בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,360
רעדאגירונגען
צונויפגיסן רעפערענצן
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
(צונויפגיסן רעפערענצן) צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 19: | שורה 19: | ||
===די קאנפערענץ פון 1848=== | ===די קאנפערענץ פון 1848=== | ||
אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער | אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער מאי 1848. | ||
די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, | די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, אידישע מנהגים, באציאונגען צווישן אידן און גוים, געשעפטס- און עקאנאמישע ענינים פארבונדן מיט רעליגיע, און עטישע ענינים. די אקטיוויטעטן פון אויפגעקלערטע אידן (משכילים) וואס האבן געוואלט אבאלירן אידישע מנהגים און אנטאן ספעציעלע שטייערן אויף פרום-רעליגיעזע אידן, האבן פראוואקירט שטארקע אפאזיציע פון טראדיציאנעלע קרייזן. דער צדיק רבי מנחם מענדל שניאורסון (דער "צמח צדק" פון ליובאוויטש) האט ארגאניזירט א קאמפיין קעגן אויסקלויבן משכילים און אומרעליגיעזע מענטשן, און צו פארשפרייטן בריוו און פאמפלעטן וועגן די כוונות פון די משכילים. | ||
די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, | די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, הרב אליעזר ליפשיץ (וועלכער איז געווען אויפגעקלערט אבער א גרויסער תורה-קענער), און עטליכע געלערנטע און סוחרים, פון וועלכע פילע זענען געווען אומרעליגיעז. דאס האט געפירט צו א קאנפליקט ביז די פרום-רעליגיעזע סוחרים, גאלדבערג פון ביאליסטאק און באשקאוויטש פון וויטעבסק, האבן פראטעסטירט קעגן די אומרעליגיעזע דעלעגאטן און זיך אפגעזאגט פון זייערע פאזיציעס. זיי האבן אנגעוויזן אז זיי רעפרעזענטירן 95% פון די אידן וואס היטן תורה און רעליגיע, בשעת די אנדערע רעפרעזענטירן נאר 5%. | ||
==אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע== | ==אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע== | ||
די טוישנדיקע פראפיל פון די מיטגלידער פון דער קאמיסיע האט אפגעשפיגלט די פארוואנדלונג אין איר מיסיע און אידענטיטעט. | די טוישנדיקע פראפיל פון די מיטגלידער פון דער קאמיסיע האט אפגעשפיגלט די פארוואנדלונג אין איר מיסיע און אידענטיטעט. | ||
די ראבינישע קאמיסיע האט, כאטש זי האט זיך געטראפן נאר זעקס מאל, אדרעסירט שליסל-רעליגיעזע און פאמיליע-ענינים וואס האבן געפלאגט רוסישן יידנטום. דער שינוי אין איינפלוס פון דעם אויפגעקלערטן צו דעם ארטאדאקסישן לאגער האט געברענגט א רעאסערציע פון טראדיציאנעלע ווערטן, אריינגערעכנט דעם אפזאג צו מאדיפיצירן אידישע געזעץ צו פאסן מאדערנע ערווארטונגען. | |||
===ערשטע סעסיעס=== | ===ערשטע סעסיעס=== | ||
די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער. | די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער. | ||
| שורה 41: | שורה 44: | ||
===פינפטע זיצונג (1893-1894)=== | ===פינפטע זיצונג (1893-1894)=== | ||
די פינפטע זיצונג האט אפגעשפיגלט די אגרעסיווע קאמפיין פון דער אידישער ארטאדאקסישער פירערשאפט צו באַשטעטיגן איר אויטאריטעט און אפהיטן טראדיציע. זי איז באַשטאַנען פון דריי פראמינענטע ארטאדאקסישע פירער: רב צבי ראבינאוויטש (ווילנע, וועלכער איז געווארן דער פארזיצער), רב שמואל מאהילעווער (ביאליסטאק/גראָדנאָ), און דער טעאלאג יוריא מילעקאווסקי (מאהילעוו) און פיר אויפגעקלערטע אידן (הערמאן באראץ, יעקב גאטעסמאן, שמואל סימכאוויטש, אברהם קאטלאווקער). זיי האבן עקזאמינירט זיבן און צוואנציג פאַלן וועגן חתונה, גט און רעליגיעזע ריטואלן. ביי די עלעקציעס צו דער קאמיסיע אין 1893 האבן די ארטאדאקסן געמאכט גרויסע אנשטרענגונגען צו זיין ריכטיג רעפרעזענטירט{{הערה|Antony Polonsky, [https://www.brandeis.edu/tauber/events/Polonsky_vol2%20_%20ch1.pdf The Jews in the Tsarist Empire], 36–37}}. זיי האבן אויך געזוכט צו ארבעטן מיט די