בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 12: | שורה 12: | ||
דער נרצה טייל באשטייט געווענליך פון די פאלגנדע עלעמענטן: | דער נרצה טייל באשטייט געווענליך פון די פאלגנדע עלעמענטן: | ||
*חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים | *חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים. | ||
*[[לשנה הבאה בירושלים]] – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה". | *[[לשנה הבאה בירושלים]] – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה". אסאך זאגן עס איין מאל, אבער אנדערע זאגן עס דריי מאל{{הערה|שם=נטעי|{{היברובוקס|רבי גבריאל צינער|נטעי גבריאל|46448|page=564|באנד=הלכות פסח חלק ב|שנת הוצאה=תשס"ב|עמ=תקסח–תקעא}}}}. | ||
*פיוטים | *פיוטים – אַ זאַמלונג פון לידער און פּאָעמען וואָס ווערן געזונגען אין סוף פון דער סדר. צווישן די באַקאַנטסטע פיוטים זענען: ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, כי לו נאה, [[אדיר הוא]], [[חד גדיא]] און אחד מי יודע (די לעצטע צוויי זענען שפּעטערע צוגאבן{{הערה|שם=חד|זעט ר' דניאל גאלדשמידט'ס פרק ג, און {{אוצר החכמה|ר' שמואל אשכנזי און ר' מענדל כשר|הגדה שלמה|641990|page=186|פרק לו}}.}}). | ||
דער שטיקל חסל סידור פסח כהלכתו איז במקור געווען דער סוף פון א | דער שטיקל פיוט חסל סידור פסח כהלכתו איז במקור געווען דער סוף פון א [[קרובה]] פאר [[שבת הגדול]], אבוא בחיל להתיצבה...אלקי הרוחות לכל בשר, געשריבן דורך [[רבי יוסף טוב עלם]] אין דעם עלפטן יארהונדערט. דער פיוט האט באהאנדלט די הלכות פון פסח, און דער סוף האט געבעטן "כאשר זכינו לסדר אותו כן נזכה לעשותו", אזוי ווי מיר האבן פארענדיגט די דיסקוסיע פון די הלכות, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו פאקטיש אויספירן דעם סדר ריכטיג. איצט, ווען עס איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער הגדה אין דעם פערצנטן יארהונדערט ביים ענדע פון די סדר, האט די שורה אנגענומען א נייע באדייט פון האפענונג און תפילה אז אזוי ווי מיר האבן זוכה געווען צו אפּרעכטן דעם סדר, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו דעם קרבן פסח אין ירושלים אין דעם געבויטן בית המקדש. | ||
אין דעם סידור פון אריז"ל איז דא א ספעציעלע שם יחוד צו זאגן פאר נרצה{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אלימלך בידערמאן|הגדה באר החיים|611552|page=269}}}}, און דער פסוק ויהי נועם{{הערה|שם=נטעי}}. | |||
אין דעם סידור פון אריז"ל איז דא א ספעציעלע שם יחוד צו זאגן פאר נרצה{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אלימלך בידערמאן|הגדה באר החיים|611552|page=269}}}}. | |||
==היסטארישע אנטוויקלונג== | ==היסטארישע אנטוויקלונג== | ||
דער נרצה טייל איז נישט געווען א טייל פון די הגדות פון די גאונים{{הערה|צום ביישפיל: רב עמרם גאון, רב סעדיה גאון, רב נטרונאי גאון.}} אדער די פריערע ראשונים{{הערה|צום ביישפיל: רש"י מחזור ויטרי, רמב"ם.}}, און האט ערשט אנגעהויבן צו ערשיינען אין די הגדות פון שפּעטערע אשכנז'ישע ראשונים ווי דער [[מהר"ם מרוטנבורג]] און דער [[תרומת הדשן]]{{הערה|שם=לאוו|Rabbi Naphtali Lavenda, “[https://pub-118b5aaf6ae949ac8f59a93faec8a3da.r2.dev/2019/1053/922736.pdf The Power of Moments Through Nirtzah and the Steps of the Seder]” (YU To-Go series, Pesach 5779)}}{{הערה|{{אוצר החכמה|יוסף צבירימון|הגדה שירת מרים|170024|page=361|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"א|עמ=368|הגדה ממקורה}}}}. שפּעטערע מנהיגי ישראל האבן מסתמא געזען א נויט פאר א פארמעלן ענדע צום סדר און אויך פאר דעם לעצטן "טעם" פון דער סדר נאכט צו זיין פון פרייליכע געזאנג{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Harry Glazer|קעפל=A Thought for Your Seder, on Nirtzah|זייטל=The Jewish Link|דאטום=אפריל 18, 2024|אדרעס=https://jewishlink.news/a-thought-for-your-seder-on-nirtzah/}}}}. | דער נרצה טייל איז נישט געווען א טייל פון די הגדות פון די גאונים{{הערה|צום ביישפיל: רב עמרם גאון, רב סעדיה גאון, רב נטרונאי גאון.}} אדער די פריערע ראשונים{{הערה|צום ביישפיל: רש"י מחזור ויטרי, רמב"ם.