בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "באַניצער:תנא קמא/מה יפית"
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''מַה יָּפִית''' (פּויליש: Majufes; '''מאַיופעס''' אין צענטראַל פּויליש־אידישן ארויסרייד) איז א שבת־זמר וואס שטאמט פון דעם 13טן יאָרהונדערט אין פּראָווענס. דער זמר | '''מַה יָּפִית''' (פּויליש: Majufes; '''מאַיופעס''' אין צענטראַל פּויליש־אידישן ארויסרייד) איז א שבת־זמר וואס שטאמט פון דעם 13טן יאָרהונדערט אין פּראָווענס. דער זמר הייבט זיך אָן מיט דעם פראַזע "מה יָּפִית, וּמַה נָּעַמְתְּ" ("ווי שיין און ווי ליבּ ביסטו") פון שיר השירים (ז׳ ז׳). | ||
מיט דער צייט | מיט דער צייט האט דער טערמין "מאַיופעס" געקומען צו באדייטן אַ סטעריאָטיפּישע אידישע ליד אָדער טאַנץ, אָפטמאָל געזונגען אָדער געטאַנצט דורך אידן צו פאַרוויילן פּוילישע אַריסטאָקראַטן, און עס איז געוואָרן אַ סימבאָל פון דערנידערונג און קנעכטשאפט אין דער פּויליש־יידישער קולטור. | ||
עס איז באַקאַנט ווי אַן "אַנטהעם פונעם ייד ווי אַן אָביעקט פון שפּאָט". דער טערמין "מאַיופעס" איז דורכאויס געוואָרן אַ טייל פון סיי אידיש און סיי פּוילישן שפּראַך ביז די 20סטע יאָרהונדערט. | עס איז באַקאַנט ווי אַן "אַנטהעם פונעם ייד ווי אַן אָביעקט פון שפּאָט". דער טערמין "מאַיופעס" איז דורכאויס געוואָרן אַ טייל פון סיי אידיש און סיי פּוילישן שפּראַך ביז די 20סטע יאָרהונדערט. | ||
==אויסזען און טראַנספאָרמאַציע== | ==אויסזען און טראַנספאָרמאַציע== | ||
דער זמר "מה יפית" איז אריגינעל אַ מיטל-עלטער לשון קודש פיוט פאר'ן שבת-סעודה. דער טעקסט שטאמט | דער זמר "מה יפית" איז אריגינעל אַ מיטל-עלטער לשון קודש פיוט פאר'ן שבת-סעודה. דער טעקסט שטאמט פון פּראָווענס אין דעם 13טן יאָרהונדערט. עס לויבט שבת, עסן און וויין, און די מצוה צו זינגען און שפּילן אינסטרומענטן לכבוד ה'. עס איז טראַדיציאָנעל געזונגען געוואָרן אין אַשכנזישע היימען פרייטאג-צו-נאַכטס ביי די שבת-סעודות, צווישן די פיש און פלייש גאַנגען{{הערה|{{היברובוקס|איזנשטין, יהודה דוד, 1854-1956|אוצר דינים ומנהגים|37057|page=215}}}}. דער מחבר פון "מה יפית" איז מרדכי ב"ר יצחק, וועמענס נאמען באווייזט זיך אין אַן אַקראָסטיך אין זמר. נאָך היינט געפינט מען דעם ליד אין סידורים און בּענטשערלעך. מיט דער צייט, צוליב זיין פארבינדונג מיט שפּאט און דערנידערונג, איז דער "מה יפית" ליד אַרויסגענומען געווארן פון פיל סידורים. | ||
==פאַרוואַנדלונג אין קאַריקאַטור און סטערעאָטיפּ== | ==פאַרוואַנדלונג אין קאַריקאַטור און סטערעאָטיפּ== | ||
