בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
===דעטאלן=== | ===דעטאלן=== | ||
#'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]], און די מצריים האבן נישט געקענט טרינקען פון די טייכן. די פיש זענען דערפון געשטארבן, און פארשטונקען דעם טייך{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה}}}}. עס שטייט אין מדרש אז אויך די פרוכט זאפט און דאס וואסער אין דער מויל פון די מצריים זענען פארוואנדלט געווארן אין בלוט, און אז זייערע האלצערנע און שטיינערנע געצייג האבן געטריפט בלוט{{הערה|{{רבה|שמות|ט|יא}}; מדרש הגדול[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=33185#p=67 אויף ז, יט]}}. די מצריים האבן בלויז געטרונקען וואסער וואס זיי האבן געקויפט פון די אידן פאר א הויכע פּרייז{{הערה|{{רבה|שמות|ט|י}}}}. | #'''דם''' - בלוט: דער [[נילוס]] טייך און אלע וואסער קוואלן אין מצרים זענען פארוואנדלט געווארן אין [[בלוט]], און די מצריים האבן נישט געקענט טרינקען פון די טייכן. די פיש זענען דערפון געשטארבן, און פארשטונקען דעם טייך{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה}}}}. עס שטייט אין מדרש אז אויך די פרוכט זאפט און דאס וואסער אין דער מויל פון די מצריים זענען פארוואנדלט געווארן אין בלוט, און אז זייערע האלצערנע און שטיינערנע געצייג האבן געטריפט בלוט{{הערה|{{רבה|שמות|ט|יא}}; מדרש הגדול[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=33185#p=67 אויף ז, יט]}}. די מצריים האבן בלויז געטרונקען וואסער וואס זיי האבן געקויפט פון די אידן פאר א הויכע פּרייז{{הערה|{{רבה|שמות|ט|י}}}}. | ||
#'''צפרדע''' - פרעש: פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און איבערגעפילט גאנץ מצרים. זיי זענען אריין אין די הייזער, די בעטן, און אפילו די אויוונס{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו}}-{{תנ"ך|שמות|ח|יא|אן=ספר}}}}. דער [[אברבנאל]] ברענגט פון [[רבינו חננאל]] אז די צפרדע איז געווען קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. עס ווערט דערציילט אין מדרש אז די גרייטקייט פון די פרעש צו שפּרינגען אין די אויוונס האט אינספּירירט צוקונפטיגע אידישע העלדן ווי [[חנניה מישאל ועזריה|חנניה, מישאל און עזריה]]{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}; {{בבלי|פסחים|נג|ב | #'''צפרדע''' - פרעש: פרעש זענען ארויסגעקומען פון נילוס און איבערגעפילט גאנץ מצרים. זיי זענען אריין אין די הייזער, די בעטן, און אפילו די אויוונס{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו}}-{{תנ"ך|שמות|ח|יא|אן=ספר}}}}. אין מדרש שטייט אז עס איז קודם ארויס איין פראש און ער האט פון זיך ארויסגעגעבן נאך פרעש, אדער געפיפן צו די אנדערע פרעש זאלן קומען{{הערה|שם=רבהיד|{{רבה|שמות|י|ד}}}}. דער [[אברבנאל]] ברענגט פון [[רבינו חננאל]] אז די צפרדע איז געווען קראָקאָדילן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|כו|מפרש=אברבנאל}}}}. עס ווערט דערציילט אין מדרש אז די גרייטקייט פון די פרעש צו שפּרינגען אין די אויוונס האט אינספּירירט צוקונפטיגע אידישע העלדן ווי [[חנניה מישאל ועזריה|חנניה, מישאל און עזריה]]{{הערה|{{רבה|שמות|י|ב}}; {{בבלי|פסחים|נג|ב}}}}. | ||
