בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
אַ '''גֵר תּוֹשָׁב''' (ליטעראַליש: "רעזידענטן פרעמדער") איז אַ טערמין אין הלכה, וואָס באַצייכנט אַ גוי וועלכער איז ערלויבט צו וואוינען אין ארץ ישראל. דער סטאַטוס גיט דעם יחיד אַן אייגנארטיגע הלכישע פּאָזיציע. אין חז"ל, איז אַ גר תושב אַ גוי וואָס נעמט אויף זיך צו היטן די [[זיבן מצוות בני נח]]. | אַ '''גֵר תּוֹשָׁב''' (ליטעראַליש: "רעזידענטן פרעמדער") איז אַ טערמין אין הלכה, וואָס באַצייכנט אַ גוי וועלכער איז ערלויבט צו וואוינען אין ארץ ישראל. דער סטאַטוס גיט דעם יחיד אַן אייגנארטיגע הלכישע פּאָזיציע. אין חז"ל, איז אַ גר תושב אַ גוי וואָס נעמט אויף זיך צו היטן די [[זיבן מצוות בני נח]]. | ||
דער גר תושב ווערט אַ מאָל אויך אָנגערופן "'''גר שער'''" (רעזידענטער פרעמדער אין טויער). דער רמב"ם ניצט אויך דעם נאָמען "חסיד אומות העולם" אין דעם זעלבן קאָנטעקסט, סיידן ער האַלט די מצוות נאָר צוליב אייגענעם שׂכל. | |||
==מקור אין תּורה און קאטעגאריזאציע== | |||
דער טערמין גר ווערט אָפט איבערגעחזרט אין דער תורה, מיט אַ באַפעל נישט צו דריקן אָדער שלעכט באַהאַנדלען דעם פרעמדן, וויבאלד "איר זענט געווען פרעמדע אין לאַנד מצרים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|כב|כא}}; כג, כט; דברים י, יט}}. | דער טערמין גר ווערט אָפט איבערגעחזרט אין דער תורה, מיט אַ באַפעל נישט צו דריקן אָדער שלעכט באַהאַנדלען דעם פרעמדן, וויבאלד "איר זענט געווען פרעמדע אין לאַנד מצרים"{{הערה|{{תנ"ך|שמות|כב|כא}}; כג, כט; דברים י, יט}}. | ||
דער תורה'דיגער טערמין "גר" (פרעמדער) ווערט אין חז"ל צעטיילט אין צוויי הויפּט קאַטעגאָריעס: '''גר צדק''' (אַ גאַנצער גֵר) און '''גר תושב''' (דער איינוואוינער פרעמדער). כאָטש דער טערמין גר תושב איז נישט קלאָר אויסגעדריקט אין דער תורה, שטאמט ער פון צוזאַמענשטעלן טערמינען ווי ''גר ותושב''. אברהם האָט זיך אַליין באַצייכנט ווי אַ "גר ותושב" (אַ פרעמדער וואָס וואוינט) ווען ער האָט געקויפט אַ קבר פאַר שׂרה. רש"י טייטשט דעם אויסדרוק ''גר ותושב'' ווי אַ hendiadys (איין באַגריף), וואָס מיינט אַ "רעזידענטן פרעמדער"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כג|ד}}}}. אַפילו דאָס אידישע פאָלק אַליין ווערט באַטראַכט דורך גאָט ווי "גר תושב" אין דעם לאַנד, ווי עס שטייט: "כּי לי הארץ, כּי גרים ותושבים אתּם עמדי" (ויקרא כה, כג). | |||
חז"ל | |||
==די זיבן מצוות בני נח== | די תורה מאַכט אַן אונטערשייד צווישן: | ||
1. אזרח (בירגער מיט פולע רעכט). | |||
2. גר תושב. | |||
3. נכרי ([[גוי]] אָן קיין ספּעציעלן בונד צו דער אידישער קהילה). | |||
==הלכה'דיגע דעפיניציע== | |||
חז"ל האָבן דעפינירט א גר תושב, אלס איינער וואס איז מקבל אויף זיך געוויסע מצוות פאר דריי חברים (א בית דין). די פראגע איז וועלכע מצוות ער מוז אָננעמען אויף זיך. די גמרא אין מסכת עבודה זרה (סד, ב) ברענגט דריי שיטות פון תנאים: | |||
{| class="wikitable" | |||