אין אָנהייב 19טן יאָרהונדערט האָט די מעלאָדיע, אָדער דער חסידישער שטייגער | אין אָנהייב 19טן יאָרהונדערט האָט די מעלאָדיע, אָדער דער חסידישער שטייגער פון זינגען עס, אָנגעהויבן אויסזען אויסערגעווענליך, מאָדנע אָדער קאָמיש פאַר פּאָליאַקן. מיט דער צייט איז עס געוואָרן דער הויפּט־סטעריאָטיפּ פון אידישער מוזיק. | ||
פּוילישע פּריצים פלעגן רופן "זייערע אידן" (די וואס האבן געלעבט אויף זייערע לענדער) צו דעם גוט הויז צו אהערשטעלן א פאָרשטעלונג פון "מאַיופעס" אלס א טייל פון זייער אָוונט־פאַרוויילונג. די אידן, געצוואונגען און דערנידערט, האבן פאָרגעשטעלט פאַר זייערע אַדעלע גוטסבאַזיצער א פאַרדרייטונג פון א הייליגן ליד, באגלייט מיט אימפּראָוויזירטע טענץ און עקסטראַוואַגאַנטע האַנט־באַוועגונגען: דער "מאַיוּפעס טאַנץ". | |||
פאר אידן האט "מה יפית" פארלוירן זיין אָריגינעלע רעליגיעזע באַדייטונג און איז רעדעפינירט | פאר אידן האט דער טערמין "מה יפית" פארלוירן זיין אָריגינעלע רעליגיעזע באַדייטונג און איז רעדעפינירט געווארן אלס "א טערמין פאר חנופה אדער געצוואונגענע קאָנפאָרמיטעט צו די ערווארטונגען פון דער פּוילישער אַדעל". דער טערמין מאַיופעסניק איז געשאַפן געוואָרן אין 19טן יאָרהונדערט צו באַצייכענען אַ ייד וואָס דערנידעריקט זיך פאַר נאָן־אידן. פאַר אידן איז דאָס געווען אַ סימבאָל פון קנעכטשאפט און שפּאָט, און דעריבער איז דער ליד "מה יפית" ענדליך אַרויסגענומען געוואָרן פון פיל תפילה־ביכער אין אשכנזישע קהילות איבער דער וועלט. דאָס איז געווען אַ טייל פון אַ טראַוומאַטישער קאָלעקטיווער זכּרון פאַר פּוילישן יידנטום. | ||
==מוזיקאַלישע אַספּעקטן== | ==מוזיקאַלישע אַספּעקטן== | ||
| שורה 20: | שורה 21: | ||
==קולטורעלע און סאָציאָלאָגישע באַדייטונג== | ==קולטורעלע און סאָציאָלאָגישע באַדייטונג== | ||
*פּאַראַלעלן צו "בלעקפייס": קולטורעלע היסטאָריקער האָבן געצויגן פּאַראַלעלן צווישן די "מאַיופעס" אויספירונגען און די "בלעקפייס" מינסטרעליע פון אפריקאַנער־אַמעריקאַנער אין דער זעלביקער פּעריאָד. די | *פּאַראַלעלן צו "בלעקפייס": קולטורעלע היסטאָריקער האָבן געצויגן פּאַראַלעלן צווישן די "מאַיופעס" אויספירונגען און די "בלעקפייס" מינסטרעליע פון אפריקאַנער־אַמעריקאַנער אין דער זעלביקער פּעריאָד. די אידן זענען געווען געצוואונגען צו שפּילן די ראָלע פון אַ נידעריגער "זשידק" (קליינער ייד) כּדי צו פאַרווייַלן די פּוילישע עליט. | ||