#'''כינים''' - לייז: אלע שטויב איז פארוואנדלט געווארן אין לייז, וואס האבן באפאלן מענטשן און בהמות אינעם גאנצן לאנד. די חרטומים, וועלכע האָבן אומערפאלגרייך פרובירט נאכצומאכן די מכה, האבן געזאָגט דערויף: "אֶצְבַּע אֱלֹקִים הִוא" (דאס איז דער פינגער פון ג-ט){{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יב|טו}}}}. | #'''כינים''' - לייז: אלע שטויב איז פארוואנדלט געווארן אין לייז, וואס האבן באפאלן מענטשן און בהמות אינעם גאנצן לאנד. די חרטומים, וועלכע האָבן אומערפאלגרייך פרובירט נאכצומאכן די מכה, האבן געזאָגט דערויף: "אֶצְבַּע אֱלֹקִים הִוא" (דאס איז דער פינגער פון ג-ט){{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יב|טו}}}}. | ||
#'''ערוב''' - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן אטאקירט די מצריים און זייערע בהמות{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|טז|כח}}}}. זיי זענען פארשוואונדן געווארן נאכן סוף פון דער מכה, כדי די מצריים זאלן נישט קענען געניסן פון די הויט פון די חיות. דער [[רשב"ם]] טייטשט ערוב אלס [[וואלף|וועלף]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רשב"ם}}}}, [[רבי נחמיה]] אין מדרש איז טייטשט ערוב אלס שווארעמס פון אינזעקטן{{הערה|{{רבה|שמות|יא|ג}}}}. | #'''ערוב''' - ווילדע חיות: א געמיש פון ווילדע חיות האבן אטאקירט די מצריים און זייערע בהמות{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|טז|כח}}}}. זיי זענען פארשוואונדן געווארן נאכן סוף פון דער מכה, כדי די מצריים זאלן נישט קענען געניסן פון די הויט פון די חיות. דער [[רשב"ם]] טייטשט ערוב אלס [[וואלף|וועלף]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ח|יז|מפרש=רשב"ם}}}}, [[רבי נחמיה]] אין מדרש איז טייטשט ערוב אלס שווארעמס פון אינזעקטן{{הערה|{{רבה|שמות|יא|ג}}}}. | ||
| שורה 83: | שורה 83: | ||
דער עיקר תכלית פון די מכות ווערט אריינגעפירט אין {{תנ"ך|שמות|ז|ה}}: "וידעו מצרים כי אני ה' בנטותי את ידי על מצרים…". דאס ווערט איבערגעזאגט אין עטליכע ערטער (ז:יז; ח:ו, יח; ט:יד, טז, כט), און ווייזט אז די מכות זענען אַן ענטפער אויף פרעה'ס טראציגע פראגע אין {{תנ"ך|שמות|ה|ב|אן=ספר}}: "מי ה'…? לא ידעתי את ה' וגם את ישראל לא אשלח." די מכות זענען באשטימט צו מגלה זיין דעם מאכט און איינציגקייט פון ג-ט, און אונטערשיידן זיך פון ביידע – {{טערמין|מאַגישע|magic}} כוחות און נאטירליכע קאטאסטראפן. ווען פאר די מצרישע חרטומים געלינגט נישט צו מאכן כינים, איינערקענען זיי: "אצבע אלקים היא" (ח:טו). | דער עיקר תכלית פון די מכות ווערט אריינגעפירט אין {{תנ"ך|שמות|ז|ה}}: "וידעו מצרים כי אני ה' בנטותי את ידי על מצרים…". דאס ווערט איבערגעזאגט אין עטליכע ערטער (ז:יז; ח:ו, יח; ט:יד, טז, כט), און ווייזט אז די מכות זענען אַן ענטפער אויף פרעה'ס טראציגע פראגע אין {{תנ"ך|שמות|ה|ב|אן=ספר}}: "מי ה'…? לא ידעתי את ה' וגם את ישראל לא אשלח." די מכות זענען באשטימט צו מגלה זיין דעם מאכט און איינציגקייט פון ג-ט, און אונטערשיידן זיך פון ביידע – {{טערמין|מאַגישע|magic}} כוחות און נאטירליכע קאטאסטראפן. ווען פאר די מצרישע חרטומים געלינגט נישט צו מאכן כינים, איינערקענען זיי: "אצבע אלקים היא" (ח:טו). | ||
