3,258
רעדאגירונגען
ק
הגהה
אין תקציר עריכה |
ק (הגהה) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|שבט}} | {{דרעפט|שבט}} | ||
'''רבי רפאל יום־טוב ליפּמאַן היילפּערין''' (ה׳תקע״ו, 1816, ראָזשינאָי, ליטע – ו׳ שבט ה׳תרל״ט, 30סטן יאנואר 1879, ביאַליסטאָק, פּוילן), אויך באַקאַנט אלס '''ר׳ ליפּעלע ביאַליסטאָקער''', איז געווען אַ ליטווישער רב, וואָס האָט געדינט אין רבנות אין פאַרשידענע שטעט אין דער ליטוויש־פּוילישער געגנט. ער איז געוואָרן באַרימט אַדאַנק זיין ספר שאלות ותשובות, דער '''"עונג יום־טוב"'''. | '''רבי רפאל יום־טוב ליפּמאַן היילפּערין''' (ה׳תקע״ו, 1816, ראָזשינאָי, ליטע – ו׳ שבט ה׳תרל״ט, 30סטן יאנואר 1879, [[ביאליסטאק|ביאַליסטאָק]], פּוילן), אויך באַקאַנט אלס '''ר׳ ליפּעלע ביאַליסטאָקער''', איז געווען אַ ליטווישער רב, וואָס האָט געדינט אין רבנות אין פאַרשידענע שטעט אין דער ליטוויש־פּוילישער געגנט. ער איז געוואָרן באַרימט אַדאַנק זיין ספר שאלות ותשובות, דער '''"עונג יום־טוב"'''. | ||
==ביאָגראַפיע== | ==ביאָגראַפיע== | ||
===פריע יאָרן און ערציאונג=== | ===פריע יאָרן און ערציאונג=== | ||
רבי יום־טוב ליפּמאַן היילפּערין איז געבוירן געוואָרן אין יאָר תקע״ו צו זיין פאָטער, רבי ישראל היילפּערין, וועלכער איז געווען רב אין ראָזשינאָי. רבי ישראל איז געווען אַן אייניקל פון | רבי יום־טוב ליפּמאַן היילפּערין איז געבוירן געוואָרן אין יאָר תקע״ו צו זיין פאָטער, רבי ישראל היילפּערין, וועלכער איז געווען רב אין ראָזשינאָי. רבי ישראל איז געווען אַן אייניקל פון רבי חיים היילפּערין, דער גליל רב אין [[מינסק]]. זיין מוטער איז געווען די טאָכטער פון רבי טוביה פון ראָזשינאָי, אַן אייניקל פון ראָזשינאָיער קדוש רבי טוביה, וועלכער האָט זיך מוסר־נפש געווען על קידוש השם צוזאַמען מיט רבי ישראל, די צוויי ראָזשינאָיער קדושים וואָס האָבן געראַטעוועט די אידישע קהילה פון אונטערגאַנג{{הערה|שם=ביאל166|פּנקס ביאַליסטאָק, 166}}. | ||
ווען ער איז געווען אַרום דריי יאָר אַלט (אַרום תקע״ט), האָט זיין פאַמיליע זיך געצויגן קיין מינסק, נאָכדעם ווי זיין פאָטער איז דאָרט באַשטימט געוואָרן פאַר רב. אין מינסק האָט ער געלערנט ביי די חכמי העיר, הויפּטזעכליך ביי | ווען ער איז געווען אַרום דריי יאָר אַלט (אַרום תקע״ט), האָט זיין פאַמיליע זיך געצויגן קיין מינסק, נאָכדעם ווי זיין פאָטער איז דאָרט באַשטימט געוואָרן פאַר רב. אין מינסק האָט ער געלערנט ביי די חכמי העיר, הויפּטזעכליך ביי רבי מענדעלע מינסקער (רבי מנחם מענדל פון פּאָלאָצק) אין זיין ישיבה, און איז באַקאַנט געוואָרן אלס אַן עילוי{{הערה|שם=ביאל166}}. | ||