*אין ליטעראַטור: י. י. זינגערס ראָמאַן "די ברידער אַשכּנזי" אַנטהאַלט אַ באַווייַזטע "מאַיופעס" סצענע וואו אַ פּוילישער אָפיציר הייסט די ברידער מאַקס און יעקב אַשכּנזי צו טאַנצן אַ דערנידעריקנדיקן "מאַיופעס". יעקב זעצט זיך קעגן און ווערט דערשאָסן. די סצענע איז געווען צענזוריטע אין פּוילישע אויסגאַבעס פונעם ראָמאַן. | *אין ליטעראַטור: י. י. זינגערס ראָמאַן "די ברידער אַשכּנזי" אַנטהאַלט אַ באַווייַזטע "מאַיופעס" סצענע וואו אַ פּוילישער אָפיציר הייסט די ברידער מאַקס און יעקב אַשכּנזי צו טאַנצן אַ דערנידעריקנדיקן "מאַיופעס". יעקב זעצט זיך קעגן און ווערט דערשאָסן. די סצענע איז געווען צענזוריטע אין פּוילישע אויסגאַבעס פונעם ראָמאַן. | ||
*אינערליכע יידישע פּאָלעמיקן: | *אינערליכע יידישע פּאָלעמיקן: אידן האָבן אויך גענוצט דעם טערמין "מאַיופעס" פאַר זייערע אייגענע אינערליכע פּאָלעמיקן, באַצייכענענדיג אַסימילאַציאָניסטן וואָס האָבן געחנפעט צו גויים ווי "מאַיופעס־אידן". דער "מאַיופעס" פון מייער כאַרטאַנער, אַ "קריגס־געזאַנג פון די אַסימילאַנטן" (באדייט "קאמפס־געזאַנג קעגן די אַסימילאַציאָניסטן"), איז אַ ביישפּיל פון ציוניסטן וואָס האָבן פאַרדאַמט אַסימילאַציע ווי "מאַיופעס". | ||
*לודזשער אויפשטאַנד: דער ליד "דאַלוי פּאָליציי", אַ יידישער ליד פון דער 1905 רעוואָלוציע, ווערט פאָרגעשלאָגן ווי אַ סימבאָל פון יידיש־פּוילישער סאָלידאַריטעט אין לודזש, אין קאָנטראַסט צו די אָפטע קאָנפליקטן וואָס "מאַיופעס" רעפּרעזענטירט. | *לודזשער אויפשטאַנד: דער ליד "דאַלוי פּאָליציי", אַ יידישער ליד פון דער 1905 רעוואָלוציע, ווערט פאָרגעשלאָגן ווי אַ סימבאָל פון יידיש־פּוילישער סאָלידאַריטעט אין לודזש, אין קאָנטראַסט צו די אָפטע קאָנפליקטן וואָס "מאַיופעס" רעפּרעזענטירט. | ||
*מאָדערנע באַדייטונג: נאָך די צוויי וועלט־מלחמות און דער ענדע פונעם אַלטן סדר אין פּוילן, האָט "מאַיופעס" איבערגעלעבט, כאָטש עס האָט פאַרלוירן פיל פון זיין בייסנדיקייט. דער טערמין ווערט נאָך מאָלמאַל גענוצט אין רעכט־פליגלדיקע פּוילישע צייטונגען און וועבזייַטלעך צו סיגנאַליזירן אַ מענטשנס יידישן אָפּשטאַם אָדער צו באַציען זיך צו "נידריגע" יידישע אַקטיוויטעטן. די ביטוי "כּדי אַ ייד זאָל דיר מאַיופעס זינגען" איז גענוצט געוואָרן צו דערנידעריקן זעלבסט־וויכטיקע פּאָליאַקן. אין דער היינטיקער אָבסערווירנדער יידישער וועלט, זענען פאַראַן קולות צו באַקומען צוריק "מה יפית" צו זיין פּאַסיקן אָרט צווישן די שבת־זמירות. | *מאָדערנע באַדייטונג: נאָך די צוויי וועלט־מלחמות און דער ענדע פונעם אַלטן סדר אין פּוילן, האָט "מאַיופעס" איבערגעלעבט, כאָטש עס האָט פאַרלוירן פיל פון זיין בייסנדיקייט. דער טערמין ווערט נאָך מאָלמאַל גענוצט אין רעכט־פליגלדיקע פּוילישע צייטונגען און וועבזייַטלעך צו סיגנאַליזירן אַ מענטשנס יידישן אָפּשטאַם אָדער צו באַציען זיך צו "נידריגע" יידישע אַקטיוויטעטן. די ביטוי "כּדי אַ ייד זאָל דיר מאַיופעס זינגען" איז גענוצט געוואָרן צו דערנידעריקן זעלבסט־וויכטיקע פּאָליאַקן. אין דער היינטיקער אָבסערווירנדער יידישער וועלט, זענען פאַראַן קולות צו באַקומען צוריק "מה יפית" צו זיין פּאַסיקן אָרט צווישן די שבת־זמירות. | ||