דאס וואס די מכות ווערן אנגעהויבן נאך א ווארענונג אדער צייכן דורך משה און אהרן, לויט דעם באפעל און אין נאמען פון ה', דאס אויפזאמלען מכות, זייער צווישנשיידן צווישן די אידן און מצריים (אנגעהויבן פון ח:יח), און דאס וואס די לעצטע פיר מכות זענען פּרעצעדענטלאז אין דער היסטאריע, האבן געברענגט פרעה'ס הויף צו מער און מער אנערקענונג פון ה' (ח:ד, כא, כד; ט:כ, כז–כח; י:ז–ח, טז–יז, כד), וואס האט זיך געענדיגט מיט דער באפרייאונג פון די אידן (יב:לא–לב). ווי קלארגעשטעלט אין ט:יד–טז און י:א–ב, איז דער ציל פון פארלענגערן די מכות נישט בלויז ארויסצולאזן די אידן, נאר צו אוועקשטעלן אַן אייביגע וויסנשאפט פון ג-ט'ס רום, מאכט און הערשאפט איבער די נאטור און די נארישקייט פון זיך קעגנשטעלן אים. | דאס וואס די מכות ווערן אנגעהויבן נאך א ווארענונג אדער צייכן דורך משה און אהרן, לויט דעם באפעל און אין נאמען פון ה', דאס אויפזאמלען מכות, זייער צווישנשיידן צווישן די אידן און מצריים (אנגעהויבן פון ח:יח), און דאס וואס די לעצטע פיר מכות זענען פּרעצעדענטלאז אין דער היסטאריע, האבן געברענגט פרעה'ס הויף צו מער און מער אנערקענונג פון ה' (ח:ד, כא, כד; ט:כ, כז–כח; י:ז–ח, טז–יז, כד), וואס האט זיך געענדיגט מיט דער באפרייאונג פון די אידן (יב:לא–לב). ווי דער אייבערשטער האט קלארגעשטעלט אין ט:יד–טז און י:א–ב, איז דער ציל פון פארלענגערן די מכות נישט בלויז ארויסצולאזן די אידן, נאר צו אוועקשטעלן אַן אייביגע און אלוועלטליכע וויסנשאפט פון ג-ט'ס רום, מאכט און הערשאפט איבער די נאטור און די נארישקייט פון זיך קעגנשטעלן אים, און אז די געשיכטע און איר לימוד זאל ווערן איבערגעגעבן פאר די קומענדיגע דורות. | ||
יעדער מכה איז געווען א דירעקטע קאנפראנטאציע מיט אן עגיפטישן געטשקע. למשל, דער נילוס איז געווען א געץ, און די מכה פון בלוט האט דעמאנסטרירט אז ער איז נישט קיין געטליכע באשעפעניש{{מקור}}. | יעדער מכה איז געווען א דירעקטע קאנפראנטאציע מיט אן עגיפטישן געטשקע. למשל, דער נילוס איז געווען א געץ, און די מכה פון בלוט האט דעמאנסטרירט אז ער איז נישט קיין געטליכע באשעפעניש{{מקור}}. | ||
| שורה 89: | שורה 89: | ||
די מכות האבן אויך געדינט אלס א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן, און נישט לאזן די בני ישראל פריי נאך ג-ט'ס באפעל. | די מכות האבן אויך געדינט אלס א שטראף פאר די מצריים פאר זייער באהאנדלונג פון די אידישע שקלאפן, און נישט לאזן די בני ישראל פריי נאך ג-ט'ס באפעל. | ||
אויף די ווערטער פון יתרו, "{{מנוקד|כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם}}" ({{תנ"ך|שמות|יח|יא}}), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וועלכן זיי האבן געקאכט אנדערע){{הערה|{{בבלי|סוטה|יא|א}}}}, דהיינו, די מכות זענען געווען "[[מידה כנגד מידה]]", די שטראף איז געווען אין די זעלבע טערמינען ווי די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}, זעט דארט באריכות | אויף די ווערטער פון יתרו, "{{מנוקד|כִּי בַדָּבָר אֲשֶׁר זָדוּ עֲלֵיהֶם}}" ({{תנ"ך|שמות|יח|יא}}), זאגט דער גמרא: "בקדירה שבישלו בה נתבשלו" (די מצריים זענען געקאכט געווארן אינעם טאפּ אין וועלכן זיי האבן געקאכט אנדערע){{הערה|{{בבלי|סוטה|יא|א}}}}, דהיינו, די מכות זענען געווען "[[מידה כנגד מידה]]", די שטראף איז געווען אין די זעלבע טערמינען ווי די רשעות וואס די מצריים זענען באגאנגען קעגן די אידן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|ז|יד|כה|מפרש=אברבנאל}}, זעט דארט באריכות.}}: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| שורה 114: | שורה 114: | ||
