1,047
רעדאגירונגען
←היסטאריע: פארברייטערט
(←הלכה'דיגער פּאלעמיק: פארברייטערט, רעדאגירונג, אויסשטעל) |
(←היסטאריע: פארברייטערט) |
||
| שורה 10: | שורה 10: | ||
די אנטוויקלונג פון די קרובות סעריעס און די אומשטענדן וואס האבן צוגעברענגט דערצו גייען צוריק צום תקופה פון די ערשטע דור פייטנים. ס'איז פארהאן א דעה אז דאס האט זיך אנגעהויבן צוליב א גזירה וואס האט פארבאטן דאס לערנען [[תלמוד]], דעריבער האט דער שליח ציבור ביים דאווענען אריינגעריקט הלכות און מדרשים{{הערה|[[פרקוי בן באבוי]] אין נאמען פון זיין רבי'ן [[רב יהודאי גאון]], גנזי שכטר ח"ב זייט 551-552; העתים קעב-קעג; מקור חיים סימן סח}}. אין ספר הפרדס שטייט אז צוליב וואס אין גלות, וואו די חכמה איז נתמעט געווארן, האט מען נישט איבעראל מקיים געווען די תקנה פון משה רבינו{{הערה|{{בבלי|מגילה|לב|א}}}} צו דרש'ענען אין יום טוב בעניינו של יום, "האבן די קדושי עליון ווי [[רבי אלעזר הקליר]] און [[רבי שלמה הבבלי]]… מייסד געווען די [[אזהרות]], קרובות און יוצרות"{{הערה|שם=פרדס|{{היברובוקס|2=ספר הפרדס|3=8962|page=252|מקום הוצאה=בודאפעסט|שנת הוצאה=תרפ"ד|עמ=רכג–רכט|4=הלכות ר"ה}}; זעט פנחס רוט, [https://cris.biu.ac.il/ws/portalfiles/portal/57473278/Sefer_ha_Pardes_The_Genesis_of_a_Medieva.pdf#page=117 ספר הפרדס: לדרכי היווצרותו של ילקוט הלכתי בימי הביניים], תשס"ח, עמ' 117–121}}. די ערשטע קרובות וואס מען זאגט ביז היינט זענען די פון רבי אלעזר הקליר, אויף וועם טייל ראשונים שרייבן אז ער איז געווען פון די תנאים. אין די [[קאהירער גניזה|גניזה פון קאהיר]] האט מען געטראפן פילע קרובה-סעריעס פון [[יניי]] און דער קליר וואס זענען נישט באקאנט געווען ביז דאן. [[רבינו גרשום מאור הגולה]] שרייבט אז יניי האט מחבר געווען קרובות אויף יעדן פון די סדרות פון קריאת התורה, לויט דעם דריי-יעריגן מחזור וואס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל, איבערבלייבענישן דערפון האט מען געפונען אין גניזה. קליר'ס קרובות זענען בעיקר אויף ספעציעלע שבתים און ימים טובים, אריינגערעכנט חנוכה, פורים, און פאר א חתן. | די אנטוויקלונג פון די קרובות סעריעס און די אומשטענדן וואס האבן צוגעברענגט דערצו גייען צוריק צום תקופה פון די ערשטע דור פייטנים. ס'איז פארהאן א דעה אז דאס האט זיך אנגעהויבן צוליב א גזירה וואס האט פארבאטן דאס לערנען [[תלמוד]], דעריבער האט דער שליח ציבור ביים דאווענען אריינגעריקט הלכות און מדרשים{{הערה|[[פרקוי בן באבוי]] אין נאמען פון זיין רבי'ן [[רב יהודאי גאון]], גנזי שכטר ח"ב זייט 551-552; העתים קעב-קעג; מקור חיים סימן סח}}. אין ספר הפרדס שטייט אז צוליב וואס אין גלות, וואו די חכמה איז נתמעט געווארן, האט מען נישט איבעראל מקיים געווען די תקנה פון משה רבינו{{הערה|{{בבלי|מגילה|לב|א}}}} צו דרש'ענען אין יום טוב בעניינו של יום, "האבן די קדושי עליון ווי [[רבי אלעזר הקליר]] און [[רבי שלמה הבבלי]]… מייסד געווען די [[אזהרות]], קרובות און יוצרות"{{הערה|שם=פרדס|{{היברובוקס|2=ספר הפרדס|3=8962|page=252|מקום הוצאה=בודאפעסט|שנת הוצאה=תרפ"ד|עמ=רכג–רכט|4=הלכות ר"ה}}; זעט פנחס רוט, [https://cris.biu.ac.il/ws/portalfiles/portal/57473278/Sefer_ha_Pardes_The_Genesis_of_a_Medieva.pdf#page=117 ספר הפרדס: לדרכי היווצרותו של ילקוט הלכתי בימי הביניים], תשס"ח, עמ' 117–121}}. די ערשטע קרובות וואס מען זאגט ביז היינט זענען די פון רבי אלעזר הקליר, אויף וועם