| שורה 28: | שורה 29: | ||
==זיינע פאַרשיידענע באַדייטונגען== | ==זיינע פאַרשיידענע באַדייטונגען== | ||
ברעט ווערב, אַ מוזיקאָלאָג, שלאָגט פאָר אַז מע קען רעדן פון דריי טייפּס פון "מאַיופעס": | ברעט ווערב, אַ מוזיקאָלאָג, שלאָגט פאָר אַז מע קען רעדן פון דריי טייפּס פון "מאַיופעס": | ||
# "שמרוקס מין": אַ סימבאָל פון דער פּויליש־יידישער קאָ־עקסיסטענץ, וואָס איז איינגעוואָרצלט אין דער אַלטער אָרדענונג און האָט נאָך אַ רעזאָנאַנס אין דעם נייעם יאָרהונדערט. דאָס שליסט איין דעם געצוואונגענעם אויפפירונג פון | # "שמרוקס מין": אַ סימבאָל פון דער פּויליש־יידישער קאָ־עקסיסטענץ, וואָס איז איינגעוואָרצלט אין דער אַלטער אָרדענונג און האָט נאָך אַ רעזאָנאַנס אין דעם נייעם יאָרהונדערט. דאָס שליסט איין דעם געצוואונגענעם אויפפירונג פון אידן פאַר פאַרווייַלונג. | ||
# מוזיקאַלישע זשאַנער: רעפערירט צו אַ פאַרלוירענער יידישער "נאַציאָנאַלער טאַנץ", וואָס קען זיין פאַרבונדן מיט עטליכע פאַרשיידענע ניגונים. די מערסטע באַקאַנטע פון זיי איז דער קלעזמער "מאַיופעס", אָפט באַקאַנט אונטער אַנדערע נעמען. | # מוזיקאַלישע זשאַנער: רעפערירט צו אַ פאַרלוירענער יידישער "נאַציאָנאַלער טאַנץ", וואָס קען זיין פאַרבונדן מיט עטליכע פאַרשיידענע ניגונים. די מערסטע באַקאַנטע פון זיי איז דער קלעזמער "מאַיופעס", אָפט באַקאַנט אונטער אַנדערע נעמען. | ||
# גענערישער "מאַיופעס": מיט דער צייט האָט "מאַיופעס" אין זיין מערצאָל־פאָרעם, "מאַיופעסעס" (majufesy), אָנגענומען די באַדייטונג פון יעדער ליידיקער, פּראַלדיקער, אָדער "אָריענטאַלישער" מוזיק, ספּעציעל אויב פאַרבונדן מיט יידישע קאָמפּאָזיטאָרן אָדער פּערפאָרמערס. פרידעריק שאָפּען האָט גענוצט דעם טערמין אין דעם זינען, באַקלאָגנדיג זיך אַז פּוילישע פאָלקס־מעלאָדיעס וואָס זענען געשפּילט געוואָרן דורך אַ ייד וועלן געוויס זיין "אינטערלייקעדיקט מיט מאַיופעסעס". | # גענערישער "מאַיופעס": מיט דער צייט האָט "מאַיופעס" אין זיין מערצאָל־פאָרעם, "מאַיופעסעס" (majufesy), אָנגענומען די באַדייטונג פון יעדער ליידיקער, פּראַלדיקער, אָדער "אָריענטאַלישער" מוזיק, ספּעציעל אויב פאַרבונדן מיט יידישע קאָמפּאָזיטאָרן אָדער פּערפאָרמערס. פרידעריק שאָפּען האָט גענוצט דעם טערמין אין דעם זינען, באַקלאָגנדיג זיך אַז פּוילישע פאָלקס־מעלאָדיעס וואָס זענען געשפּילט געוואָרן דורך אַ ייד וועלן געוויס זיין "אינטערלייקעדיקט מיט מאַיופעסעס". | ||