! שיטה !! פאָדערונג | |||
|- | |||
| רבי מאיר || נאָר דעם איסור פון עבודה זרה. | |||
|- | |||
| חכמים || אַלע זיבן מצוות בּני נח (דינין, ברכת השם, עבודה זרה, גילוי עריות, שפיכות דמים, גזל, און אבר מן החי). | |||
|- | |||
| אַנדערע (אַחֵרִים) || אַלע מצוות פון דער תּורה, חוץ פון עסן [[נבילה|נבילות]]. | |||
|} | |||
די הלכה איז געפּסקנט ווי חכמים, אַז דער גר תושב איז דער וואָס האָט מקבל געווען די זיבן מצוות בני נח{{הערה|{{רמב"ם|איסורי ביאה|יד|ז}}; {{שולחן ערוך|יורה דעה|קכד|ב}}}}. | |||
===די זיבן מצוות בני נח=== | |||
כּדי צו קריגן דעם סטאַטוס פון גר תושב, מוז דער יחיד אָננעמען די זיבן מצוות בני נח. דאָס זענען די גרונטליכע מאָראַלישע געזעצן וואָס ג-ט האָט געגעבן דער גאַנצער מענטשהייט. | כּדי צו קריגן דעם סטאַטוס פון גר תושב, מוז דער יחיד אָננעמען די זיבן מצוות בני נח. דאָס זענען די גרונטליכע מאָראַלישע געזעצן וואָס ג-ט האָט געגעבן דער גאַנצער מענטשהייט. | ||
די זיבן מצוות זענען: | די זיבן מצוות זענען: | ||
1. נישט דינען עבודה זרה. | 1. נישט דינען עבודה זרה. | ||
2. נישט | 2. נישט באגיין [[ברכת השם]]. | ||
3. נישט מאָרדן. | 3. נישט מאָרדן. | ||
4. נישט באַגיין גניבה. | 4. נישט באַגיין גניבה. | ||
| שורה 25: | שורה 39: | ||
7. פעסטשטעלן געזעצליכע געריכטן. | 7. פעסטשטעלן געזעצליכע געריכטן. | ||
דער | ===דער רמב"ם'ס פאָדערונג=== | ||
דער רמב"ם פאַרשאַרפט דעם גדר: דער גר תושב מוז אָננעמען די מצוות נישט נאָר צוליב שׂכלישן דעת ("הכרע הדעת"), נאָר צוליב דעם וואָס "צוה בהן הקב"ה בתורה והודיענו על ידי משה רבינו". | |||
אויב ער האַלט די מצוות צוליב שׂכל און מאָראַל, הייסט ער "'''חכם''' אומות העולם", און איז נישט קיין גר תושב. | |||
דער גר תושב, לויט דעם רמב"ם, איז גלײכצײטיג אַ "[[חסידי אומות העולם|'''חסיד''' אומות העולם]]" וואָס האָט אַ חלק אין "[[עולם הבא]]"{{הערה|{{רמב"ם|מלכים ומלחמותיהם|ח|יא}}}}. | |||
== | ==רעכטן און פליכטן== | ||
דער גר תושב האָט הנאה געהאַט פון ספּעציפישע רעכט און פּריווילעגיעס פון דער אידישער קהילה: | דער גר תושב האָט הנאה געהאַט פון ספּעציפישע רעכט און פּריווילעגיעס פון דער אידישער קהילה: | ||
*רעכט צו רעזידירן: דער טערמין תושב מיינט אַ רעכט צו וואוינען אינמיטן ישׂראל. מען זאָל זיי באַזעצן אין אַ גוטן דיסטריקט, נישט אויף דער גרעניץ, כדי זייער האַנדל זאָל בליען. | *רעכט צו רעזידירן: דער טערמין תושב מיינט אַ רעכט צו וואוינען אינמיטן ישׂראל. מען זאָל זיי באַזעצן אין אַ גוטן דיסטריקט, נישט אויף דער גרעניץ, כדי זייער האַנדל זאָל בליען. | ||
| שורה 41: | שורה 51: | ||
*געזעץ און געריכט: זיי זענען באַרעכטיקט צו גלייכער באַהאַנדלונג אין געריכט. רמב״ם האָט געפאָדערט אַז מען זאָל אויפשטעלן געריכטן פאַר רעזידענטן פרעמדע צו רעגלען מחלוקתן לויט די נוחאידישע געזעצן. | *געזעץ און געריכט: זיי זענען באַרעכטיקט צו גלייכער באַהאַנדלונג אין געריכט. רמב״ם האָט געפאָדערט אַז מען זאָל אויפשטעלן געריכטן פאַר רעזידענטן פרעמדע צו רעגלען מחלוקתן לויט די נוחאידישע געזעצן. | ||
