואס אנטהאלט 99.9% פון סאטורנ׳ס מאסע. די טעמפעראטור, דרוק און געדעכטקייט אינערהאלט סאטורן ווערן אלע העכער וואס נענטער מען קומט צום יאדער, וואס איז גורם אז וואסערשטאף זאל ווערן א מעטאל אין די טיפערע שיכטעס.<ref name="ssr152_1_423" />
כאטש סאטורן באשטייט מערסטנס פון [[וואסערשטאף]] און [[העליום|העליאום]], איז דער מערסטער טייל פון זיין מאסע נישט אין דער [[גאז]] פאזע, ווייל וואסערשטאף פארלירט די אייגנשאפטן פון א גאז ווען די געדעכטקייט איז העכער פון  0.01 ג/צ"מ<sup>3</sup> , וואס פאסירט ביי א ראדיוס וואס אנטהאלט 99.9% פון סאטורנ׳ס מאסע. די טעמפעראטור, דרוק און געדעכטקייט אינערהאלט סאטורן ווערן אלע העכער וואס נענטער מען קומט צום יאדער, וואס איז גורם אז וואסערשטאף זאל ווערן א מעטאל אין די טיפערע שיכטעס.<ref name="ssr152_1_423" />


די אנגענומענע מאדעלן פון פלאנעטן זענען משמע אז אינעווייניק פון סאטורן איז ענלעך צו דעם פון [[יופיטער]], וואס האט א קליינעם שטייניגן יאדער ארומגענומען מיט וואסערשטאף און העליאום מיט שפור־קוואנטיטעטן פון פארשידענע אויסוועפיקע מאטריאלן.<ref name="guillot_et_al2009" /> דער יאדער איז ענלעך אין צוזאמענשטעל צו דער ערד, אבער מער געדעכטיק. אין יאר 2004, האבן וויסנשאפטלער געשאצט אז דער יאדער מוז זיין 9–22 מאל די מאסע פון דער ערד,<ref name="science305_5689_1414" /><ref name="apj609_2_1170" /> וואס פאסט פאר א דיאמעטער פון עטלעכע 25,000&nbsp;ק״מ.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A383960|title=Saturn|publisher=BBC|accessdate=19טן יולי 2011|date={{ר}}2000|archiveurl=https://www.webcitation.org/616W1dNHA?url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A383960|archivedate=21סטן אויגוסט 2011|deadurl=no|df=}}</ref> דאס ווערט ארומגענומען מיט א געדעכטערער פליסיקער שיכטע פון מעטאלישן הידראגען, דערנאך מיט א פליסיקער שיכט פון מאלעקולארישן הידראגען איינגעזאפט מיט העליאום וואס ביסלעכווייז טוישט זיך צו א גאז וואס העכער מען גייט. די דרויסנדיקסטע שיכטע שפאנט 1,000&nbsp;ק״מ און באשטייט פון גאז.<ref name="faure_mensing2007" /><ref name="NMM Saturn" /><ref>{{cite web|url=http://www.windows2universe.org/saturn/interior/S_int_structure_overview.html|title=Structure of Saturn's Interior|publisher=Windows to the Universe|accessdate=19טן יולי 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/616W0N0ci?url=http://www.windows2universe.org/saturn/interior/S_int_structure_overview.html|archivedate=21סטן אויגוסט 2011|deadurl=no|df=}}</ref>
די אנגענומענע מאדעלן פון פלאנעטן זענען משמע אז אינעווייניק פון סאטורן איז ענלעך צו דעם פון [[יופיטער]], וואס האט א קליינעם שטייניגן יאדער ארומגענומען מיט וואסערשטאף און העליאום מיט שפור־קוואנטיטעטן פון פארשידענע אויסוועפיקע מאטריאלן.<ref name="guillot_et_al2009" /> דער יאדער איז ענלעך אין צוזאמענשטעל צו דער ערד, אבער מער געדעכטיק. אין יאר 2004, האבן וויסנשאפטלער געשאצט אז דער יאדער מוז זיין 9–22 מאל די מאסע פון דער ערד,<ref name="science305_5689_1414" /><ref name="apj609_2_1170" /> וואס פאסט פאר א דיאמעטער פון עטלעכע 25,000&nbsp;ק"מ.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A383960|title=Saturn|publisher=BBC|accessdate=19טן יולי 2011|date={{ר}}2000|archiveurl=https://www.webcitation.org/616W1dNHA?url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A383960|archivedate=21סטן אויגוסט 2011|deadurl=no|df=}}</ref> דאס ווערט ארומגענומען מיט א געדעכטערער פליסיקער שיכטע פון מעטאלישן הידראגען, דערנאך מיט א פליסיקער שיכט פון מאלעקולארישן הידראגען איינגעזאפט מיט העליאום וואס ביסלעכווייז טוישט זיך צו א גאז וואס העכער מען גייט. די דרויסנדיקסטע שיכטע שפאנט 1,000&nbsp;ק"מ און באשטייט פון גאז.<ref name="faure_mensing2007" /><ref name="NMM Saturn" /><ref>{{cite web|url=http://www.windows2universe.org/saturn/interior/S_int_structure_overview.html|title=Structure of Saturn's Interior|publisher=Windows to the Universe|accessdate=19טן יולי 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/616W0N0ci?url=http://www.windows2universe.org/saturn/interior/S_int_structure_overview.html|archivedate=21סטן אויגוסט 2011|deadurl=no|df=}}</ref>