ביי די 15 יאָר האָט ער חתונה געהאַט מיט רביצין מירא גאָלדא, טאָכטער פון דעם נגיד ר׳ יוסף פון מינסק. ער איז געשטיצט געוואָרן פון זיין שווער ביז ער איז געווען 20 יאָר{{הערה|שם=דעה|{{לינק|אדרעס=https://www.chareidi.org/archives5772/bo/fsongymtvbo72.htm|קעפל=HaRav Refoel Yom Tov Lipman Heilpern|זייטל=Dei'ah veDibur|דאטום=2 Shvat 5772}}}}. | ביי די 15 יאָר האָט ער חתונה געהאַט מיט רביצין מירא גאָלדא, טאָכטער פון דעם נגיד ר׳ יוסף פון מינסק. ער איז געשטיצט געוואָרן פון זיין שווער ביז ער איז געווען 20 יאָר{{הערה|שם=דעה|{{לינק|אדרעס=https://www.chareidi.org/archives5772/bo/fsongymtvbo72.htm|קעפל=HaRav Refoel Yom Tov Lipman Heilpern|זייטל=Dei'ah veDibur|דאטום=2 Shvat 5772}}}}. | ||
===רבנות קאַריערע=== | ===רבנות קאַריערע=== | ||
'''קרעווא''' ביי די 20 יאָר (תקצ״ו) האָט ער אָנגענומען זיין ערשטע רבנות שטעלע אין קרעווא (Krėva), אַ קליינע קהילה נאָענט צו וואָלאָזשין אָדער ווילנע, פאַר אַ קנאַפּן לוין פון 2 רובל אַ וואָך. ווען ער איז דאָרט קראַנק געוואָרן אויף טיפוס, זענען געקומען אים באַזוכן צוויי פון די גרעסטע גדולי הדור, [[רבי איצעלע וואלאזשינער|רבי איצעלע וואָלאָזשינער]] און רבי ליעבעלע קאָוונער{{הערה|שם=ביאל166}}. | '''קרעווא''': ביי די 20 יאָר (תקצ״ו) האָט ער אָנגענומען זיין ערשטע רבנות שטעלע אין קרעווא (Krėva), אַ קליינע קהילה נאָענט צו וואָלאָזשין אָדער ווילנע, פאַר אַ קנאַפּן לוין פון 2 רובל אַ וואָך. ווען ער איז דאָרט קראַנק געוואָרן אויף טיפוס, זענען געקומען אים באַזוכן צוויי פון די גרעסטע גדולי הדור, [[רבי איצעלע וואלאזשינער|רבי איצעלע וואָלאָזשינער]] און רבי ליעבעלע קאָוונער{{הערה|שם=ביאל166}}. | ||
'''קיידאַן''' אין יאָר תר״א איז ער אויפגענומען געוואָרן אלס רב אין קיידאַן. דאָרט האָט ער שאַרף געקעמפט קעגן די "כאַפּערס", וואָס האָבן געכאַפּט קליינע קינדער פון אָרעמע עלטערן פאַר דער רוסישער אַרמיי. אַ באַקאַנטער פאַל איז געווען אויף ראש השנה, ווען ער האָט געדראָט מיט חרם הגדול פון דער בימה, אויב מען וועט נישט צוריקגעבן די צוויי געכאַפּטע 14־יאָריגע קינדער פאַר אַ האַלבער שעה. דער סטראשע האָט געווירקט, און די קינדער זענען צוריקגעבראַכט געוואָרן, אָבער די רייכע און מיוחסים פון דער קהילה, וועלכע האָבן באַפרייט זייערע קינדער דורך די אָרעמע קינדער, זענען געוואָרן זיינע שונאים און רודפים, וואָס האָט אים געצוואונגען צו פאַרלאָזן קיידאַן{{הערה|{{היברובוקס|בערל כהן|יידישע שטעט, שטעטלעך און דארפישע ישובים אין ליטע ביז 1918|46565|page=485|מקום הוצאה=ניו יארק|שנת הוצאה=תשנ"א|עמ=476–477}}}}. | '''קיידאַן''': אין יאָר תר״א איז ער אויפגענומען געוואָרן