}}, און האט ערשט אנגעהויבן צו ערשיינען אין די הגדות פון שפּעטערע אשכנז'ישע ראשונים ווי דער [[מהר"ם מרוטנבורג]] און דער [[תרומת הדשן]]{{הערה|שם=לאוו|Rabbi Naphtali Lavenda, “[https://pub-118b5aaf6ae949ac8f59a93faec8a3da.r2.dev/2019/1053/922736.pdf The Power of Moments Through Nirtzah and the Steps of the Seder]” (YU To-Go series, Pesach 5779)}}{{הערה|{{אוצר החכמה|יוסף צבירימון|הגדה שירת מרים|170024|page=361|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"א|עמ=368|הגדה ממקורה}}}}. שפּעטערע מנהיגי ישראל האבן מסתמא געזען א נויט פאר א פארמעלן ענדע צום סדר און אויך פאר דעם לעצטן "טעם" פון דער סדר נאכט צו זיין פון פרייליכע געזאנג{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Harry Glazer|קעפל=A Thought for Your Seder, on Nirtzah|זייטל=The Jewish Link|דאטום=אפריל 18, 2024|אדרעס=https://jewishlink.news/a-thought-for-your-seder-on-nirtzah/}}}}. | ||
עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל{{הערה|{{היברובוקס|רבי יוסף בן משה|לקט יושר|8860|page=154|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרס"ד|עמ=106–107}}}}. אבער דער [[מהרש"ל]] האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס{{הערה|[[שית:Teshuvot_Maharshal.88|שו"ת מהרש"ל סי' פח]]}}. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח{{הערה|שם=ששון|Yaacov Sasson, [https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/ On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog], April 7, 2025}}. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל{{הערה|רבי יוזפא שמש, {{כתיב|לקוטי יוסף|990001671700205171-1|דף צד, ב|15383415}}; {{היברובוקס|2=סידור יעב"ץ|3=22619|page=92|באנד=חלק ב|מקום הוצאה=אלטונא|שנת הוצאה=תק"ז}}}}. | עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל{{הערה|{{היברובוקס|רבי יוסף בן משה|לקט יושר|8860|page=154|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרס"ד|עמ=106–107}}}}. אבער דער [[מהרש"ל]] האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס{{הערה|[[שית:Teshuvot_Maharshal.88|שו"ת מהרש"ל סי' פח]]}}. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח{{הערה|שם=ששון|Yaacov Sasson, [https://seforimblog.com/2025/04/on-the-history-and-development-of-nirtza/ On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog], April 7, 2025}}. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל{{הערה|רבי יוזפא שמש, {{כתיב|לקוטי יוסף|990001671700205171-1|דף צד, ב|15383415}}; {{היברובוקס|2=סידור יעב"ץ|3=22619|page=92|באנד=חלק ב|מקום הוצאה=אלטונא|שנת הוצאה=תק"ז}}}}, און אין סקווירא זאגט מען אויך די אנדערע פיוטים פאר חסל{{הערה|שם=נטעי}}. | ||
עס ווערט אויך אָנגעוויזן אַז עטליכע פון די פיוטים, ווי ויהי בחצי הלילה און ואמרתם זבח פסח, זענען אויך טיילן פון די קרובות וואס ווערן געזאגט שבת הגדול{{הערה|1=[https://www.google.com/url?sa=E&q=https%3A%2F%2Fseforimblog.com%2F2025%2F04%2Fon-the-history-and-development-of-nirtza%2F%23comment-47224 April 8, 2025 at 10:50 am]}}. | עס ווערט אויך אָנגעוויזן אַז עטליכע פון די פיוטים, ווי ויהי בחצי הלילה און ואמרתם זבח פסח, זענען אויך טיילן פון די קרובות וואס ווערן געזאגט שבת הגדול{{הערה|1=[https://www.google.com/url?sa=E&q=https%3A%2F%2Fseforimblog.com%2F2025%2F04%2Fon-the-history-and-development-of-nirtza%2F%23comment-47224 April 8, 2025 at 10:50 am]}}. | ||
| שורה 37: | שורה 30: | ||
עס זענען פאראן מנהגים וועגן וואס צו טון נאָך דעם סדר, ווי למשל זאגן שיר השירים, און ליינען נאר די ערשטע פרשה פון קריאת שמע. ביי די ספרדים זאָגט מען אלע דריי פרשיות איידער מען גייט שלאָפן{{הערה|1=ילקוט יוסף על המועדים עמוד תיב. חזון עובדיה על הלכות פסח מהדורת שנת תשכ"ז עמוד קצב בהערה, ובמהדורת תשס"ג עמוד קכו]}}. | עס זענען פאראן מנהגים וועגן וואס צו טון נאָך דעם סדר, ווי למשל זאגן שיר השירים, און ליינען נאר די ערשטע פרשה פון קריאת שמע. ביי די ספרדים זאָגט מען אלע דריי פרשיות איידער מען גייט שלאָפן{{הערה|1=ילקוט יוסף על המועדים עמוד תיב. חזון עובדיה על הלכות פסח מהדורת שנת תשכ"ז עמוד קצב בהערה, ובמהדורת תשס"ג עמוד קכו]}}. | ||
==רעפערענצן== | |||
{{רעפערענצן}} | |||