אויטאריטעטן אין ענינים ווי צענזור אויף ספרים. | די פינפטע זיצונג האט אפגעשפיגלט די אגרעסיווע קאמפיין פון דער אידישער ארטאדאקסישער פירערשאפט צו באַשטעטיגן איר אויטאריטעט און אפהיטן טראדיציע. זי איז באַשטאַנען פון דריי פראמינענטע ארטאדאקסישע פירער: רב צבי ראבינאוויטש (ווילנע, וועלכער איז געווארן דער פארזיצער), רב שמואל מאהילעווער (ביאליסטאק/גראָדנאָ), און דער טעאלאג יוריא מילעקאווסקי (מאהילעוו) און פיר אויפגעקלערטע אידן (הערמאן באראץ, יעקב גאטעסמאן, שמואל סימכאוויטש, אברהם קאטלאווקער). זיי האבן עקזאמינירט זיבן און צוואנציג פאַלן וועגן חתונה, גט און רעליגיעזע ריטואלן. ביי די עלעקציעס צו דער קאמיסיע אין 1893 האבן די ארטאדאקסן געמאכט גרויסע אנשטרענגונגען צו זיין ריכטיג רעפרעזענטירט{{הערה|Antony Polonsky, [https://www.brandeis.edu/tauber/events/Polonsky_vol2%20_%20ch1.pdf The Jews in the Tsarist Empire], 36–37}}. זיי האבן אויך געזוכט צו ארבעטן מיט די אויטאריטעטן אין ענינים ווי צענזור אויף ספרים. | ||
== | ==זעקסטע (לעצטע) זיצונג (1910)== | ||
די | די לעצטע זיצונג אין 1910 איז געווען א נצחון פאר דעם ארטאדאקסישן לאגער, וועלכער האט צוגעזאגט אפצואוועגן אידן פון רעוואלוציאנערע אקטיוויטעטן. אויסער איין יוריסט, מויזע מאזאר (קיעוו), זענען די אנדערע געווען רבנים: רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו), רב חיים סאלאווייציק (ברעסט-ליטאווסק), רב עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב שלום שניאורסאן (ליובאוויטש), רב שמואל פאלינקאווסקי (אדעס), און רב מענדל כיין (נעזשין). זיי האבן עקזאמינירט דריי און צוואנציג קייסעס וועגן חתונה און גט, ווי אויך פראגן וועגן קבורות, בתי חיים, אויסלייגן פון יידישע נעמען, שבועות, און צענזור פון ספרים. | ||
===פאָרויסדיקע קאָנפערענצן (1909)=== | |||
אַ יאָר פריער, זענען פאָרגעקומען פאָרויסדיקע קאָנפערענצן אין ווילנא און וואַרשע, אָרגאַניזירט דורך ליטווישע רבנים און דער גערער רבי. דאָס איז געווען אומלעגאַל אין דער רוסישער אימפעריע צו פאַרזאַמלען זיך אָן אַ לייסענס פון דער צאַרישער רעגירונג, וואָס האָט געמאַכט דאָס לעבן שווער. | |||
איינע פון די הויפט ענינים אויף דער אגענדע פון דער קאנפערענץ אין ווילנע איז געווען צו באַהאַנדלען דער צוקונפט פון דעם רבנות-אינסטיטוציע און די פראַגע פונעם "דאָפּל־רבנות". אין דער רוסישער אימפעריע זענען געווען צוויי סארטן רבנים: די "קרוינרבנים" ("רב מטעם" אדער "ראבינער"), וואס זענען געווען לייסענסירט דורך דער רעגירונג, געקענט רוסיש און געווען פאראנטווארטלעך פאר רעגיסטרירן געבוירטן, חתונות און טויטן; און די "גייסטיקע רבנים", וואס זענען געווען אויסגעקליבן דורך די קהילות און האבן געפירט דאס רעליגיעזע לעבן, און וועלכע זענען נישט אנערקענט געוואָרן פון דער רעגירונג. דער דאפעלטער רבנות-סיסטעם האט געפירט צו פיל רייבונג און עקאנאמישע בירדע. אַ הויפּט ציל איז געווען צו פאָרמולירן אַ פאָרשלאָג צו פאַרבעסערן דעם מצב{{הערה|שם=משפחה|{{לינק|אדרעס=https://mishpacha.com/leadership-in-turbulent-times/|שרייבער=Dovi Safier and Yehuda Geberer|קעפל=Leadership in Turbulent Times|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=May 7, 2024}}}}. | |||
הרב דוד קאַרלינער איז געוויילט געוואָרן אַלס אָנער-פּרעזידענט. הרב חיים עוזר גראָדזענסקי (46 יאָר אַלט) איז באַשטימט געוואָרן אַלס אַקטינג-פּרעזידענט. ער האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעראַטיווע פון פאַרשטאַרקן רוחניותדיקע לעבן און לויאַלקייט צום צאַר. פעיוול געץ, אַ נישט-רבנישער באַטייליקטער{{הערה|שם=משפחה}}. | |||
---- | |||