== אבסערוואציע ==
== אבסערוואציע ==
שורה 37: שורה 37:
|access-date=29 June 2015}}</ref> כאטש סאטורן איז געווען נענטער  צו דער ערד און דער זון סוף 2003.<ref name="opp2002" />
|access-date=29 June 2015}}</ref> כאטש סאטורן איז געווען נענטער  צו דער ערד און דער זון סוף 2003.<ref name="opp2002" />


פון צייט צו צייט ווערט סאטורן אקולטירט דורך דער [[לבנה]] (ד״ה, די לבנה באדעקט סאטורן אין דעם הימל). אזוי ווי אלע פלאנעטן אין דער זון־סיסטעם, פאסירן די אקולטאציעס פון סאטורן אין  "סעזאנען". סאטורן־אקולטאציעס פאסירן 12 אדער מערערע מאל במשך א תקופה פון 12 מאנאטן, און דערנאך קומט א תקופה פון פינעף יאר אן קיין שום אקולטאציע.<ref name="Jon">{{cite news|title=Bright Saturn will blink out across Australia – for an hour, anyway|url=http://theconversation.com/bright-saturn-will-blink-out-across-australia-for-an-hour-anyway-26217|accessdate={{ר}}11טן מיי 2014|newspaper=The Conversation|date={{ר}}9טן מיי 2014|display-authors=1|author=Tanya Hill|author2=Jonti Horner}}</ref> אויסטראלישע אסטראנאמיע מומחים היל און הארנער קלערן אויף די סעזאנען פון די סאטורן אקולטאציעס אזוי:<blockquote>דאס איז א תוצאה פונעם פֿאקט אז דער לבנה׳ס ארביט ארום דער ערד איז אנגעבויגן צום ארביט פון דער ערד ארום דער ערד – במילא רוב פון דער צייט, גייט די לבנה העכער אדער נידריגער פון סאטורן אין דעם הימל, און קיין אקולטאציע פאסירט נישט. נאר ווען סאטורן ליגט נאנט צו דעם פונקט וואו דער ארביט פון דער לבנה טרעפט דעם "פלוין פון דעם עקליפטיק" קען פאסירן אן אקולטאציע – און אין אזא פאל פאסירן אקולטאציעס יעדע מאל די לבנה גייט אדורך, ביז סאטורן רוקט זיך אווען פון דעם  אריבערגאנג פונקט.<ref name="Jon" /></blockquote>
פון צייט צו צייט ווערט סאטורן אקולטירט דורך דער [[לבנה]] (ד"ה, די לבנה באדעקט סאטורן אין דעם הימל). אזוי ווי אלע פלאנעטן אין דער זון־סיסטעם, פאסירן די אקולטאציעס פון סאטורן אין  "סעזאנען". סאטורן־אקולטאציעס פאסירן 12 אדער מערערע מאל במשך א תקופה פון 12 מאנאטן, און דערנאך קומט א תקופה פון פינעף יאר אן קיין שום אקולטאציע.<ref name="Jon">{{cite news|title=Bright Saturn will blink out across Australia – for an hour, anyway|url=http://theconversation.com/bright-saturn-will-blink-out-across-australia-for-an-hour-anyway-26217|accessdate={{ר}}11טן מיי 2014|newspaper=The Conversation|date={{ר}}9טן מיי 2014|display-authors=1|author=Tanya Hill|author2=Jonti Horner}}</ref> אויסטראלישע אסטראנאמיע מומחים היל און הארנער קלערן אויף די סעזאנען פון די סאטורן אקולטאציעס אזוי:<blockquote>דאס איז א תוצאה פונעם פֿאקט אז דער לבנה׳ס ארביט ארום דער ערד איז אנגעבויגן צום ארביט פון דער ערד ארום דער ערד – במילא רוב פון דער צייט, גייט די לבנה העכער אדער נידריגער פון סאטורן אין דעם הימל, און קיין אקולטאציע פאסירט נישט. נאר ווען סאטורן ליגט נאנט צו דעם פונקט וואו דער ארביט פון דער לבנה טרעפט דעם "פלוין פון דעם עקליפטיק" קען פאסירן אן אקולטאציע – און אין אזא פאל פאסירן אקולטאציעס יעדע מאל די לבנה גייט אדורך, ביז סאטורן רוקט זיך אווען פון דעם  אריבערגאנג פונקט.<ref name="Jon" /></blockquote>


== רעפערענצן ==
== רעפערענצן ==