אלס רב אין קיידאַן. דאָרט האָט ער שאַרף געקעמפט קעגן די "כאַפּערס", וואָס האָבן געכאַפּט קליינע קינדער פון אָרעמע עלטערן פאַר דער רוסישער אַרמיי. אַ באַקאַנטער פאַל איז געווען אויף ראש השנה, ווען ער האָט געדראָט מיט חרם הגדול פון דער בימה, אויב מען וועט נישט צוריקגעבן די צוויי געכאַפּטע 14־יאָריגע קינדער פאַר אַ האַלבער שעה. דער סטראשע האָט געווירקט, און די קינדער זענען צוריקגעבראַכט געוואָרן, אָבער די רייכע און מיוחסים פון דער קהילה, וועלכע האָבן באַפרייט זייערע קינדער דורך די אָרעמע קינדער, זענען געוואָרן זיינע שונאים און רודפים, וואָס האָט אים געצוואונגען צו פאַרלאָזן קיידאַן{{הערה|{{היברובוקס|בערל כהן|יידישע שטעט, שטעטלעך און דארפישע ישובים אין ליטע ביז 1918|46565|page=485|מקום הוצאה=ניו יארק|שנת הוצאה=תשנ"א|עמ=476–477}}}}. | ||
'''טשעכאַנאָווצע''' דערנאָך איז ער אָנגעקומען פאַר אַ רב אין טשעכאַנאָווצע, פּוילן (אין יאָר תר״ז), וואו די גזירה פון כאַפּעניש איז נישט געווען. דאָרט האָט ער אויך געוויזן זיין שטאַרקייט און געפירט זיין רבנות מיט אַן אויבערהאַנט, שטייענדיג אויף דער זייט פון די אָרעמע, און געקעמפט קעגן די גבאים און ראשי הקהל, דערפאַר האָט ער זוכה געווען צו גרויס אַכטונג פון די אידישע המון אין טשעכאַנאָווצע, וואָס האָבן אים געזען נישט נאָר ווי אַ רב, נאָר ווי אַ שוץ־געבער און פאָטער פון יתומים און אַלמנות. | '''טשעכאַנאָווצע''': דערנאָך איז ער אָנגעקומען פאַר אַ רב אין טשעכאַנאָווצע, פּוילן (אין יאָר תר״ז), וואו די גזירה פון כאַפּעניש איז נישט געווען. דאָרט האָט ער אויך געוויזן זיין שטאַרקייט און געפירט זיין רבנות מיט אַן אויבערהאַנט, שטייענדיג אויף דער זייט פון די אָרעמע, און געקעמפט קעגן די גבאים און ראשי הקהל, דערפאַר האָט ער זוכה געווען צו גרויס אַכטונג פון די אידישע המון אין טשעכאַנאָווצע, וואָס האָבן אים געזען נישט נאָר ווי אַ רב, נאָר ווי אַ שוץ־געבער און פאָטער פון יתומים און אַלמנות. | ||
'''מעזריטש''' אין יאָר תר״ט איז ער געוואָרן רב אין מעזריטש, פּוילן{{הערה|יהדות ליטא ג, 44}}. דאָרט האָט ער געטראָפן אַ גרויסע מחלוקת צווישן מתנגדים און חסידים. זייענדיג אַ גרויסער מתנגד, האָט ער זיך געשטעלט אויף דער זייט פון די מתנגדים. די מחלוקת האָט זיך נאָך מער צעפלאַקערט, אַריינציענדיג די רעגירונג און מיט געוואַלדטאַטן. זיינע פּרואוון צו מאַכן שלום מיט [[רבי מנחם מענדל מארגנשטערן|רבי מענדל קאָצקער]], דער רבי פון די מעזריטשער חסידים, זענען געווען אומזיסט{{הערה|שם=ביאל167|פּנקס ביאַליסטאָק, 167}}. | '''מעזריטש''': אין יאָר תר״ט איז ער געוואָרן רב אין מעזריטש, פּוילן{{הערה|יהדות ליטא ג, 44}}. דאָרט