טייל ראשונים שרייבן אז ער איז געווען פון די תנאים. אין די [[קאהירער גניזה|גניזה פון קאהיר]] האט מען געטראפן פילע קרובה-סעריעס פון [[יניי]] און דער קליר וואס זענען נישט באקאנט געווען ביז דאן. [[רבינו גרשום מאור הגולה]] שרייבט אז יניי האט מחבר געווען קרובות אויף יעדן פון די סדרות פון קריאת התורה, לויט דעם דריי-יעריגן מחזור וואס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל, איבערבלייבענישן דערפון האט מען געפונען אין גניזה. קליר'ס קרובות זענען בעיקר אויף ספעציעלע שבתים און ימים טובים, אריינגערעכנט חנוכה, פורים, און פאר א חתן. | ||
דער נאמען קרובות שטאמט ווארשיינליך אויפ'ן נאמען פונעם [[שליח ציבור]], וואס מ'האט גערופן אין ארץ ישראל שפראך "'''קרוב'''"{{הערה|{{ירושלמי|ברכות|א|ה}}; {{רבה|ויקרא|יט}}; זעט אויך כל בו, סימן יא}}, ווייל ער איז ווי א כהן וואס האט מקריב געווען קרבנות{{הערה|אבודרהם נאך 'אין כאלוקינו'; [https://shulchanarukh.alhatorah.org/Parshan/Peri_Megadim_Mishbetzot_Zahav/Orach_Chayyim/53.19 פרי מגדים, משבצות זהב נג, י]}}{{הערה|זעט {{ירושלמי|ברכות|ד|ד}}: "''זה שעובר לפני התיבה אין אומר לו בוא והתפלל, אלא '''בוא וקרב''', עשה קרבנינו, עשה צרכינו, עשה מלחמותינו, פייס בעדינו''"}}. אן אנדער טעם איז אז עס גייט ארויף אויף די פיוט, וויבאלד מען דערנענטערט זיך צו השי"ת דורך אים לויבן{{הערה|[[רבי יום-טוב ליפמאן העלער]], [https://www.sefaria.org/Maadaney_Yom_Tov_on_Berakhot.827 מעדני יום טוב אויפ'ן רא"ש ברכות פרק ה, סי' כא]}}, אדער פון לשון "קרב" - אינעווייניג, ווייל דאס ווערט אריינגעשטעלט אינערהאלב דעם נוסח התפילה{{הערה|אבודרהם; זעט אליה רבה נג, כג}}. די בעלי ה[[תוספות]]{{הערה|תוספות {{בבלי|חגיגה|יג|א}} ד"ה ורגלי; [https://www.sefaria.org/Rosh_on_Berakhot.5.21 רא"ש ברכות פ"ה סימן כא]}} און נאך זיי דער [[טור]]{{הערה|שם=טורסח|{{טור|אורח חיים|סח}}}} באצייכענען דאס אלס "'''קרובץ'''", און אזוי געפינט מען אויך אין די ספרים פון מנהגי אשכנז, וואס געבן אן דערויף אז דאס איז ראשי תיבות "'''ק'''ול '''ר'''נה '''ו'''ישועה '''ב'''אהלי '''צ'''דיקים" ({{תנ"ך|תהלים|קיח|טו}}){{הערה|ספר המנהגים קלויזנער, טו ח; {{טור|אורח חיים|סח|מפרש=בית יוסף}}; [[רבי צבי הירש קאידינאווער]], [[שית:Kav_HaYashar.86|קב הישר פרק פו]]}}. דער לינגוויסט [[רבי אליהו בחור]] (ה'ש"א) מאכט אוועק דעם ראשי תיבות, און זאגט אז דער נאמען שטאמט פון דעם וואס די דייטשע אידן האבן פארמישט די פראנצויזישער אקצענט פונעם ווארט 'קרוּבוֹת' (ר' אליהו פּינטלט דעם ערשטן ו' מיט א מלאפּום){{הערה|רבי אליהו בחור, [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10988900?page=73 ספר התשבי, איזנא, ש"א], עמ' 215, ערך קרבץ. זעט פרי מגדים, משבצות זהב נג י; מעדני יום טוב; [[רבי יעקב עמדין]], [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=7920#p=100 מור וקציעה, סי' קיב]}}. | דער נאמען קרובות שטאמט ווארשיינליך אויפ'ן נאמען פונעם [[שליח ציבור]], וואס מ'האט גערופן אין ארץ ישראל שפראך "'''קרוב'''"{{הערה|{{ירושלמי|ברכות|א|ה}}; {{רבה|ויקרא|יט}}; זעט אויך כל בו, סימן יא}}, ווייל ער איז ווי א כהן וואס האט מקריב געווען קרבנות{{הערה|אבודרהם נאך 'אין כאלוקינו'; [https://shulchanarukh.alhatorah.org/Parshan/Peri_Megadim_Mishbetzot_Zahav/Orach_Chayyim/53.19 פרי מגדים, משבצות זהב נג, י]}}{{הערה|זעט {{ירושלמי|ברכות|ד|ד}}: "''זה שעובר לפני התיבה אין אומר לו בוא והתפלל, אלא '''בוא וקרב''', עשה קרבנינו, עשה צרכינו, עשה מלחמותינו, פייס בעדינו''"}}. אן אנדער טעם איז אז עס גייט ארויף אויף די פיוט, וויבאלד מען דערנענטערט זיך צו השי"ת דורך אים לויבן{{הערה|[[רבי יום-טוב ליפמאן העלער]], [https://www.sefaria.org/Maadaney_Yom_Tov_on_Berakhot.827 מעדני יום טוב אויפ'ן רא"ש ברכות פרק ה, סי' כא]}}, אדער פון לשון "קרב" - אינעווייניג, ווייל דאס ווערט אריינגעשטעלט אינערהאלב דעם נוסח התפילה{{הערה|אבודרהם; זעט אליה רבה נג, כג}}. די בעלי ה[[תוספות]]{{הערה|תוספות {{בבלי|חגיגה|יג|א}} ד"ה ורגלי; [https://www.sefaria.org/Rosh_on_Berakhot.5.21 רא"ש ברכות פ"ה סימן כא]}} און נאך זיי דער [[טור]]{{הערה|שם=טורסח|{{טור|אורח חיים|סח}}}} באצייכענען דאס אלס "'''קרובץ'''", און אזוי געפינט מען אויך אין די ספרים פון מנהגי אשכנז, וואס געבן אן דערויף אז דאס איז ראשי תיבות "'''ק'''ול '''ר'''נה '''ו'''ישועה '''ב'''אהלי '''צ'''דיקים" ({{תנ"ך|תהלים|קיח|טו}}){{הערה|ספר המנהגים קלויזנער, טו ח; {{טור|אורח חיים|סח|מפרש=בית יוסף}}; [[רבי צבי הירש קאידינאווער]], [[שית:Kav_HaYashar.86|קב הישר פרק פו]]}}. דער לינגוויסט [[רבי אליהו בחור]] (ה'ש"א) מאכט אוועק דעם ראשי תיבות, און זאגט אז דער נאמען שטאמט פון דעם וואס די דייטשע אידן האבן פארמישט די פראנצויזישער אקצענט פונעם ווארט 'קרוּבוֹת' (ר' אליהו פּינטלט דעם ערשטן ו' מיט א מלאפּום){{הערה|רבי אליהו בחור, [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10988900?page=73 ספר התשבי, איזנא, ש"א], עמ' 215, ערך קרבץ. זעט פרי מגדים, משבצות זהב נג י; מעדני יום טוב; [[רבי יעקב עמדין]], [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=7920#p=100 מור וקציעה, סי' קיב]}}. אין בבל האט מען עס גערופן מיט טיטל "מעמד", אויפ'ן נאמען פון די תפילת עמידה. | ||
די ערשטע קרובות סעריע זענען פארפאסט געווארן אין ארץ ישראל, ווי עס שטארט ארויס פון די נוסח התפילה און די מנהגים. און זענען געווען געאייגנט צו זאגן דורכ'ן בעל תפילה, אלס ערזאץ, און שפעטער אלס צוגאב, צום אלגעמיינעם נוסח פון די הויכע שמונה עשרה. דער בעל תפילה האט געהאט די געלעגנהייט צו אויסוועלן זיין אייגענעם נוסח התפילה. ווי עס איז משמע פון די ראשונים האט אין זייער צייט בלויז דער בעל תפילה געזאגט די פיוטים און דער ציבור האט צוגעהערט{{הערה|ספר תחכמוני; זכר יהוסף אורח חיים יט}}, שפעטער מיטן פארשפרייטונג פון געדרוקטע מחזורים איז געווארן איינגעפירט אז דער ציבור זאגט דאס פאר זיך, און דער בעל תפילה לאזט עס אויס מיט א נוסח{{הערה|מקור חיים; זעט אויך מהרי"ל}}. | די ערשטע קרובות סעריע זענען פארפאסט געווארן אין ארץ ישראל, ווי עס שטארט ארויס פון די נוסח התפילה און די מנהגים. און זענען געווען געאייגנט צו זאגן דורכ'ן בעל תפילה, אלס ערזאץ, און שפעטער אלס צוגאב, צום אלגעמיינעם נוסח פון די הויכע שמונה עשרה. דער בעל תפילה האט געהאט די געלעגנהייט צו אויסוועלן זיין אייגענעם נוסח התפילה. ווי עס איז משמע פון די ראשונים האט אין זייער צייט בלויז דער בעל תפילה געזאגט די פיוטים און דער ציבור האט צוגעהערט{{הערה|ספר תחכמוני; זכר יהוסף אורח חיים יט}}, שפעטער מיטן פארשפרייטונג פון געדרוקטע מחזורים איז געווארן איינגעפירט אז דער ציבור זאגט דאס פאר זיך, און דער בעל תפילה לאזט עס אויס מיט א נוסח{{הערה|מקור חיים; זעט אויך מהרי"ל}}. | ||