בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|פסח}} | {{דרעפט|פסח}} | ||
''' | '''געבראָקטס''' (אויך באקאנט אויף העברעאיש: '''מצה שרויה''', ליטעראל: 'איינגעווייקטע מצה') באצייכנט מצה וואס האט איינגעזאפּט פליסיגקייט. די מנהג פון נישט עסן געבראקטס, אדער "נישט בראקן", איז אַן אספּעקט פון פסח-כשרות וואס ווערט געהיטן דורך פילע אין דער חסידישער געמיינדע, ווי אויך דורך געוויסע אנדערע אשכנזישע גרופּעס וואס זענען באאיינפלוסט געווארן דורך חסידות{{הערה|Bayla Sheva Brenner, "[https://oukosher.org/content/uploads/2013/01/behind-pesach05.pdf#page=11 Keeping Up with Passover Trenditions]", Behind, Pesach 2005' p. 11}}. | ||
== | ==טערמינאלאגיע== | ||
דער | דער טערמין געבראקטס איז אריגינעל אידיש און מיינט צעבראכן. די העברעאישע טערמין איז מצה שרויה. דער עָבר פון אידישע [[ווערב]]ן ווערט געשאפן דורך צולייגן דעם פּרעפיקס גע- און דעם סוף -(ע)ן אדער -ט צום שורש פון דעם ווערב. אזוי ווי געפילטע פיש איז אנגעפילט (געשטאָפּט) פיש: גע-פיל-ט. און צעבראכענע מצה איז גע-בראָך-ט. כאטש דער העברעאישער טערמין עקזיסטירט, איז דער אידישער נאמען פיל מער אין באנוץ, ווייל דער מנהג האט זיין אנהייב אין מזרח אייראפע{{הערה|[https://www.balashon.com/2006/04/gebrochts.html Balashon - Hebrew Language Detective: gebrochts]}}. | ||
==מקור== | |||
דער ערשטער באקאנטער מקור{{הערה|ר' יאיר האפמאן, [https://www.theyeshivaworld.com/news/headlines-breaking-stories/1849106/gebrochts-an-overview.html Gebrochts – an Overview – The Yeshiva World]}} וואס דערמאנט דירעקט דעם מנהג איז דער [[עולת שבת]] (ה'תמ"א), וואס דיסקוטירט א הלכה אין דעם ב"ח אז מצות זאלן געבאקן ווערן איידער פסח און נישט במשך פסח, וויבאלד חמץ ווערט בטל בלויז פאר פסח און נישט אין פסח. דער עולת שבת לייגט צו אז "ווער עס איז באזארגט פאר דעם חומרא זאל אויך נישט קאכן געבאקענע מצה אויף פסח, ווייל וואס איז עס אנדערש פון באקן?"{{הערה|עולת שבת תנג, ג}}. | |||
די מנהג האט זיך שפעטער אנטוויקלט צווישן געוויסע אשכנזים, בעיקר חסידישע אידן, צו פארמיידן אריינלייגן מצה (אדער סיי וועלכע אפשטאם, ווי מצה מעל) אין וואסער (אדער סיי וועלכע פליסיגקייט), כדי צו פארמיידן די מעגליכקייט אז ברעקלעך מעל וואס זענען קיינמאל נישט געהעריג געמישט געווארן מיט וואסער (און איז דעריבער נאך אלץ אויסגעשטעלט צו נתחנץ ווערן) זאל קומען אין קאנטאקט מיט דער פליסיקייט. לויט רבי יצחק אייזיק פון וויטעבסק, האט דער מנהג זיך אנגעהויבן ביי [[רבי דוב בער פון מעזריטש]]. | |||
דעריבער, עסן געוויסע קהילות, בפרט חסידישע אידן, נישט קניידלעך זופּ אויף פסח. "נישט געבראקטס" רעצעפּטן און פּראדוקטן פארבייטן געווענטליך קארטאפל מעל מיט מצה מעל. | |||
די הויפּט מקור פאר דער היינטיגער מנהג פון זיך אפּהאלטן פון געבראקטס איז דער תשובה פון [[רבי שניאור זלמן פון לאדי]] (תק"ה–תקע"ג), געפונען אין סוף פון שולחן ערוך הרב. אין א תשובה וואס איז געווידמעט צו דער ענין פון געבראקטס, שטיצט ער שטארק די דאזיגע חומרא. ער ערקלערט אז מיט די יארן האט ער געזען ווי די פּראקטיקן פון מצה באקן האבן זיך געענדערט. די בעקער האבן אויפגעהערט נעמען צייט דורכאויס דעם קנעטן פּראצעס און האבן אנגעהויבן קנעטן דעם טייג זייער שנעל כדי צו פארקירצן די צייט ביז די מצה איז אריין אין אויוון. אין רעזולטאט דערפון איז דער טייג נישט געהעריג געקנעטן געווארן. רבי שניאור זלמן האט באמערקט דאס פאלגנדע וועגן די מצות נאכן באקן: | די הויפּט מקור פאר דער היינטיגער מנהג פון זיך אפּהאלטן פון געבראקטס איז דער תשובה פון [[רבי שניאור זלמן פון לאדי]] (תק"ה–תקע"ג), געפונען אין סוף פון שולחן ערוך הרב. אין א תשובה וואס איז געווידמעט צו דער ענין פון געבראקטס, שטיצט ער שטארק די דאזיגע חומרא. ער ערקלערט אז מיט די יארן האט ער געזען ווי די פּראקטיקן פון מצה באקן האבן זיך געענדערט. די בעקער האבן אויפגעהערט נעמען צייט דורכאויס דעם קנעטן פּראצעס און האבן אנגעהויבן קנעטן דעם טייג זייער שנעל כדי צו פארקירצן די צייט ביז די מצה איז אריין אין אויוון. אין רעזולטאט דערפון איז דער טייג נישט געהעריג געקנעטן געווארן. רבי שניאור זלמן האט באמערקט דאס פאלגנדע וועגן די מצות נאכן באקן: | ||
| שורה 23: | שורה 26: | ||
די וואס עסן נישט קיין געבראקטס, זענען איינגעפירט נישט צו טונקען די מצה אין זופּ און דאס גלייכן אפילו אויב מען פּלאנירט עס גלייך צו עסן. א טייל פוסקים האלטן אבער אז לויט אלע מיינונגען איז נישט פארהאן קיין סיבה צו זיין שטרענג קעגן טונקען די מצה אויב מען פּלאנירט עס גלייך צו עסן, וויבאלד עס דארף זיך פארהאלטן 18 מינוט צו ווערן חמץ{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תס|ו|מפרש=שערי תשובה}}}}. | די וואס עסן נישט קיין געבראקטס, זענען איינגעפירט נישט צו טונקען די מצה אין זופּ און דאס גלייכן אפילו אויב מען פּלאנירט עס גלייך צו עסן. א טייל פוסקים האלטן אבער אז לויט אלע מיינונגען איז נישט פארהאן קיין סיבה צו זיין שטרענג קעגן טונקען די מצה אויב מען פּלאנירט עס גלייך צו עסן, וויבאלד עס דארף זיך פארהאלטן 18 מינוט צו ווערן חמץ{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תס|ו|מפרש=שערי תשובה}}}}. | ||
==ביבליאגראפיע== | |||
*{{היברובוקס|רבי גדליה אבערלאנדער|אור ישראל|13595|page=134|קעפל=חומרת אי אכילת מצה שרויה בפסח|באנד=15 ניסן תשנ"ט|עמ=קלד–קמח}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||