|גע'רודפ'ט די אידן, ג-ט'ס בכור פאלק||בכורים שטארבן | |גע'רודפ'ט די אידן, ג-ט'ס בכור פאלק||בכורים שטארבן | ||
|} | |} | ||
ענליכע מדרשים זענען אז דם איז געקומען "לפי שלא היו מניחין בנות ישראל לטבול מטומאתם, כדי שלא יהיו פרין ורבין". צפרדע, וויבאלד די מצריים האבן געצוואונגען די אידן צו ברענגען צו זיי שקצים ורמשים{{הערה|שם=רבהיד}}. כינים, ווייל די מצריים האבן געצוואונגען די אידן צו באַזייטיגן שטויב און רייניגן הייזער און מארקן. ערוב, ווייל די מצריים האבן געצוואונגען די אידן צו כאפּן ווילדע חיות. דבר, ווייל זיי האָבן געצוואונגען די אידן צו פּאשן זייערע בהמות. שחין, ווייל זיי האבן געצוואונגען די אידן צו אנהייצן און אפּקילן וואסער. ברד און ארבה, ווייל זיי האבן געצוואונגען די אידן פלאנצן גארטענס, ביימער און וויינגערטנער, און זייען ווייץ און תבואה{{הערה|זעט {{תנחומא|וארא|יד}} (אויף שמות י, כ"א). {{היברובוקס|דוד העדני|מדרש הגדול|33185|page=84|לינק טעקסט=אויף שמות י, ב}}}}. | |||
==סטרוקטור און מוסטערן== | ==סטרוקטור און מוסטערן== | ||
| שורה 134: | שורה 131: | ||
===סובדעוויזיעס=== | ===סובדעוויזיעס=== | ||
אין הגדה של פסח טיילן עטליכע תנאים יעדער מכה אין מערערע סוב-מכות, גאנצע 40 אדער אפילו 50 מכות{{הערה|פּסח הגדה ד"ה רבי אליעזר אומר; ר' עקיבא אומר.}}. צום ביישפיל, די מכה פון ערוב האט אריינגענומען עטליכע אומגליקן: (1) די חיות האבן אטאקירט און אומגעברענגט די מצריים; (2) מצריים האבן זיך אויסגעגליטשט און געפאלן בשעת זיי האבן פרובירט צו אנטלויפן; (3) פּרואוון צו באַריקאַדירן זיך אין זייער היימען זענען דורכגעפאלן, ווען די חיות האבן זיך דורכגעבראכן; (4) די חיות האָבן צעטרעטן די ערד, געלאזן עס אומגראד און געשעדיגט; (5) אפילו פעלן געזאמלט פון די חיות זענען פאַרשוואונדן ווען די מכות האבן זיך געענדיגט{{הערה|[[רבי אליעזר פואה]], הגדה מדרש בחדוש, [https://www.sefaria.org/Midrash_BeChiddush_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.10 אויף ערוב].}}. | אין הגדה של פסח טיילן עטליכע תנאים יעדער מכה אין מערערע סוב-מכות, גאנצע 40 אדער אפילו 50 מכות{{הערה|פּסח הגדה ד"ה רבי אליעזר אומר; ר' עקיבא אומר.}}. צום ביישפיל, די מכה פון ערוב האט אריינגענומען עטליכע אומגליקן: (1) די חיות האבן אטאקירט און אומגעברענגט די מצריים; (2) מצריים האבן זיך אויסגעגליטשט און געפאלן בשעת זיי האבן פרובירט צו אנטלויפן; (3) פּרואוון צו באַריקאַדירן זיך אין זייער היימען זענען דורכגעפאלן, ווען די חיות האבן זיך דורכגעבראכן; (4) די חיות האָבן צעטרעטן די ערד, געלאזן עס אומגראד און געשעדיגט; (5) אפילו פעלן געזאמלט פון די חיות זענען פאַרשוואונדן ווען די מכות האבן זיך געענדיגט{{הערה|[[רבי אליעזר פואה]], הגדה מדרש בחדוש, [https://www.sefaria.org/Midrash_BeChiddush_on_Pesach_Haggadah%2C_Magid%2C_The_Ten_Plagues.10 אויף ערוב].}}. | ||
<!-- עס ווערט אויך דערמאָנט אַז די צאָל פון די מכות איז געווען אַ פיר־ אדער פינף-פאַכיגע,קאָרעספּאָנדירנדיג צו ... די פינף אותיות פון ג-ט'ס נאָמען, וואָס רעפּרעזענטירט גערעכטיקייט{{הערה|{{לינק|שרייבער=Shraga Simmons|קעפל=Dayenu! Many Plagues|זייטל=Aish|דאטום=סעפטעמבער 10, 2012|אדרעס=https://aish.com/dayenu-many-plagues/}}}}. | |||
--> | |||
==משה און אהרן'ס ראלע== | ==משה און אהרן'ס ראלע== | ||