דער רב משה שמחה פון דווינסק (1843–1926), באקאנט אלס דער "אור שמח", איז געווען א פירנדיקע פערזענלעכקייט ביי דער קאנפערענץ פון 1910. ער האט געפירט דעם לאגער וואס האט געהאלטן אז רבנים זאלן לערנען די שפראך פון לאנד (רוסיש) און האבן א באזישע סעקולארע בילדונג. זיין פאזיציע איז געווען אז דאס וועט דערמעגלעכן דעם רב צו דינען סיי אלס דער גייסטיקער רב סיי אלס דער קרוינרב, און אפשאפן דעם פראבלעם פון צוויי רבנים. זעלבסט דער אור שמח, כאטש ער איז געווען זעלבסט א גאון, האט נישט געקענט רוסיש און האט געזען דעם כיסרון. | דער רב משה שמחה פון דווינסק (1843–1926), באקאנט אלס דער "אור שמח", איז געווען א פירנדיקע פערזענלעכקייט ביי דער קאנפערענץ פון 1910. ער האט געפירט דעם לאגער וואס האט געהאלטן אז רבנים זאלן לערנען די שפראך פון לאנד (רוסיש) און האבן א באזישע סעקולארע בילדונג. זיין פאזיציע איז געווען אז דאס וועט דערמעגלעכן דעם רב צו דינען סיי אלס דער גייסטיקער רב סיי אלס דער קרוינרב, און אפשאפן דעם פראבלעם פון צוויי רבנים. זעלבסט דער אור שמח, כאטש ער איז געווען זעלבסט א גאון, האט נישט געקענט רוסיש און האט געזען דעם כיסרון. | ||
| שורה 55: | שורה 62: | ||
קעגן דעם פארשלאג זענען געשטאנען דער ליובאוויטשער רב, רב שלום דובער שניאורסון (דער "רשב" פון חב"ד), און רב חיים סאלאווייציק פון ברעסט-ליטאווסק (דער "בריסקער רב"). זיי האבן געהאלטן אז רבנים זאלן זיך נישט מישן מיט רעגירונגס-ענינים, און אז טאן דאס וועט פירן צו א דרוק פאר סעקולארע שטודיעס אין די ישיבות, וואס זיי האבן געזען אלס א סכנה פאר דער טראדיציאנעלער יידישער בילדונג. | קעגן דעם פארשלאג זענען געשטאנען דער ליובאוויטשער רב, רב שלום דובער שניאורסון (דער "רשב" פון חב"ד), און רב חיים סאלאווייציק פון ברעסט-ליטאווסק (דער "בריסקער רב"). זיי האבן געהאלטן אז רבנים זאלן זיך נישט מישן מיט רעגירונגס-ענינים, און אז טאן דאס וועט פירן צו א דרוק פאר סעקולארע שטודיעס אין די ישיבות, וואס זיי האבן געזען אלס א סכנה פאר דער טראדיציאנעלער יידישער בילדונג. | ||
עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם רש"ב. דער אור שמח האט אנגעבלויזט דעם רש"ב אז ער, אלס א ראש ישיבה און נישט קיין קהילה-רב, האט נישט קיין רעכט צו זיך מישן אין א קאנפערענץ פאר קהילה-רבנים, און אז ער פארשטייט נישט די בעדערפנישן פון גרויסע שטעט. דער רש"ב האט געענטפערט אז ער פארשטייט די | עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם רש"ב. דער אור שמח האט אנגעבלויזט דעם רש"ב אז ער, אלס א ראש ישיבה און נישט קיין קהילה-רב, האט נישט קיין רעכט צו זיך מישן אין א קאנפערענץ פאר קהילה-רבנים, און אז ער פארשטייט נישט די בעדערפנישן פון גרויסע שטעט. דער רש"ב האט געענטפערט אז ער פארשטייט די צוקונפטיגע בעדערפנישן פון דער יוגנט און דעם אידישן פאלק. | ||
טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט. | טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט. | ||
==א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"== | ===א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"=== | ||
אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער איינציקער צייטגענאסישער רב וואס ווערט דארט דערמאנט. אבער, די לעצטע באנד פון דער משנה ברורה איז פארעפנטלעכט געווארן אין 1908, צוויי יאר פריער איידער די קאנפערענץ פון 1910 האט געהאט פלאץ, וואס מאכט די מעשה כראנאלאגיש אוממעגלעך אלס א באשטיקונג נאך דער קאנפערענץ. די דערמאנונג פון רב משה שמחה אין דער משנה ברורה איז געווען אומאפהענגיק פון דעם קאנפליקט. | אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער איינציקער צייטגענאסישער רב וואס ווערט דארט דערמאנט. אבער, די לעצטע באנד פון דער משנה ברורה איז פארעפנטלעכט געווארן אין 1908, צוויי יאר פריער איידער די קאנפערענץ פון 1910 האט געהאט פלאץ, וואס מאכט די מעשה כראנאלאגיש אוממעגלעך אלס א באשטיקונג נאך דער קאנפערענץ. די דערמאנונג פון רב משה שמחה אין דער משנה ברורה איז געווען אומאפהענגיק פון דעם קאנפליקט. | ||
==רעזולטאטן און סוף== | ===רעזולטאטן און סוף=== | ||
די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן. | די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן. | ||