*אַרבעט רעכט: מען טאָר זיי נישט דריקן סיי מאָנעטאַריש סיי מויליך. אַרבעטערס דאַרפן באַקומען זייער לוין אין דעם זעלבן טאָג. | *אַרבעט רעכט: מען טאָר זיי נישט דריקן סיי מאָנעטאַריש סיי מויליך. אַרבעטערס דאַרפן באַקומען זייער לוין אין דעם זעלבן טאָג. | ||
==הלכה און די יובל־יאָר פראַגע== | |||
די מערהייט מיינונג אין דער הלכה, ווי קאָדיפיצירט דורך רמב״ם, איז אַז מען קען נישט פאָרמעל אָננעמען אַ גר תושב אין היינטיגע צייטן, ווייל דער סטאַטוס איז אָפּהענגיג אין דער אָבזערוואַציע פונעם [[יובל]] יאָר. דאָס יובל יאָר האָט אויפגעהערט צו ווערן אָבזערווירט נאָכן חורבן בית שני. דערפאַר ווערט די דיסקוסיע איבער דעם גר תושב אָפט באַטראַכט ווי ריין טעאָרעטיש. | |||
אָבער, עס זענען דאָ אַנדערע מיינונגען. ראב"ד (רבי אברהם בן דוד) האָט זיך נישט געאייניגט מיט רמב״ם, טענהנדיג אַז דער סטאַטוס פון גר תושב קען עקזיסטירן אַפילו אָן דעם יובל יאָר, אונטער דעם תּנאי, אַז געוויסע געזעצן ווערן מאָדיפיצירט. | |||
רמב״ם אַליין האָט אויך אָנגעוויזן אויף דעם מעגליכקייט, אַז אַ יחיד קען זיין ''כּמו גר תושב'' אויב ער היט די מצוות בני נח{{הערה|{{רמב"ם|מלכים ומלחמותיהם|ח|י}}}}. | |||
==מאָדערנע דעבאַטעס און אַפּליקאַציעס== | ==מאָדערנע דעבאַטעס און אַפּליקאַציעס== | ||
| שורה 63: | שורה 80: | ||
==פאַרבינדונג מיט "ג-ט־שרעקער"== | ==פאַרבינדונג מיט "ג-ט־שרעקער"== | ||
דער גר תושב קאָנצעפּט איז נאָענט פאַרבונדן מיט דער היסטאָרישער גרופּע וואָס מען רופט אָן ג-ט־שרעקער (sebomenoi ton theon) אין דער העלעניסטישער ליטעראַטור. דאָס זענען געווען גויים וועלכע האָבן זיך צוגעשלאָסן צו אידישע קהילות און געהיט געוויסע מצוות (ווי שבת און תּפילה), אָבער האָבן זיך נישט מגייר געווען. פון דער טראַדיציאָנעלער אידישער פּערספּעקטיוו, שטימען די ג-ט־שרעקער מיט דער אידעע פונעם גר תושב, דהיינו, גויים וועלכע האָבן אָפּגעוואָרפן עבודה זרה און היטן די מצוות בני נח. | דער גר תושב קאָנצעפּט איז נאָענט פאַרבונדן מיט דער היסטאָרישער גרופּע וואָס מען רופט אָן ג-ט־שרעקער (sebomenoi ton theon) אין דער העלעניסטישער ליטעראַטור. דאָס זענען געווען גויים וועלכע האָבן זיך צוגעשלאָסן צו אידישע קהילות און געהיט געוויסע מצוות (ווי שבת און תּפילה), אָבער האָבן זיך נישט מגייר געווען. פון דער טראַדיציאָנעלער אידישער פּערספּעקטיוו, שטימען די ג-ט־שרעקער מיט דער אידעע פונעם גר תושב, דהיינו, גויים וועלכע האָבן אָפּגעוואָרפן עבודה זרה און היטן די מצוות בני נח. | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | |||
*{{אסיף}} | |||
==זע אויך== | ==זע אויך== | ||
| שורה 68: | שורה 88: | ||
*[[זיבן מצוות בני נח]] | *[[זיבן מצוות בני נח]] | ||
*[[חסידי אומות העולם]] | *[[חסידי אומות העולם]] | ||
== רעפערענצן == | |||
{{רעפערענצן}} | |||
[[he:גר תושב]] | [[he:גר תושב]] | ||