האָט ער געטראָפן אַ גרויסע מחלוקת צווישן מתנגדים און חסידים. זייענדיג אַ גרויסער מתנגד, האָט ער זיך געשטעלט אויף דער זייט פון די מתנגדים. די מחלוקת האָט זיך נאָך מער צעפלאַקערט, אַריינציענדיג די רעגירונג און מיט געוואַלדטאַטן. זיינע פּרואוון צו מאַכן שלום מיט [[רבי מנחם מענדל מארגנשטערן|רבי מענדל קאָצקער]], דער רבי פון די מעזריטשער חסידים, זענען געווען אומזיסט{{הערה|שם=ביאל167|פּנקס ביאַליסטאָק, 167}}. | ||
ער האָט באַשלאָסן צו מחרים זיין אַלע וואָס האָבן אַ האַנט אין דער מחלוקת. דעם דאָנערשטיג ווען דער חרם איז אויסגערופן געוואָרן, האָט די גאַנצע קהילה פון מתנגדים געפאַסט, די שול איז געווען איינגעהילט אין שוואַרצן, און שוואַרצע ליכט האָבן געברענט. נאָכן בלאָזן שופר, איז דער גרויסער חרם אויסגערופן געוואָרן. דרייסיג טעג נאָכן חרם איז רבי מענדל קאָצקער פּלוצלונג נפטר געוואָרן, וואָס די מתנגדים האָבן געגלייבט איז געווען מחמת דעם חרם{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 167–168}}. מעזריטש איז געווען די איינציגע שטאָט וואו מען האָט מחרים געווען דעם קאָצקער רבין, און דאָס איז געווען דער לעצטער חרם אויף חסידים{{הערה|1=די יידן-שטאט מעזריטש : פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה (עדלבוים, מאיר): 178}}. דער קאָצקער הויף האָט זיך דערשראָקן און געשיקט פאָרשטייערס צו שליסן שלום{{הערה|שם=ביאל167}}. דער ערשטער גערער רבי, [[רבי יצחק מאיר אלטער|ר׳ איטשע־מאיר אַלטער]] ("חידושי הרי״ם"), און דער וואַרשעווער רב [[רבי דוב בער מייזלס|ר׳ בעריש מייזל]], האָבן זיך אַריינגעמישט צו מאַכן שלום, און האָבן באַשולדיגט ר׳ ליפּעלען אין פאַרשטאַרקן די מחלוקת. צוליב דער מחלוקת האָט ר׳ ליפּעלע געמוזט פאַרלאָזן מעזריטש{{הערה|1=די יידן-שטאט מעזריטש : פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה (עדלבוים, מאיר): 178–180}}. | ער האָט באַשלאָסן צו מחרים זיין אַלע וואָס האָבן אַ האַנט אין דער מחלוקת. דעם דאָנערשטיג ווען דער חרם איז אויסגערופן געוואָרן, האָט די גאַנצע קהילה פון מתנגדים געפאַסט, די שול איז געווען איינגעהילט אין שוואַרצן, און שוואַרצע ליכט האָבן געברענט. נאָכן בלאָזן שופר, איז דער גרויסער חרם אויסגערופן געוואָרן. דרייסיג טעג נאָכן חרם איז רבי מענדל קאָצקער פּלוצלונג נפטר געוואָרן, וואָס די מתנגדים האָבן געגלייבט איז געווען מחמת דעם חרם{{הערה|פּנקס ביאַליסטאָק, 167–168}}. מעזריטש איז געווען די איינציגע שטאָט וואו מען האָט מחרים געווען דעם קאָצקער רבין, און דאָס איז געווען דער לעצטער חרם אויף חסידים{{הערה|1=די יידן-שטאט מעזריטש : פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה (עדלבוים, מאיר): 178}}. דער קאָצקער הויף האָט זיך דערשראָקן און געשיקט פאָרשטייערס צו שליסן שלום{{הערה|שם=ביאל167}}. דער ערשטער גערער רבי, [[רבי יצחק מאיר אלטער|ר׳ איטשע־מאיר אַלטער]] ("חידושי הרי״ם"), און דער וואַרשעווער רב [[רבי דוב בער מייזלס|ר׳ בעריש מייזל]], האָבן זיך אַריינגעמישט צו מאַכן שלום, און האָבן באַשולדיגט ר׳ ליפּעלען אין פאַרשטאַרקן די מחלוקת. צוליב דער מחלוקת האָט ר׳ ליפּעלע געמוזט פאַרלאָזן מעזריטש{{הערה|1=די יידן-שטאט מעזריטש : פון איר בראשית ביז ערב דער וועלט-מלחמה (עדלבוים, מאיר): 178–180}}. | ||
'''ביאַליסטאָק''' אין יאָר תרי״ט איז ער אויפגענומען געוואָרן מיט גרויס כבוד אין ביאַליסטאָק, וועלכע איז געווען אָן אַ רב 9 יאָר. ער האָט געדינט דאָרט 20 יאָר ביז זיין פּטירה. ביאַליסטאָק איז דעמאָלט געווען אַ רייכע פאַבריק־שטאָט מיט אַן אַנטוויקלטן האַנדל. קיין זאַך איז נישט געטון געוואָרן אין דער קהילה אָן אים, און אַלע האָבן זיך געבויגן פאַר זיין אויטאָריטעט. מען האָט אים אָפּגעשאַצט פאַר זיין שאַרפן קאָפּ צו אַנאַליזירן פאַרוויקלטע ענינים און פאַר זיין גרויסער מאָראַלישער קראַפט. דאָרט האָט מען אים גערופן: ר׳ ליפּעלע{{הערה|שם=ביאל168|פּנקס ביאַליסטאָק, 168}}. | '''ביאַליסטאָק''': אין יאָר תרי״ט איז ער אויפגענומען געוואָרן מיט גרויס כבוד אין ביאַליסטאָק, וועלכע איז געווען אָן אַ רב 9 יאָר. ער האָט געדינט דאָרט 20 יאָר ביז זיין פּטירה. ביאַליסטאָק איז דעמאָלט געווען אַ רייכע פאַבריק־שטאָט מיט אַן אַנטוויקלטן האַנדל. קיין זאַך איז נישט געטון געוואָרן אין דער קהילה אָן אים, און אַלע האָבן זיך געבויגן פאַר זיין אויטאָריטעט. מען האָט אים אָפּגעשאַצט פאַר זיין שאַרפן קאָפּ צו אַנאַליזירן פאַרוויקלטע ענינים און פאַר זיין גרויסער מאָראַלישער קראַפט. דאָרט האָט מען אים גערופן: ר׳ ליפּעלע{{הערה|שם=ביאל168|פּנקס ביאַליסטאָק, 168}}. | ||
אין ביאַליסטאָק האָט ער געפונען מער מעגליכקייט אויפצוקלייבן די נויטיגע 300 רובל צו באַפרייען אָרעמע יונגע־לייט פון סאָלדאַטן־דינסט לויט דעם דעמאָלטיגן נייעם רוסישן געזעץ. ער האָט געקעמפט קעגן די "סבאָרשטשיקעס" (כאַפּערס), וואָס האָבן געלויערט אויף אָרעמע יונגע־לייט צו דערפילן די צאָל סאָלדאַטן פון די רייכע קינדער{{הערה|שם=ביאל168}}. | אין ביאַליסטאָק האָט ער געפונען מער מעגליכקייט אויפצוקלייבן די נויטיגע 300 רובל צו באַפרייען אָרעמע יונגע־לייט פון סאָלדאַטן־דינסט לויט דעם דעמאָלטיגן נייעם רוסישן געזעץ. ער האָט געקעמפט קעגן די "סבאָרשטשיקעס" (כאַפּערס), וואָס האָבן געלויערט אויף אָרעמע יונגע־לייט צו דערפילן די צאָל סאָלדאַטן פון די רייכע קינדער{{הערה|שם=ביאל168}}. | ||